- •1. Лексікалогія як раздзел мовазнаўства
- •2. Мнагазначнасць слова
- •Лексічныя моўныя апазіцыі
- •Апазіцыі фармальнай тоеснасці. Амонімы
- •Апазіцыі семантычнай тоеснасці. Сінонімы
- •Апазіцыі семантычнай процілегласці. Антонімы.
- •Фармальна-семантычныя апазіцыі. Паронімы.
- •3. Дыферэнцыяцыя слоўнікавага складу
- •Актыўная і пасіўная лексіка. Новыя і ўстарэлыя словы
- •Лексіка беларускай мовы паводле сферы ўжывання
- •Лексіка беларускай мовы паводле с тылістычнай дыферэнцыяцыі
- •4. Фразеалогія як раздзел мовазнаўства
- •Фразеалагізм як моўная адзінка і яго прыметы
- •Класіфікацыі фразеалагічных зваротаў
- •5. Лексікаграфія як навука
- •Віды лінгвістычных слоўнікаў
- •6. Фанетыка і фаналогія як раздзелы мовазнаўства
- •Гук і фанема
- •Фанетычны падзел маўленчай плыні
- •Гукі мовы і аспекты іх вывучэння
- •Класіфікацыя гукаў маўлення і яе прынцыпы
- •Артыкуляцыйная класіфікацыя галосных
- •7. Склад I складападзел
- •Фанетычная прырода націску
- •8. Пазіцыйныя і гістарычныя чаргаванні гукаў
- •Чаргаванні галосных гукаў
- •Чаргаванні зычных гукаў
- •9. Арфаэпія як правілы рэалізацыі фанетычнай сістэмы
- •Асноўныя правілы вымаўлення зычных
- •Адхіленні ад норм літаратурнага вымаўлення і іх пры- чыны
- •10. Графіка, яе прадмет і задачы. Алфавіт як аснова графікі
- •11. Арфаграфія і яе прынцыпы
- •Кароткія звесткі з гісторыі беларускай арфаграфіі
- •12. Назоўнік як часціна мовы. Лексіка-граматычныя разрады назоўніка
- •Род назоўнікаў
- •Склон назоўнікаў. Асноўныя значэнні склонаў
- •Назоўнікі трэцяга скланення, іх канчаткі
- •Рознаскланяльныя назоўнікі, іх канчаткі
- •Скланенне назоўнікаў у множным ліку
- •Скланенне некаторых прозвішчаў і геаграфічных назваў
- •Нескланяльныя назоўнікі
- •Формы назоўнікаў з суфіксамі ацэнкі
- •Утварэнне назоўнікаў
- •13. Паняцце аб словаўтварэнні
- •14. Граматычныя значэнні і сродкі іх перадачы
- •Часціны мовы як лексіка-граматычныя разрады слоў
- •Сістэма часцін мовы
- •15. Марфемная структура слова. Марфема
- •Тыпы марфем
- •Аснова слова і канчатак
- •Корань і афіксы
- •Змены ў марфемнай структуры слова
- •16. Прыметнік як часціна мовы
- •Разрады прыметнікаў
- •Поўныя і кароткія формы прыметнікаў
- •Ступені параўнання якасных прыметнікаў
- •Формы прыметнікаў са значэннем ацэнкі і меры якасці
- •Утварэнне прыметнікаў
- •17. Лічэбнік як часціна мовы. Разрады лічэбнікаў
- •Уласнаколькасныя лічэбнікі
- •Зборныя лічэбнікі
- •Сінтаксічная сувязь лічэбнікаў з назоўнікамі
- •Скланенне ўласнаколькасных, зборных і дробавых лічэбнікаў
- •Парадкавыя лічэбнікі, іх утварэнне і скланенне
- •Пераход лічэбнікаў у іншыя часціны мовы
- •Няпэўна-колькасныя словы
- •18. Займеннік як часціна мовы
- •Асабовыя займеннікі
- •Зваротны займеннік сябе
- •Прыналежныя займеннікі
- •Указальныя займеннікі
- •Азначальныя займеннікі
- •Пытальныя і адносныя займеннікі
- •Адмоўныя займеннікі
- •Няпэўныя займеннікі
- •Пераход слоў іншых часцін мовы ў займеннікі. Ужыванне займеннікаў у ролі іншых часцін мовы
- •19. Дзеяслоў як чаcціна мовы
- •Асновы дзеяслова
- •Пераходныя і непераходныя дзеясловы
- •Зваротныя дзеясловы
- •Катэгорыя стану дзеясловаў
- •Паняцце трывання
- •Утварэнне суадносных пар трывання
- •Ступеннае ўтварэнне трыванняў
- •Паняцце катэгорыі ладу. Абвесны лад
- •Катэгорыя часу дзеясловаў
- •Цяперашні час
- •Будучы час
- •Прошлы час
- •Катэгорыя асобы дзеясловаў
- •Безасабовыя дзеясловы
- •Спражэнне дзеясловаў
- •Рознаспрагальныя дзеясловы
- •Утварэнне дзеясловаў
- •20. Дзеепрыметнік и дзеепрыслоуе Дзеепрыметнік як дзеяслоўная форма
- •Утварэнне дзеепрыметнікаў
- •Пераход дзеепрыметнікаў у прыметнікі
- •Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма
- •Адноснае абазначэнне часу дзеепрыслоўямі
- •Утварэнне дзеепрыслоўяў
- •Ужыванне дзеепрыслоўяў
- •21. Прыслоўе як часціна мовы
- •Разрады прыслоўяў паводле значэння
- •Ступені параўнання якасных прыслоўяў
- •Формы прыслоўяў са значэннем ацэнкі і меры якасці
- •Спосабы ўтварэння прыслоўяў
- •Ужыванне прыслоўяў у ролі іншых часцін мовы
- •Безасабова-прэдыкатыўныя словы (катэгорыя стану) Агульная характарыстыка безасабова-прэдыкатыўных слоў
- •Утварэнне безасабова-прэдыкатыўных слоў
- •22. Службовыя цасцины мовы Прыназоўнік як часціна мовы
- •Невытворныя і вытворныя прыназоўнікі
- •Ужыванне прыназоўнікаў са склонамі
- •Асноўныя значэнні прыназоўнікаў
- •Злучнік як часціна мовы
- •Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі
- •Класіфікацыя злучнікаў паводле іх паходжання, структу- ры і спосабу ўжывання
- •Часціцы як часціна мовы
- •Класіфікацыя часціц
- •Часціцы, якія выражаюць дадатковыя сэнсавыя адценні
- •Мадальныя і мадальна-валявыя часціцы
- •Эмацыянальна-экспрэсіўныя часціцы
- •Выклічнік як часціна мовы
- •Разрады выклічнікаў
- •Мадальныя словы.Мадальнасць і сродкі яе выражэння
- •Мадальныя словы іх характарыстыка і семантычныя разрады
- •Суадноснасць мадальных слоў з іншымі часцінамі мовы
Разрады прыслоўяў паводле значэння
Паводле значэння прыслоўі падзяляюцца на два семантычныя раз-
рады: азначальныя (іх яшчэ называюць уласна характарызуючымі
(П.П. Шуба), да якіх адносяцца якасныя, колькасныя (меры і ступені),
прыслоўі спосабу дзеяння, і акалічнасныя, што аб'ядноўваюць пры-
слоўі месца, часу, прычыны, мэты і паказваюць на розныя акалічнасці,
пры якіх адбываецца дзеянне.
Якасныя прыслоўі абазначаюць якасць дзеяння і адказваюць на
пытанне як?. Яны ўтвараюцца ад якасных прыметнікаў, складаюць най-
больш шматлікую групу прыслоўяў: проста, мудра, радасна, смела, ці-
кава.
Колькасныя прыслоўі абазначаюць колькасць дзеяння (занадта,
багата, крыху, больш-менш), яго інтэнсіўнасць або мяжу (дарэшты, да-
шчэнту, датла), меру ці ступень якасці (мала, многа, цалкам). Колька-
сныя прыслоўі адказваюць на пытанні колькі?, як многа?, да якой ступе-
ні?. У спалучэнні з назоўнікамі словы многа (нямнога), мала (нямала),
багата, трохі, шмат і інш. абазначаюць няпэўную колькасць і выступа-
юць у ролі так званых няпэўна-колькасных слоў: многа грыбоў, мала
ягад, трохі солі, шмат кветак, багата рыбы.
Прыслоўі спосабу дзеяння паказваюць, як адбываецца дзеянне,
адказваюць на пытанні як?, якім чынам?, якім спосабам? (моўчкі, уго-
лас, шэптам, бягом, насцеж, пехатой, раптам, па-вашаму, вобмацкам).
Прыслоўі спосабу дзеяння могуць даваць якасную характарыстыку праз
параўнанне (пранёсся віхрам, ехаў зайцам, дзяліўся па-брацку, мітусіліся
роем), могуць паказваць на сумеснасць ці раздзельнасць дзеяння (удвух,
утраіх, гуртам, паасобку).
Прыслоўі месца ўказваюць на месца, дзе адбываецца дзеянне
(тут, там, блізка, далёка, высока, дзесьці, побач, навокал), куды ці
адкуль яно накіравана (налева, направа, назад, уперад, сюды, дахаты,
адгэтуль, здалёк, зверху), да якой мяжы адбываецца (даверху, данізу).
Яны адказваюць на пытанні дзе?, куды?, адкуль?, дакуль?. Сярод акалі-
чнасных прыслоўі месца ўтвараюць найбольш шматлікую групу.
Прыслоўі часу абазначаюць, калі, як доўга адбываецца дзеянне
(летам, раніцой, штодзень, летась, увосень, даўно, нядоўга, заўсёды), з
якога часу пачынаецца, да якога часу працягваецца (зранку, спачатку,
спрадвеку, дацямна, навек). Яны адказваюць на пытанні калі?, як доўга?,
з якога часу?, да якога часу?.
Значэнне прыслоўяў часу ў пэўным кантэксце могуць набываць не-
каторыя прыслоўі месца; параўн.: А там, за ціхаю дарогай, шуміць
бярэзнік малады (К-с). – Не можа быць, будзе які-небудзь парадак, а
там і вайна гэта скончыцца (К-с); Цякла тут з лесу невялічка травой
заросшая крынічка, абодва берагі каторай лазняк, алешнік абступалі (К-
с). – А тут якраз і гаспадыня, надзеўшы сукню для гасцей, шыбуе ва-
жна, як гусыня... (К-с).
Прыслоўі прычыны абазначаюць, чаму, па якой прычыне адбыва-
ецца дзеянне (згарача, чаму, чамусьці, здуру, спрасонку, без дай прычы-
ны, сослепу). Яны адказваюць на пытанні чаму?, па якой прычыне?.
Прыслоўі мэты паказваюць, для чаго, з якой мэтай адбываецца
дзеянне (знарок, назло, напаказ, сумысна, наперакор).
Прыслоўі прычыны і мэты ў параўнанні з іншымі разрадамі скла-
даюць невялікія групы. Гэта тлумачыцца тым, што на час утварэння гэ-
тых прыслоўяў для выражэння прычынных і мэтавых адносін у мове
ужываліся прыназоўнікава-іменныя спалучэнні, інфінітыў, адасобленыя
канструкцыі, даданыя часткі ў складаназалежных сказах і інш. I таму
мова не мела патрэбы ў развіцці і пашырэнні гэтых разрадаў прыслоўяў
(П.П. Шуба).