63688

6.Êà÷àткова П. Шлях да Ракуц¸¢шчыны // Роднае слова. – 1997. – ¹ 5. –

Ñ.67-69.

7.К³сельЗ.Родваяро¢,святаро¢³паэта¢//Н³ва.–1999.–14сак.(¹11).– С.2.

8.Конан У. Роздум пра вечнае ¢ паэз³³ М.Багданов³ча // Полымя. – 1991. –

¹11. – Ñ.236-247.

9.Лойка А. Паэт нараджаецца не аднойчы // Слова пра л³таратуру ³

л³таратара¢: Л³т.–крытыч. арт. па бел. л³т.: У 2-х кн. Кн. 1. Х²Х – пач. ХХ ст. – Мн.: Маст. л³т., 2001. – С.394-430.

10.М³калайчанкà À. «Ракуц¸¢скае лета» з М.Багданов³чам // Наша слова. – 1996. – 15 жн. (¹ 33). – С.1-2.

11.Петрушкев³ч А. Яна дала Беларус³ Паэта // Петрушкев³ч А. ²ду па слядах. – Гродна, 1997. – С.22-33.

12.Пяткев³ч А.М. «...² Н¸ман недал¸ка»: Аб гадах маленства М.Багданов³ча: Гродна, 1892, 1986 // Беларуская мова ³ л³таратура ¢ школе. – 1991. – ¹ 3. – С.76-77.

13.Ñîäàëü Ó. З жыццяп³су М.Багданов³ча // Беларуская мова ³ л³таратура

¢школе. – 1991. – ¹ 11. – Ñ.72-76.

14.Тычына М. Жыцц¸ як творчасць // Беларусь. – 1996. – ¹ 12. – С.2-3.

15.×îáàò À. Сям’я Багданов³ча¢ у Гародн³ // Наша н³ва. – 1998. –

2 ñíåæ. (¹ 47).

Крытычная л³таратура да тэмы «Эстэтычныя погляды Макс³ма Багданов³ча»

1.Áóð’ÿí Á. Трывог³ вандро¢н³ка ³ трубадура // Крын³ца. – 1999. – ¹ 6. –

Ñ.73-78.

2.²вашын В. Макс³м Багданов³ч – паэт высокай мастацкай культуры // Роднае слова. – 2001. – ¹ 12. – С.5-8.

3.²вашын В. У пошуках красы ³ гармон³³ // Полымя. – 1993. – ¹ 9. – С.234-244.

4.Êàëåñí³ê Ó.À. Багданов³чава калакагатыя: «Апокрыф» М.Багданов³ча // Весн³к Брэсц. ун³-та. – 1999. – ¹ 5. – С.7-14.

5.Êорман Б. Народ ³ музыка: Аб праблемах эстэтык³ ¢ творчасц³ М.Багданов³ча // Крын³ца. – 1999. – ¹ 6. – С.69-73.

6.Разана¢ А. Жыта ³ вас³л¸к: Слова пра Макс³ма Багданов³ча // Л³М. – 1997. – 17 студз. – С.5, 12.

7.Сухоцк³ К. Disce mori / Жыцц¸ ³ смерць у паэз³³ М.Багданов³ча // Першацвет. – 1995. – ¹ 2. – С.121-125.

8.Тарасюк Л. Рэзервы хараства // Крын³ца. – 1999. – ¹ 6. – Ñ.61-66.

Крытычная л³таратура да тэмы «Вянок» Макс³ма Багданов³ча

як мастацк³ феномен»

1.Макс³м Багданов³ч: Пра жыцц¸ ³ творчасць паэта // Крын³ца. – 1999. –

¹6. – Ñ.3-66.

2.Адамович Г. Мадонны: Опыт литературно-психологич. исследования //

Неман. – 1986. – ¹ 3. – С.154-161.

71

3.Багданов³ч ². «Бемол³» Багданов³ча // Крын³ца. – 1999. – ¹ 6. – С.43-49.

4.Ганчарова-Цынкев³ч Ò.Ó. Вобраз Мадонны ¢ творчасц³ М.Багданов³ча // Вен³к Бел. дзярж. пед. ун-та. – 2000. – ¹ 2. – С.51-55.

5.Ганчарова-Цынкев³ч Ò.Ó. Пытанн³ беларускага адраджэння ¢ цыкле верша¢ «Старая Беларусь» М.Багданов³ча // Весн³к Бел. дзярж. пед. ун-та. – 1998. – ¹ 2. – С 81-85.

6.Дышынев³ч В. «Але вось цераз цемень маланка...»: Хрысц³янск³я матывы ¢ творчасц³ М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1993. – ¹ 6. – С.21-26.

7.Зяньков³ч С.В. Б³блейск³я архетыпы ¢ творчасц³ М.Багданов³ча // Беларуская мова ³ л³таратура. – 2001. – ¹ 3. – С.116-121.

8.²вашын В. У кантэксце мастацк³х культур // Полымя. – 1998. – ¹ 12. – С.256-259.

9.Êàë³íà Ï. Страц³м-лебедзь // Беларуская думка. – 1999. – ¹ 1. – С.156-157.

10.К³сялев³ч А. «Я не самотны, я кн³гу маю...» // Роднае слова. – 1993. –

¹12. – Ñ.62-65.

11.Конан У. «Бачыце гэтыя буйныя зорк³?..»: «Малюнк³ ³ спевы» М.Багданов³ча // Мастацтва Беларус³. – 1991. – ¹ 11. – С.3-7.

12.Конан У. «Я пац³ху песн³ сумныя пяю»: Цыкл³чная структура л³рык³ М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1997. – ¹ 4. – С.20-33.

13.Лебядзев³ч Дз.М. Антычная м³фалог³я ¢ паэтычнай спадчыне М.Багданов³ча // Беларуская мова ³ л³таратура. – 2000. – ¹ 2. – С.103-114.

14.ͳÿêî¢ñêàÿ À. Ì. Багданов³ч ³ славянск³ мадэрн³зм // Кантакты ³ дыялог³. – 1998. – ¹ 7/8. – С.18-28.

15.Íàâóменка ².Я. Вершы М.Багданов³ча «Страц³м-лебедзь» ³ «Пагоня» // Роднае слова. – 1998. – ¹ 4. – С.17-28.

16.Навуменка ².Я. «Заварожаны вячэрняй ц³шын¸й...»: Паэтыка М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1997. – ¹ 12. – С.47-58.

17.Íàâóменка ².Я.Ранняя паэз³я М.Багданов³ча // Полымя. – 1997. – ¹12. – С.218-238.

18.Íàâóменка ².Я. Сведка часу, аддалены вякам³: Бацька¢шчына сно¢, летуцення¢, легенда¢ М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1998. – ¹ 2. – С.36-53.

19.Навуменка ².Я. Суладдзе са светам прыроды: Адухо¢ленасць прыроды ¢ паэз³³ М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1998. – ¹ 1. – С.26-39.

20.Навуменка ².Я. «Ой, чаму я ста¢ паэтам у нашай беднай старане...»: Старонк³ жыцця М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1997. – ¹ 9. – С.5-18.

21.Навуменка ².Я. «Як зраб³лася, што пакаха¢ цябе я...»: Жаночыя вобразы ¢ творчасц³ М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1997. – ¹ 11. – С.30-43.

22.Рагойша У.В. «Матчын дар» Алеся Гаруна ³ «Вянок» Макс³ма Багданов³ча (спроба тыпалаг³чнага пара¢нання) // Беларуская мова ³ л³таратура. – Вып. 20. – Мн., 1992. – С.29-57.

23.СкарабагатࢠÂ. Паэз³я М.Багданов³ча ¢ творчасц³ беларуск³х кампаз³тара¢ // Роднае слова. – 1999. – ¹ 1. – С.164-173.

72

24.Стахов³ч-Ларчанка Ð.À. «Буду сн³ць ³ дням³ ³ начам³»: Л³рыка кахання М.Багданов³ча // Роднае слова. – 2000. – ¹ 3. – С.98-104; ¹ 4. – С.96-100;

¹6. – Ñ.94-97.

25.Тарасюк Л.К. «Вольныя думы» М.Багданов³ча // Весн³к БДУ. Сер. 4. – 1995. – ¹ 3. – С.17-20.

26.Тарасюк Л.К.Неаклас³цызмпаэз³³М.Багданов³ча//Весн³к БДУ.Сер.4. – 1997. – ¹ 2. – С.3-6.

Крытычная л³таратура да тэмы «Макс³м Багданов³ч ³ Поль Верлен – два светы»

1.Адамов³ч Г.Я. Поль Верлен // Адамов³ч Г.Я. З крын³ц сусветнай л³таратуры: Дапам. для наста¢н³ка¢. – Мн.: БелЭН, 1998. – С.29-42.

2.Адамов³ч Г.Я. Праблемы л³таратурнага кантэксту: паэз³я французскага с³мвал³зму ³ ³мпрэс³ян³зму (П.Верлен) у беларуск³х перакладах (М.Багданов³ч) // Беларуская мова ³ л³таратура. – 1997. – Вып. 6. – С.3-18.

3.Адамов³ч Г.Я. «Прачн³ся...»: Паэтычны гараскоп Макс³ма-жывап³сца // Мастацтва Беларус³. – 1991. – ¹ 11. – С.7-12.

4.Казыра Л. Поль Верлен на беларускай мове. Урок³ Багданов³ча // Далягляды. – 1984 (штогодн³к).

5.Н³калаевà Ý.À. Музычныя аспекты паэз³³ М.Багданов³ча // Весц³ АН БССР. Сер. грамад. навук. – 1986. – ¹ 2. – С.78-86.

6.Скуратов³ч А. У с³нюю даль... (Колеры паэз³³ М.Багданов³ча) // Першацвет. – 1995. – ¹ 8. – С.125-132.

Крытычная л³таратура да тэмы «Макс³м Багданов³ч – л³таратуразна¢ца,

паэт-наватар, публ³цыст, перакладчык»

1.Кабаков³ч А. Беларуск³ свабодны верш. – Мн., 1984. – С.12-14, 39-41,

52-54.

2.Барахов³ч А.Я. Багданов³ча¢ Пушк³н // Роднае слова. – 1994. – ¹ 6. –

Ñ.52-53.

3.Ãанчарова-Цынкев³ч Ò. «Песень у ³х вел³зарная колькасць...»: М.Багданов³ч ³ Укра³на // Роднае слова. – 1994. – ¹ 5. – С.70-73.

4.Грынчык М. Наватар беларускага верша // Л³М. – 1981. – 4 снеж.

5.Грынчык М. На маг³стралях вершатворчасц³ // Полымя. – 1993. –

¹10. – Ñ.225-229.

6.Лебядзев³ч Дз.М. Антычная клас³ка ¢ перакладах М.Багданов³ча // Кантакты ³ дыялог³. – 1996. – ¹ 2. – С.27-31.

7.Лебядзев³ч Дз.М. Макс³м Багданов³ч – перакладчык Гарацыя ³ Ав³дз³я // Беларуская мова ³ л³таратура. – 1996. – Вып. 4. – С.25-34.

8.Майсейчык А.А. Аляксандр Пушк³н у паэтычным свеце М.Багданов³ча // Роднае слова. – 1997. – ¹ 6. – С.53-56.

9.Мушынск³ М. Макс³м Багданов³ч – крытык ³ г³сторык л³таратуры // Полымя. – 1985. – ¹ 9.

73

10. Ñóïåé Í.À. Пераклады М.Багданов³ча з П.Верлена // Вец³ НАН Беларус³. Сер. гуман. навук. – 2001. – ¹ 1. – С.98-107.

ТЭМА 7. ТВОРЧАСЦЬ АЛЕСЯ ГАРУНА

1.Жыцц¸вая адысея паэта-выгнанн³ка.

2.Ацэнка гаруно¢скай творчасц³ беларускай крытыкай.

3.Зборн³к «Матчын дар» – вяршыня творчасц³ паэта.

4.Творы Алеся Гаруна: публ³цыстычныя, праза³чныя, драматычныя.

5.Алесь Гарун ³ мастацк³я пошук³ е¢рапейскай паэз³³.

Адб³так праза³чнага л¸су на творчасць паэта (астрог, С³б³р, сухоты). Першы водгук на паэз³ю А.Гаруна належыць М.Багданов³чу, як³ ¢ артыкуле «За тры гады» падкрэсл³ць, што «А.Гарун н³

да каго ³ншага не падобны, ... ¸н не зраб³¢ся н³чы³м «падгалоскам»1 . Майстрав³тага Багданов³ча – музыку да таго ж ваб³ла ¢ гаруно¢скай паэз³³ «л¸гкасць ³ м³ладычнасць верша, рупная

шл³фо¢ка яго, новае ³ вельм³ пекнае счэпл³ванне рыфмы»2 , чаму ¸н ³ ¢склада¢ на паэта вял³к³ спадзе¢. Упершыню с³стэмна разгледжана паэз³я А.Гаруна ¢ асобным раздзеле «Г³сторыя беларускай л³таратуры» М.Гарэцкага, як³ адзнача¢ вядучым стрыжнем гаруно¢скай паэз³³ «адраджэнск³я матывы». Высокая ацэнка «Мат- чынага дару» (Я.Л¸с³к, Я.Карск³, Б.Тарашкев³ч ³ ³нш.). Успрыманне гаруно¢скай паэз³³ як узорнай, клас³чнай з прычыны высокай паэтычнай культуры, арыг³нальнай вобразнасц³ (30-я гады). Падрыхто¢ка да друку по¢нага акадэм³чнага збору твора¢ А.Гаруна – ³ рапто¢нае адчужэнне ягонай творчасц³ (1929). Рэаб³л³тацыя ³ папулярызацыя творчасц³ А.Гаруна з др. пал. 80-х гадо¢ (ун¸сак У.Казбярука, А.Лойк³, В.Рагойшы, Б.Сачанк³, У.Рагойшы, Ю.Гарб³нскага). Для У.Казбярука творчасць А.Гаруна – «незвы- чайная з’ява ¢ г³сторы³ беларускай л³таратуры». У.Рагойша ¢першыню пастав³¢ творчасць А.Гаруна ¢ кантэкст нашан³¢скай эпох³ ³ сусветнай л³таратуры ³ зраб³¢ выснову, што «творчы даро-

бак... Алеся Гаруна шмат у чым можа л³чыцца ¢зорным...». Зборн³к «Матчын дар» (1918, М³нск) – тварэнне нашан³¢скай

эпох³ (падрыхтаваны паэтам у ссылцы ¢ 1914 г.). Цярн³сты шлях да чытача (1918, 1928, 1988) кн³г³ паэта-пакутн³ка, як³ «прабы¢ у немаце ¢двая больш, чым ¸н пражы¢ на свеце» (В.Быка¢). Прынцып

1 Багданов³ч М. По¢ны зб. тв.: У 3 т. Т. 2. – Мн., 1993. – С. 225. 2 Òàì æà. – Ñ. 225.

74

колазвароту. Рэвалюцыйны рамантык ³ «самотн³к па натуры» (М.Гарэцк³); спавядальнасць, асаб³стасць, «мацярынск³» пачатак у патрыятычным пачуцц³ – «спавядальныя знак³» Гаруна-паэта. Падкрэсленая публ³цыстычнасць (закл³к да брата-беларуса, адсутнасць вобразу мужыка, «народная» супольнасць). Умова творчасц³ для А.Гаруна – свабода, «незапрыгоненасць». Перавага «чалавечай» дам³нанты ¢ разуменн³ Бацька¢шчыны, ³нтымнасць патрыятычнага пачуцця («брат-беларус», «беларус³н»). Пара¢наем: купала¢ск³я родава-спадчынныя «бацько¢ск³я гон³», «ад прадзеда¢...

спадчына», коласа¢ск³ прыродна-натурал³стычны «родны кут» ³ багданов³чава прыродна-м³фалаг³чнае «зачарованае царства». Адраджэнска-рамантычны пафас. Стваральны пачатак ³дэ³ змагання («Муляру», «Думы ¢ чужыне»). Вобраз «духо¢ных пута¢» («Паэту»). Беларуская мова як умова адраджэння, яе змест («Г³мн роднай мове», «Песня-звон», «Прыв³танне»). Маты¢ забранага краю, раск³данага гнязда («В³дзенне», «Мае думк³»). Спалучэнне ¢заемазалежных тэма¢: сацыяльнай (зямной) ³ духо¢на-хрысц³ян- скай. Шлях духо¢нага вызвалення – праз вызваленне нацыянальнае, кал³ «парвуцца духа путы». Пошук³ найвышэйшай Боскай (найперш адраджэнскай) справядл³васц³ – у «песнях-закл³ках» («Ой, Божанька», «Мал³тва»). Ф³ласофскае ³ ³нтымнае («Асенн³ спе¢», «Дзя¢чац³»). Фальклорная паэтыка (вобразы сонца, ветру, зорак, крын³цы, гусляра, званара, песняра). Мо¢ная пал³тра: зваротак «мой брат», ушчыльненне прыметн³ка¢-азначэння¢ (в. «Як надарыцца м³нута»), экспрэс³¢насць, рытм³чная напружанасць («Зав³руха, «Вяселле»).

Рэдактар газеты «Беларуск³ Шлях» (1918). Нацыянальная нак³раванасць публ³цыстык³ (арт. «Одгук³», «Уваг³ да нацыянальнага руху»).

А.Прушынск³ (².Жыв³ца) – неардынарны праза³к ³ драматург. ²дэйна-тэматычнае ³ жанравае багацце: абразок («Першы снег»), рэал³стычнае апавяданне («Свята, «Пан Шабунев³ч»), фантастыч- нае апавяданне («Маладое»), умо¢на-фантастычны трыпц³х «П’ера ³ Каламб³на». Прырода ¢мо¢нага. Вобраз беларуса-пасяленца. Зборн³к п’ес для дз³цячага тэатра «Жывыя казк³» (1920). Спалучэнне казачнай ³ а¢тарскай фантаз³³ («Хлопчык у лесе», «Шчасл³вы чырвонец», «Дз³¢ны лапаць, або Не ¢с¸ тое порах, што ¢ пораху ляжыць».

А.Гарун ³ сусветная паэз³я. Пераклад уры¢ка з паэмы Т.Ша¢чэнк³ «Ка¢каз». Улюб¸ныя вобразы сонца ³ ветру, вобраз выгнанн³ка ¢ чужым кра³ ¢ абодвух творца¢. Матывы адз³ноты, сну (А.Гарун ³ польск³ паэт Каз³меж Пшэрва-Тэтмайер). М³фалаг³зацыя Радз³мы (Алесь Гарун ³ ³рландск³ паэт У³льям Батлер Йейтс, укра³нск³я паэты ².Франко, П.Грабо¢ск³, руск³ паэт А.Блок ³ ³нш.). Радз³ма як

75

першажанчына, маты¢ дзявоцкасц³ ³ цноты ¢ асэнсаванн³ патрыятычнага пачуцця ¢ паэз³³ А.Гаруна.

Творчасць Алеся Гаруна – яркае сведчанне паскоранага разв³цця беларускай л³таратуры пачатку ХХ ст. Хоць твары¢ паэтпакутн³к у дал¸к³м выгнанн³, ды ³ супакой навечны знайшо¢ у чу- жым польск³м Кракаве.

Пытанн³ ³ заданн³

àШто агульнага маюць два адз³ныя прыжыцц¸выя зборн³к³: «Вянок» (1913) М.Багданов³ча ³ «Матчын дар» (1918) А.Гаруна? Кн³г³ маладых л¸са¢, час падрыхто¢к³ да друку, будова зборн³ка¢, ³х кампаз³цыя, уступы, а¢тарскае прызначэнне, матывы ³ вобразы, засваенне м³фалог³³ ³ г.д.

àУ патрыятычным пачуцц³ Алеся Гаруна пераважае «мацярынск³» пачатак – «да¢но заручы¢ся я ¢жо са трыма». У тага- часнага паэта Макс³ма Багданов³ча жаноча-³нтымнае разуменне тонкае, дал³катнае ³ разам з тым усеахопнае: Мадонна замяняе яму Бацька¢шчыну. У сучаснай паэз³³ культ Мац³ асноватворны, ахутаны святасцю крыв³цкага, паганска-хрысц³янскага пазнання (зб. «Матчына душа» У.Караткев³ча, «Евангелле ад Мамы» Р.Барадул³на). Пазна¸мцеся са згаданым³ кн³гам³ паэз³³ ³ прасачыце падабенства згаданых матыва¢ гаруно¢скай паэз³³ з паэз³яй Макс³ма Багданов³ча, Уладз³м³ра Караткев³ча, Рыгора Барадул³на.

àАхарактарызуйце гаруно¢ск³ закл³кавы зварот да братабеларуса (вершы «Ты, мой брат, каго зваць Беларусам...», «З песня¢ нявол³», «Паэту», «Скажы, братухна, кал³ паранне...» ³ ³нш.).

àПаэтыка верша А.Гаруна «Завея» ³ верша Я.Купалы «Паязджане» (1918) сугучная экспрэс³¢насцю, рытм³чнай напружанасцю. Зраб³це п³сьмовы анал³з двух верша¢.

àАпавяданне А.Гаруна «П’ера ³ Каламб³на» даследчык

У.Казбярук назва¢ «своеасабл³вым праза³чным трыпц³хам» з «балем-маскарадам». Асэнсуйце прыроду ¢мо¢нага ¢ выбары абстав³н героя¢. У чым яе адметнасць? Для пацвярджэння сва¸й думк³ пара¢найце вобразы П’ера ³ Каламб³ны з п’есы А.Блока «Балаганчык» (1906).

Мастацк³я творы

Ãàðóí À. Матчын дар. – Мн., 1988.

ГарунА. Сэрцам пачуты звон: Паэз³я, проза, драматург³я, публ³цыстыка. – Мн., 1991.

· Вершы:

«Людзям», «Як надарыцца м³нута...», «Ты, мой брат, каго зваць Беларусам...», «Песня-звон», «Г³мн роднай мове», «Думы ¢ чужыне»,

76

«Вясна», «Nocturno», «Дзя¢чыначка – сэрца, сябе не трывож...», «Матчын дар», «Л³танне Адз³ноце», «Мал³тва», «Хрыстос нарадз³¢ся», «Паэту», «Муляру», «Дзя¢чац³», «Асенн³ спе¢»; «Праводз³ны», «Л³рн³к», «В³дзенне», «Мае думк³», «Зав³руха», «Вяселле».

· Апавяданн³:

«Першы снег», «Пан Шабунев³ч», «Маладое», «Свята», «П’ера ³ Каламб³на».

· «Жывыя казк³»:

«Хлопчык у лесе», «Шчасл³вы чырвонец», «Дз³¢ны лапаць, або Не ¢с¸ тое порах, што ¢ пораху ляжыць».

Крытычная л³таратура

1.Казбярук У. Светлай вол³ зычны звон: Алесь Гарун. – Мн., 1991. Або:

2.Казбярук У. Церневыя ³ ла¢ровыя вянк³ Алеся Гаруна // Слова пра л³таратуру ³ л³таратара¢: Л³т.-крытыч. артыкулы па беларускай л³т.: У 2-х кн. – Кн. 1. Х²Х – пач. ХХ ст. – Мн.: Маст. л³т., 2001. – С.431-455.

3.Казбярук У. Цярн³сты шлях паэта // Абнав³цца духам: Старонк³ сучас. л³т. крытык³ / Склад. Н.Е.Пашкев³ч. – Мн.: Маст. л³т., 1992. – С.329-340.

4.Гарб³нск³ Ю., Скалабан В. «Жыцця недап³саны л³ст...»: З новых матэрыяла¢ пра Алеся Гаруна // Шляхам гадо¢: Г³сторыка-л³т. зборн³к. – Мн., 1994. – С.195-211.

5.Êà¢êà À. Будзем жыць!: Пра тое самае. – Мн.: БГ АКЦ; М.: 1998. – 273 с.

6.Êóøàëü Ô. Сорак два гады таму (Жменя ¢спам³на¢ аб Алесю Гаруну) // На суд г³сторы³: Успам³ны, дыялог³ / Уклад. ².Сачанка. – Мн.: Маст. л³т., 1994. – С.54-60.

7.Там жа. Успам³ны пра А.Гаруна М.Шылы, Э.Будзьк³, А.А-к., А.Эссона. – С.39-53.

8.Ìàðö³íîâ³÷ À.À. Каб менела «белых плям» // Марц³нов³ч А.А. Шляхам пра¢ды: Выбр. старонк³ беларускай л³таратуры ¢ святле с¸нняшняга дня: Л³т.-крытыч. арт. – Мн.: Нар. асвета, 1994. – С.91-99.

9.Барко¢ск³ А. Пра месца нараджэння Алеся Гаруна ³ род Прушынск³х // Кантакты ³ дыялог³. – 1999. – ¹ 2/3. – С.9-10.

10.Ãàðá³íñê³ Þ.Ó. Дар Алеся Гаруна: Жыцц¸вы ³ творчы шлях паэта // Роднае слова. – 1991. – ¹ 1. – С.46-53.

11.Ãàðá³íñê³ Þ.Ó. Дар Алеся Гаруна: ²дэйна-эстэтычны аспект мастацкай праграмы п³сьменн³ка // Роднае слова. – 1991. – ¹ 11. – С.48-55.

12.Êàçáÿðóê Ó. Вызваль дух свой, рабск³ люд!: Пакутл³вы шлях ³ творчыя здабытк³ Алеся Гаруна // Роднае слова. – 1996. – ¹ 3. – С.11-32.

13.Êë³êóíî¢ À. Адвечны крыж. Спроба разгляду паэтычнай спадчыны А.Гаруна ¢ кантэксце хрысц³янскага света¢спрымання // Роднае слова. –

199.– ¹ 1. – Ñ.34-39.

14.Ëåáåäçå¢ Ó.À. «Айчызна, – я ¢ ¸й у нявол³ жыву...»: Урок³ па творчасц³ А.Гаруна // Роднае слова. – 1992. – ¹ 12. – С.16-21.

15.Пашкев³ч А. Невядомы Сальвэсь // Першацвет. – 1993. – ¹ 8. – С.97-99.

77

16.Прахарчук С.С. Жыцц¸ ³ творчасць Алеся Гаруна // Беларуская мова ³ л³таратура – 2001. – ¹ 1. – С.84-88.

17.Рагойша У.В. «Матчын дар» Алеся Гаруна ³ «Вянок» Макс³ма Багданов³ча // Беларуская л³таратура. – Мн., 1992. – Вып. 20. – С.29-37.

18.Рагойша У. Этапы Алеся Гаруна // Полымя. – 1990. ¹ 7. – С.220-230.

19.Ôåäзюков³ч М. «У немаце бы¢ больш, чым жы¢» // Беларуская н³ва. – 1994. – 17 жн³¢ня.

ТЭМА8. ТВОРЧАСЦЬ Ц¨ТК²

Чутна йграеш, гулка йграеш

Я.Купала. «А¢тарцы «Скрыпк³ беларускай»

1.Асоба Ала³зы Пашкев³ч-Кейрыс. Праз ус¸ жыцц¸ – крыж м³ласэрнасц³.

2.Дзве стых³³ ¢ рамантычна акрыленай паэз³³ Ц¸тк³.

3.Жанрава-стыл¸вая разнастайнасць прозы Ц¸тк³.

4.Ц¸тка – «старожка запаленай «Лучынк³».

5.Шматграннасць таленту: нарыс³ст, публ³цыст, асветн³ца, навуко¢ца, выдавец.

Ала³за Пашкев³ч (Ц¸тка) – першая беларуская паэтка ³ п³сьменн³ца, «паэтка рэвалюцы³», л³рык, асветн³ца, наста¢н³ца, артыстка, сястра м³ласэрнасц³, рэдактар ³ публ³цыст. Загадкавая шматграннасць натуры, «жанчыны з бунтарскай душой». Уся спадчына Ц¸тк³ кашто¢ная ф³ласофска-пс³халаг³чнай значнасцю, асветн³цкаадраджэнскай ск³раванасцю.

Мастацк³ стыль Ц¸тк³ самабытны. З аднаго боку, як слушна падкрэсл³¢ М.Гарэцк³, гэта публ³цыстычная акрыленасць,

«цв¸рдасць, запал, магутная энерг³я»1 , «любо¢ да Бацька¢-

шчыны фанатычная ³ напружана адраджэнская»2 . З другога боку, С.Александров³ч за¢важы¢ наступную ¢заемадапа¢няльную асабл³васць: Ала³за Пашкев³ч не тольк³ палымяны аг³татар, але ³ вельм³ шчыры л³рык (падкрэслена нам³. – А.А.)3 . С³нтэз гэтых дзвюх, здавалася б, узаемавыключальных стылевызначальных адзнак выя¢ляе яркую ³ндыв³дуальнасць Ц¸тк³-паэтэсы. Да таго ж, дзейсная «³мпэтнасць», «гулкавасць», высокая экспрэс³¢насць паэтычнага радка – адметнасць асобы Ц¸тк³ як рупл³в³цы-змагарк³ ³ як паэтк³. А.Луцкев³ч, першы б³¸граф Ц¸тк³, першы яе л³таратурны кры-

1 Гарэцк³ М. Г³сторыя беларускае л³таратуры. – Мн., 1992. – С.292. 2 Òàì æà. – Ñ.290.

3 Александров³ч С.Х. За народнае шчасце // Ц¸тка. Творы. – Мн., 1976. – С.16.

78

тык, акцэнтава¢ якраз не рэвалюцыйны пафас яе творчасц³, а менав³та ³дэйна-адраджэнск³, дзе «справа беларуская станав³ла быццам ³нтэгральную, неаддзял³мую часць ³х (паплечн³ка¢-адра- джэнца¢. – А.А.) душы»4 .

С³мвал³чна-рамантычная вобразнасць. «Рэвалюцыя» як «метафара свабодалюб³вых памкнення¢ духу» (В.Макс³мов³ч). Штуршком для рэвалюцыйнасц³ Ц¸тк³ ¢ лепшым разуменн³ гэтага слова паслужы¢ яе глыбок³ патрыятызм, грамадск³ абавязак

«людзьм³ стаць». «Патрыятызм Ц¸тк³, – мае рацыю ².Э.Багданов³ч, – можна пара¢наць з м³цкев³ча¢ск³м, бо ¸н бы¢ глыб³нным ³ ¢сеабдымным»5 .

Ц¸тка – «адна з пачынальн³ка¢ суб’екты¢най прозы ¢ беларускай л³таратуры пачатку ХХ ст.»6. Майстэрства пс³халаг³- чнага анал³зу. Жанравая разнастайнасць прозы: апавяданне-прак- ламацыя («Прысяга над крывавым³ разорам³»), навела («М³хаська»), апавяданн³ для дзяцей, анекдатычныя апавяданн³ («Разумныя ды не на дурня напал³»). Жанр мастацка-эп³сталярнага п³сьма («Навагодн³ л³ст»), жанр падарожных нататак («З дарог³», «Успам³ны з паездк³ ¢ Ф³нляндыю»). Багатая стыл¸вая пал³тра: рамантычнаалегарычная («Прысяга...», «Зял¸нка»), с³нтэтычная («М³хаська»), рэал³стычна-канкрэтная («Навагодн³ л³ст»). Маральная ск³раванасць, «³нтымныя падрабязнасц³ народнага жыцця» (Р.Бярозк³н), траг³чны пафас, восеньск³ маты¢ самоты, ярк³ запам³нальны ф³нал – адметнасць ус³х Ц¸тчыных апавядання¢. Нова¢ведзеныя вобразы ³нтэл³гента («Зял¸нка»), дзяцей-пакутн³ка¢ («М³хаська»), трыядны (сумарны) вобраз рабочага, парабка ³ салдата «Прысяга...»). Пс³халаг³зацыя радка. Даследчык Р.Бярозк³н досыць выразна ахарактарызава¢ прозу Ц¸тк³: «Не, Ц¸тка не ф³ласофствуе, не роб³ць

прагноза¢ ³ наогул не тэарэтызуе – яна звяртае ¢вагу на маладаступныя павярхо¢наму воку ³нтымныя падрабязнасц³ народнага быцця... ³ з гэтых падрабязнасцей здабывае маральны ¢рок, неабходны, як ¸й здаецца, справе разумнай ³ справядл³вай аба-

роны жыцця»7 .

Маральная, асветн³цка-культурная ск³раванасць Ц¸тк³-публ³цы- ста («Шануйце роднае слова», «Аб душы маладз¸жы», «Да дзя¢чатак»),

4 Нав³на А. Нашы песняры. – В³льня, 1918. – С.61.

5 Багданов³ч ².Э. Дзве стых³³ ¢ творчасц³ Ц¸тк³ // Багданов³ч ².Э. Авангард ³ традыцыя... – Мн., 2001. – С.135.

6 Макс³мов³ч В.А. З г³сторы³ беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя: Вучэб.- метад. дапаможн³к па аднайменнаму курсу для студэнта¢ ф³лал. факультэта. — Мн.: БДУ, 1997. – С.20.

7 Бярозк³н Р. Ц¸тка (Ала³за Пашкев³ч) // Слова пра л³таратуру ³ л³таратара¢: Л³т.- крытыч. арт. па бел. л³т.: У 2-х кн. Кн. 1. Х²Х – пач. ХХ ст. – Мн., 2001. – С.242.

79

Ц¸тк³-выда¢ца («Першае чытанне для дзетак беларуса¢», першы беларуск³ дз³цячы часоп³с «Лучынка»). Маты¢ гаспадарання ¢ сва³м дворыку, сва³м беларуск³м Доме (артыкул «Да дзя¢чатак»). Маты¢ «тут – там» (нарыс «З дарог³»). Любо¢ як найвышэйшы крытэрый чалавечнасц³. Запавет-просьба Ц¸тк³ ¢ артыкуле «Аб душы маладз¸жы»:

«Разв³вайце ¢ сабе любо¢ да чалавека», «разв³вайце любо¢ да

народа», «разв³вайце м³ласць да слабых ³ загнаных»8. Ц¸тка як «арыг³нальная арыг³нальнасць» (А.Лойка).

Пытанн³ для самакантролю

àПрачытайце раман В.Ко¢тун «Крыж м³ласэрнасц³». Як³я новыя б³яграф³чныя звестк³ з жыццяп³су Ала³зы Пашкев³ч Вас ураз³л³? Каму належыць а¢тарства псе¢дан³ма Пашкев³чанк³? Кал³ ³ пры як³х абстав³нах Ц¸тка наведала Гродна?

àПадмацуйце прыкладам³ з жыцц¸вага ³ творчага шляху А.Пашкев³ч прыведзеныя н³жэй згадк³-цытаты тагачасных ³ сучасных асоб. З асобных штрыхо¢ паспрабуйце скласц³ партрэт Ц¸тк³Пашкев³чанк³ як дзеячк³, паэтк³, жанчыны. Свой аповед упрыгожце чытаннем на памяць паэтычных радко¢.

«У сваю творчасць яна за¢с¸ды ¢кладала душу. Не за¢с¸- ды было ¸й л¸гка выказаць словам³ перажыванн³, пачуцц³ ³ думк³. Чарнав³к³ ейных твора¢ паказваюць, што часта патрэбная была марудная праца, пакуль выражаныя думк³ знаходз³л³ сабе адпаведную форму на паперы. Можа, дзеля гэтага Ц¸тка не паспела стварыць гэтульк³, кольк³ абяца¢ ейны, перажыванням³ наздз³¢ багаты, нутраны свет».

«Яна была арган³чна зл³¢шыся з народам свайго асяроддзя, ³ яе, як у творчасц³, гэтак ³ ¢ жыцц³ – за¢с¸ды цягнула туды, дзе было больш гора, дзе больш кры¢дз³л³, пан³жал³ «малога» чалавека, дзе была ¢ ³м пан³жаная сама ягоная чалавецкасць. Гэта не выпадкам у сва¸й творчасц³ Ц¸тка шмат сэрца аддавала вясковаму асяроддзю, самагаротнай, самапрыб³тай ³стоце – вясковай жанчыне».

(Стэпонас Кайрыс, муж паэтэсы)

. . .

«Ц¸тка была адной з таей невял³чкай жменьк³ людзей, каторыя тварыл³ беларускую ³дэю».

(Антон Луцкев³ч, грамадск³ дзеяч, ³дэолаг нацыянальнага руху)

8 Ц¸тка. Творы. – Мн., 1976. – С.229.

80