3. Ерігіштік көбейткіш. Аз еритін қосылыстардың еруі

Кез келген аз еритін заттың біраз мөлшері ерітіндіге өтіп отырады. Ерітіндіге еріген зат иондар түрінде таралады. Бір кезде тұнбадағы зат пен ерітіндіге таралған иондар арасында жылжымалы тепе-теңдік орнайды. рігіштік көбейтіндісі - қаныққан ерітіндісіндегі аз еритін электролит иондарының концентрацияларының көбейтіндісіне тең.

Ерігіштік көбейтіндісін ЕК (ПР) деп белгілейді, төмен жағына индекс түрінде қай электролит екенін жазады. Ерігіштік көбейтіндісін ЕК табу үшін электролиттің ерігіштігін білу керек және керісінше, ерігіштік көбейтіндісі арқылы заттың ерігіштігін анықтауға болады.

Ерігіштік көбейтіндісін ЕК заттың еру қабілетін сипаттайды, ЕК (ПР) жоғары болса, заттың ерігіштігі де жоғары.

4. Белоктарға жалпы сипаттама. Құрамы

Белоктар бүкіл тірі организмдер құрамына кіретін заттардың ішіндегі ең маңыздысы және олар клетка протоплазмасының негізгі бөлігі.

Белоктық заттар өсімдікте түзіледі. Ол үшін азот қосылыстары пайдаланылады. Ал бұршақ тұқымдас өсімдіктер ауа құрамындағы азотты пайдаланып, белок түзе алады. Жануарлар дүниесі және адам белокты аминқышқылдарынанжәне басқа да азоты бар органикалық заттардан синтездейді. Олар ондай заттарды өсімдіктерден және басқа өздері қорек үшін пайдаланатын жануарлардан алады.

Белоктардың ең қарапайым құрамына мынадай элементтер кіреді. (%, есебімен): С 50-54; Оттегі 21,5-23,5; сутегі 6,5-7,3; азот 150-176; күкірт 0,3-2,5.

Белоктар құрамында темір, фосфор, цинк, кобальт, марганец, молибден, йод, мыс жәнет.б. элементтер шағын мөлшерде кездеседі.

Белок құрамына кіретін амин қышқылдары

Қышқылдың немесе ферментің көмегімен гидролиз жасаған кезде белоктардың амин қышқылдарына ажырап, бөлшектенетіні анықталған. Амин қышқылдары дегеніміз әр түрлі белоктардың молекулаларын түзетін мономерлі жеке заттар. Табиғатта 400-ден астам амин қышқылдары белгілі. Олардың 20-сы ғана белок құрамына кіреді.

А.қ. – бұлар органикалық қышқылдар. Олардың молекуласында карбоксильдік (-СООН) топ та, аминдік (-NH2) топ та бар. Амин қышқылдары молекуласында α-, β-, γ-жағдайында да басқа жағдайда да болады. Табиғи белоктардан тек α-амин қышқылы ған табылған. Ол қышқылда карбоксильдік топтан кейін бірінші көміртегі атомы (-NH2) тобымен байланысады.

Мұндағы: R – радикал, бүйірдегі топтарды көрсетеді. Амн қышқылдарының физикалық-химиялық және биологиялық қасиеттерінің ерекшелігі бүйірлік топтардың құрылымына тәуелді.

Химиялық құрамына және бүйірдегі топтардың құрылымына байланысты амин қышқылдары полярлы (гидрофильді) және полярсыз (гидрофобты) деп жіктеледі. Қоректік бағалығына қарай ауыстырылатын және ауыстырылмайтын (адамның және жануарлардың организмінде түзілмейтін) а.қ. деп жіктеледі.

№3 билет

1. Нуклеин қышқылдарына сипаттама

Нуклеин кышкылдары (НК) дегенимиз нуклеотид калдыктарынан туратын жогары молекулалы органикалык кышкылдар. Нуклеодитер (мононуклеодитер) пуриндик немесе пириминдик негизден, пентоза комирсуларынан (Д-рибоза немесе Д-дезоксирозадан) жане фосфат кышкылынан куралады. Нуклеин кышкылынын курамына киретин пурин негиздеринин ишинде асиресе аденин (А) мен гуанин (Г); пиримидин негиздеринин ишиндеги асиресе маныздысы – уранил (У), тимин (Т) Жане цитозин (Ц).

Азотты негиздер (пуриндик немесе пириминдик негиздер), пентоза Жане фосфор кышкылы ушеуи озара косылысып, мононуклеотид молекуласын тузеди. Томенде еки мононуклеотидтердин курылым формуласы берилген. Онын биреуинин курамында пуриндик негиз (аденил кышкылы немесе аденозинмонофосфат, кыскаша АМФ), екиншисинин курамында пириминдик негиз (уридил кышкылы немесе уридинмонофосфат, УМФ) бар.

Гуанин, цитозин Жане Тимин де дал осындай мононуклеотидтер тузеди. Осындай мононуклеотидтер тисинше гуанил кышкылы (гуанозинмонофосфат, ГМФ), цитидил кышкылы (цитидинмонофосфат, ЦМФ) жане тимидин кышкылы (тимидинмонофосфат, ТМФ) деп аталады.

Мононуклеотидтер фосфор кышкылынын бир жане еки калдыгын косып алады да, тисинше нуклеозиддифосфаттар (АДФ, ГДФ, УДФ, ЦДФ Жане ТДФ) жане нуклеозидтрифосфаттар (АТФ, ГТФ, УТФ, ЦТФ, жане ТТФ) тузеди. Бул жагдайда аденозиндифосфат (АДФ) жане аденозинтрифосфат (АТФ).

Курамында рибоза бар нуклеотидтерди рибонуклеотидтер деп, ал курамында дезоксирибоза барын – дезоксирибонуклеотидтер деп атайды.

Мындаган мононуклеотидтер (мономерлер) полимерленеди де, нуклеин кышкылынын макромолекуласын (полимер) тузеди, оларды полинуклеотидтер дейди.

Нуклеотидтер курамына киретин канттын табигатына сайкес нуклеин кышкылдарынын химиялык жане биологиялык касиеттери жонинде биринен-биринин улкен айырмашылыгы болады.

Дезоксирибонуклетидтерден туратын нуклеин кышкылдарын дезоксирибонуклеин кышкылы (ДНК) деп, егер ондай кышкыл рибонуклеотидтерден куралса, онда рибонуклеин кышкылы (РНК) деп аталады.

РНК молекуласы тукым куалайтын белгилерди урпактан-урпакка беруге комектеседи Жане ДНК курамына салынган генетикалык малиметтерди жузеге асыруга катысады.