63688

«Пясняр чыстай красы» – так надзвычай характарыстычна назва¢ М.Багданов³ча ягоны першы л³таратурны крытык Антон Нав³на ¢ аднайменнай рэцэнз³³ на «Вянок». Разам з тым багданов³- чава паломн³цтва ¢ свет прыгожага ахутана загадкавасцю.

Загадка – у паэтычнай арыг³нальнасц³ (высокамастацкасць вобраза, культура радка), у панарамнасц³ мыслення (тварэнне самой Беларус³), у сусветна-касм³чным пачуванн³, у непадкупнай афарыстычнасц³ прамо¢ленага.

Загадка – у таемнай моцы вабнасц³ ³ драматызму асобы паэта, у прыроджанай ³нтэл³гентнасц³ натуры, у апантанай жыццялюбнасц³

гэтага «старажытнага грэка ¢ беларускай вопратцы»

(М.Грамыка). Бо, сапра¢ды, тольк³ грэк³ ¢мел³ так разумець ³ люб³ць жыцц¸, дзе, мовячы словам³ самога паэта, «¢с¸ так проста ³ так

неразгадана».

², нарэшце, «астральная» загадка – Макс³м (‘найвял³кшы’) Багданов³ч (Богам дадзены). Загадак – безл³ч, ³ ¢ гэтым – прыцягальнасць асобы паэта ³ радка.

Дакрананне да праблемы Багданов³чавай загадк³ тонк³х цан³целя¢ ягонай паэз³³, ³нтэлектуальна адораных крытыка¢ (Р.Бярозк³н, М.Стральцо¢, А.Лойка, У. Конан).

Драматызм паэтавай асобы: ранняе с³роцтва, невылечная хвароба, хатняя не¢ладкаванасць, за¢с¸дны пакутны боль па «кра³небраначцы». Годны сямейны радавод Багданов³ча¢. Неспазнаная шматабяцаючая Гародня. Зведаная халодная далячынь ад Радз³мы (Н³жн³ Но¢гарад ³ Ярасла¢ль). Першая до¢гачаканая паездка на Беларусь (старажытная В³льня, самабытная Ракуц¸¢шчына, 1911). ² – пяць пл¸нных незабы¢ных месяца¢ у Менску, ня¢тульная светлая Ялта... «Маладому вераб’ю блага...» – апошняе прызнанне ³ разв³танне ¢першыню ¢жо бесклапотнага паэта-самотн³ка: «бальнога», стомленага жыцц¸вай м³тусн¸й, але дал¸ка не «бесскрыдлатага», бо – «кн³гу маю». У ¸й – паэтычнай кн³зе «Вянок» – само гарэнне жыцця, уквечанага ня¢рымсл³вым, напорыстым змаганнем.

Зац³ка¢ленае прачытанне-вымярэнне часам. Багданов³чава паэз³я – не эталон, не паказальны ¢зор, а сама неабходнасць ³ спавядальнасць. Неабходнасць для ¢с³х ³ кожнага. Спавядальная моц перад чыстым, першасным, некранутым – перад «засушаным³... на паперы краскам³, свежым³ кал³сьц³...». У гэтым яе святасць ³ вечнасць.

Заданн³

àПрачытайце адну манаграф³ю (на выбар) пра жыцц¸вы шлях паэта. Да пэ¢ных б³яграф³чных штрыхо¢ падбярыце адпаведныя паэтычныя радк³ ³ падмацуйце ³м³ свой аповед.

àЧым для Вас асаб³ста вабная асоба Багданов³ча-паэта?

61

à Пазна¸м³¢шыся з жыццяп³сам паэта, прылучыцеся да абмеркавання пытання «Загадка Багданов³ча»... Пра што сведчыць сама неразгаданасць некаторых моманта¢? У чым арыг³нальнасць неразгаданых загадак-таямн³ц?

Лекцыя 2. Эстэтычныя погляды Макс³ма Багданов³ча

1.Эстэтычная змясто¢насць твора¢ М.Багданов³ча.

2.«Музыка» як апавяданне-прагноз.

3.«Вас³л¸к ³ жыта» ¢ апавяданн³ «Апокрыф».

4.«Апавяданне аб ³конн³ку ³ залатару»: праблема абна¢- лення мастацтва.

5.Жыватворная с³ла Красы ¢ апавяданн³ «Шаман».

6.Неаклас³цызм паэз³³ М.Багданов³ча.

Паняцц³ прыгожага ³ гуманнага, прыгожага ³ ¢звышанага. Выя¢ленне паняцця прыгожа-мастацкага ¢ гарман³чным адз³нстве зместу ³ формы. Непа¢торнасць як крытэрый эстэтычна дасканалага твора ¢ мастацтве.

Гарман³чнасць асобы Макс³ма Багданов³ча. Творчасць М.Багданов³ча – своеасабл³вы «пашпарт на ³нтэл³гентнасць» беларускай л³таратуры. Праблема змясто¢насц³ твора¢ паэта. Змясто¢насць ³ змест.

Эстэтычная змясто¢насць Багданов³чавых твора¢:

1) Краса, хараство – «апазнавальны» знак Багданов³чавай л³ры. Творчае крэда паэта – «няма красы без спажытку, бо сама кра-

са ³ ¸сць той спажытак для душы»1 .

2) Пародненасць ³ непадзельнасць дзвюх з’я¢ – з’явы красы ³ з’явы Беларус³ – у багданов³ча¢ск³м разуменн³: «Край беларуск³ –

ляс³сты ³ балоц³сты. Вось нам ³ трэба стварыць паэз³ю лесу, паэз³ю дрыгвы»2 .

3)Гармон³я рацыянальнага («мысл³цельнага») ³ эмацыянальнага. Дбанне «аб шыраце духо¢най»: узбагачэнне тэмам³, формам³, народна-фальклорнай ³ сусветна-культурнай спадчынай.

4)Шматгранная «жыцц¸васць» хараства (у прыродзе, у м³ну¢шчыне, у дабрын³, у пакутах, нават у брудзе ³ смерц³).

5)²дэал красы Мадонны (жанчыны-мац³). Краса ³ ахвяра. Смерць як абна¢ленне жыцця.

6)Спалучэнне неспалучальнага (жыцц¸ ³ смерць, прыгожае ³ траг³чнае). Кветк³ «свежыя кал³сьц³» – с³мвал траг³чна-прыгожага.

1 Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢: У 3 т. Т. 2. Маст. проза, пераклады, л³таратурныя артыкулы... – Мн., 1993. – С.51.

2

62

Ус¸ высокае ³ кашто¢нае (чалавечае ³ нацыянальнае) – эстэтычная мара М.Багданов³ча.

7)Адчуванне ¢н³кальнасц³ жыцця (ад «сумнага, маркотнага лесуна» («– Чуеш гул?..») да «ваяка¢ на грозных канях» («Пагоня»)).

8)«Чалавечая» дам³нанта – касм³чнае пачуванне «я» («Я хаце¢

бы спаткацца з Вам³ на вул³цы...»).

Эстэтычныя прызнанн³ паэта. Шырокая распрацаванасць тэмы мастацтва ³ хараства: вершы («Песняру», «Мае песн³», «Ой, чаму я ста¢ паэтам...», «Л³ст...» ³ ³нш.), апавяданн³ («Музыка», «Апокрыф», «Апавяданне аб ³конн³ку ³ залатару», «Мадонна», «Сон-трава», «Шаман»), л³таратурна-крытычныя артыкулы («Забыты шлях», «Глыбы ³ сла³», «Краса и сила», «Поэзия гениального уч¸ного» ³ ³нш.).

²нтэлектуальны пачатак апавядання¢ М.Багданов³ча. Выя¢ленне а¢тарскай эстэтычнай праграмы: несумяшчальнасць фальшу ³ пра¢дз³ва-самав³тага («Музыка»), бескарысл³васць хараства, мастацтва («Апокрыф»), абна¢ленне майстэрства («Апавяданне аб ³конн³ку ³ залатару»), жыватворнасць красы («Шаман»).

²ндв³дуал³заванасць, «асаб³стасць» тэмы адухо¢ленай Красы ¢ творчасц³ М.Багданов³ча.

Неаклас³цызм паэз³³ М.Багданов³ча: высокая ступень творча- га ¢сведамлення, рацыянальны пачатак (гармон³я «Вянка»), ная¢насць клас³чнага ¢зору, зварот да антычнасц³. Прыцягненне ¢ апошняй красы асобы ³ магутнасц³ Кону.

Пытанн³ ³ заданн³

à У багданов³чавым разуменн³ колас ³ вас³л¸к – з’явы ¢заемавыключальныя ц³ ¢заемадапа¢няльныя? Паразважайце ³ абгрунтуйце свой адказ.

àФ³нал «Апокрыфа» М.Багданов³ча выключны. Пра якое «гора» ад затаптаных людзьм³ Хрыстовых «слядо¢» гаворыцца ¢ эп³логу апавядання?

àПадумайце, чаму даследчыца Л.Тарасюк вызначае пс³халаг³чны тып Багданов³ча-творцы як: «Моцарт ³ Сальеры ¢ адной асобе»3 . У падмогу паразважайце над тым, што сам жа паэт хут- чэй не паэтызуе, а характарызуе сваю творчасць. Для пацвярджэння згаданай думк³ – чытаем у в. «Л³ст да п. В.Ласто¢скага»:

У творчасц³ яго рапто¢нага няма: Аснова для яе – спакойная дума4 .

3 Тарасюк Л.К. Мастацк³я к³рунк³ ³ плын³ ¢ беларускай паэз³³ Х²Х – пачатку ХХ ст. – Мн., 1999. – С. 55.

4 Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢. Т. 1. – С.264.

63

² далей:

Сальеры ¢ творчасц³ ¢с¸ хаце¢ паняць, Ва ¢с³м упэ¢н³цца, ус¸ абмеркаваць, Абдумаць спосабы, ³ матар’ял, ³ мэту ² горача люб³¢ сваю свядомасць гэту5 .

Лекцыя 3. «Вянок» М.Багданов³ча як мастацк³ феномен

1.«Вянок» – êí³ãà-¢çîð.

2.Г³сторыя стварэння ³ выдання кн³г³.

3.Асабл³васц³ кампаз³цы³.

4.Паэтычны космас «Вянка».

5.Наватарства «Вянка».

6.Павянковы перыяд.

7.Паэтычнае майстэрства.

«Вянок» (1913) – споведзь душы а¢тара адз³най прыжыц- ц¸вай кн³г³ паэз³³, прычым непера¢зыдзенай. Арыг³нальная задума, своеасабл³вы ¢нутраны сюжэт. В.Ласто¢ск³ – «хросны бацька» «Вянка, кн³жк³ выбраных верша¢» (1913). Прысвячэнне «Вянка». Эмблематыка Лебедзя. «Спакойнасць», «сц³шанасць» «Вянка» пасля выдання з захаваннем цэльнасц³ ¢нутранага сюжэту. Гарман³чнае адз³нства «Вянка» ³ яго рухомая цэльнасць.

Клас³чная тэма хуткаплыннасц³ жыцця ³ да¢гавечнасц³ мастацтва, Тэма смерц³ ³ адраджэння – пошукавае вырашэнне «Вянка». ²дэя цэльнасц³ ³ духо¢ных пошука¢.

Наватарства «Вянка»: уласна л³рычны пачатак, ³ндыв³дуал³зацыя паэтычнага «я»; праз асаб³стае, ³нтымнае – да агульначалаве- чага; энцыклапедычнасць выя¢лення.

Паэтычнае майстэрства «Вянка» як кн³г³ ун³версальнай: с³нтэз фальклорнай ³ клас³чна сусветнай спадчыны, «тварэнне» мовы, жанравая разнастайнасць (верш-гутарка, -маналог, -раманс, -дума; балада, народная песня, байка, паэма), с³мвал³чная вобразнасць, афарыстычнасць (кн³жная ³ ¢ласна а¢тарская), ³мпрэс³ян³стычнасць (выключная «цякучасць» гукавых ³ жывап³сных уражання¢), загадкавасць (сумяшчэнне кантрастна семантычнага: святло – цемра; каханне – смерць).

5 Òàì æà. – Ñ.263-264.

64

Лекцыя 4. Макс³м Багданов³ч ³ Поль Верлен два светы.

1.Макс³м Багданов³ч – паэт-жывап³сец, паэт-музыка.

2.Паэз³я М.Багданов³ча ¢ творчасц³ беларуск³х кампаз³тара¢.

3.Свет Поля Верлена ³ паэз³я М.Багданов³ча.

4.М.Багданов³ч – перакладчык з Поля Верлена, стваральн³к арыг³нальнага «выбранага» з Верлена на беларускай мове, ягоны сумо¢ца.

5.«Дык музык³!.. У ¸й – наш л¸с...»: паэтыка верлена¢скага верша ³ пераствораныя багданов³чавы рытмы-в³хры, рыт- мы-калыханн³, рытмы-карагоды.

6.Øëÿõ³-³ì¸íû Поля Верлена ³ Макс³ма Багданов³ча: адз³н – паэт «млоснасц³», друг³ – паэт зорак ³ неба.

Макс³м Багданов³ч – паэт-³мпрэс³ян³ст; паэт па¢тона¢, ³мгненных зруха¢. У гэтым плане ¸н – паэт «вельм³ выб³ральны» (².Навуменка). Паэтычны гараскоп: месяц, зорк³, воблак³, сонца. Багданов³чава эстэтыка змяркання, вечара, ночы, з³мы. Альбо, як п³льна за¢важы¢ У.Конан: «Яго пейзажная л³рыка – найбольш малюнк³-

¢спам³ны зн³кшага дня, в³танне таго дня, што мае нарадз³цца»6 . М³ф³чная жыццестваральнасць «зачараванага царства». Музыка прыродных стых³й ветру, буры, мяцел³цы, вады. Стых³я гука¢ гарадск³х: гарадск³я вулк³, звон, гул, шум, гром. Прырода рознагалосых плачу ³ смеху.

«Музычнае» жыцц¸ багданов³чавай паэз³³ (вакальныя цыклы сучасных А.Багатырова, ².Мац³е¢скага, С.Рак-М³хайло¢скага, ².Лучанка, В.Помазава ³ ³нш.). Санатныя кампаз³цы³ «Лесуна», «Вадзян³ка», «Змя³нага цара». Першы кампаз³тар, як³ «агучы¢» Багданов³ча, – Ян Тарасев³ч (раманс «Плакала лета» (1919)).

Поль Верлен – «шчасцем забыты паэт» (Л.Дранько-Май- сюк) – французск³ паэт «асенняй песн³», «захаду», «млоснасц³».

Прырода знака¢-с³мвала¢ верлена¢скай паэз³³ (в. «Млоснасць», «Сон ц¸мны ¢с¸ мацнее...», «Ц³х³ ³ с³н³....», «Глянь, месяц бледны...»). «Вольныя» пераклады М.Багданов³ча, як³ «адчува¢ П.Верлена, як н³ адз³н славянск³ паэт»7 . Неапубл³каваны ¢ «Вянку» раздзел «З чужой глебы», але захаваны як выбранае з Верлена для беларускага чытача. Прыцягненн³ – адштурхо¢ванн³ ¢ перакладчыцк³м майстэрстве. «Ус¸ зведана!..» (Поль Верлен) – «аблятайце цвятам³»

(Макс³м Багданов³ч): завяшчанне паэз³³ двух сутворца¢.

6 Конан У. Святло паэз³³ ³ цен³ жыцця: Л³рыка Макс³ма Багданов³ча. — Мн., 1991. – С. 97. 7 Навуменка ². Макс³м Багданов³ч. – Мн., 1997. – С.56.

65

Пытанн³ ³ заданн³

à Макс³м Багданов³ч – месяца- ³ зоркапаклонн³к (пара¢н. Ку- палу-сонцапаклонн³ка). Паспрабуйце скласц³ «зоркавы» гараскоп Макс³ма-жывап³сца з адборных характарыстычных эп³тэта¢. Напрыклад: «Зорк³ ¢ Макс³ма-жывап³сца розныя: «бахматыя», «с³ня-

ватыя», «дрыжачыя», «ясныя», «пекныя», «пахаладзе¢шыя»;

да таго ж ³х яшчэ шмат – «брызг³ золата», «хараводы», «вянк³», «пацерк³ зор»... Ззяюць яны агн³стаю слязой, ..». Працягн³це аповед, узбагац³¢шы рад ³ншым³ эп³тэтам³-перал³чэнням³.

Зорка ¢ Макс³ма Багданов³ча – не тольк³ нябесны атрыбут, але ³ адухо¢леная сведка вел³чнага (Зорка Венера). Адшукайце, што паэт называе двайным³ зоркам³, зоркам³ – «двайняткам³».

àАхарактарызуйце танальны лад трох верша¢-пераклада¢ з Поля Верлена, створаных у розных рытм³ка-³нтанацыйных прасторах: рытм-в³хр (в. «Асенняя песня»), рытм-калыханне (в. «Раяль цалуе тонкая рука»), рытм-карагод (в. «У пол³ мрок...»).

àПара¢найце перастварэнн³ з Поля Верлена «Ц³х³ ³ с³н³...», «Глянь, месяц бледны...» – ³ адпаведна ¢ласна багданов³ча¢ск³я вершы «Падым³ ¢гару сва¸ вока...» ³ «Покуль, зорка...». Ул³чваючы самастойнасць ³ самавартаснасць пераклада¢, ус¸ ж яны (пераклады) зн³таваны са згаданым³ вершам³ вобразна-асацыяты¢най сувяззю. Якой ³менна?

àЧаму апошн³ па часе стварэння пераклад «Млоснасць» (1913) апра¢двае месца заключнага ¢ цыкле «З чужога» (парадак размяшчэння ¢сталяваны сам³м М.Багданов³чам)?

Практычныязанятк³1. Макс³мБагданов³ч – л³таратуразна¢ца, паэт-наватар, публ³цыст, перакладчык

1.Макс³м Багданов³ч – л³таратуразна¢ца (арт. «Глыбы ³ сла³», «За тры гады», «Забыты шлях»).

2.М.Багданов³ч – наватар-вершаскладальн³к.

3.Публ³цыстыка М.Багданов³ча.

4.М.Багданов³ч – перакладчык. Прырода перакладу.

Пытанн³ ³ заданн³

à Артыкулы М.Багданов³ча «Глыбы ³ сла³», «За тры гады», «Забыты шлях» – пачатак беларускай прафес³йнай крытык³ ³ крытык³ прагнастычнай. Заканспектуйце ¢се тры артыкулы, прадума¢- шы наступныя пытанн³:

66

«Глыбы ³ сла³» (1911)

· Што азначаюць а¢тарск³я паняцц³ «глыбы» ³ «сла³» з ул³кам наступнай за¢ваг³: «...л³таратура мае змогу не таптацца на

адным месцы, а расц³ ³ ¢шыр ³ ¢глыб»8 ?

·Хто з творца¢ у Багданов³чавым разуменн³ «глыбы», хто – «сла³». Чым к³руецца строг³ крытык пры так³м адборы?

·Што гаворыцца пра Багданов³ча ³ хто гаворыць пра яго? Гэта дакладна а¢тарская самахарактарыстыка? Абгрунтуйце.

·Хто з праза³ка¢ – «глыбы»? Чаму?

·Пра якую жыцц¸вую драму згадвае М.Багданов³ч? Чаму?

«За тры гады» (Агляд беларускай краснай п³сьменнасц³ 1911-1913 г.) (1913)

·Пра каго «першае слова» ³ хто «друг³ выдатны паэта» ¢

артыкуле? Чаму з ³х распачынаецца гаворка?

·Найбольш запам³нальныя характарыстычныя ацэнк³ творчых асоба¢ (А.Гарун, Ядв³г³н Ш., Власт, З.Бядуля), п³сьменн³ка¢ «зус³м

асобнага духу»9 .

· Пра як³ «дар» беларускай п³сьменнасц³ гаворыць а¢тар?

«Забыты шлях» (1915)

·Як³я задачы на той час став³л³ся а¢тарам перад беларускай ³нтэл³генцыяй?

·Што дало права Багданов³чу зраб³ць высновы пра «каротк³ па¢тарыцельны курс» нашай л³таратуры?

·Як³ канкрэтна шлях забыты беларускай паэз³яй?

·Пра як³я два шлях³ фальклорнага ¢збагачэння гаворыць а¢- тар ³ як³ з ³х вылучаны пл¸нным?

·Як Вы разумееце выраз М.Багданов³ча «Беларуск³х верша¢

óнас яшчэ не было – был³ тольк³ вершы, п³саныя беларускай мовай»10 . ² далей: «Але занас³ць тольк³ чужое, не разв³ваючы

свайго, – гэта яшчэ горш: гэта знача глум³ць народную душу

(падкрэслена нам³. – А.А.))11 . Чаму М.Багданов³ч став³ць пытанне пра «вывучку» ¢ сусветнай паэз³³?

· Узнав³це свае веды пра в³ды клас³чных строфа¢ («Паэтычны сло¢н³к» В.Рагойшы). Створаная Багданов³чам «клас³ка» – «акно ¢ Е¢ропу» (Р.Барадул³н). Дакажыце, што ¢зоры багданов³ча¢скага верл³бра (ф³ласофскага, любо¢нага) – гэта ¢зоры не проста л³рык³ кахання, а ¢зоры л³рык³ ф³ласоф³³ кахання.

8 Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢: У 3 т. Т. 2. – Мн., 1993. – С.185. 9 Òàì æà. – Ñ.229

10Òàì æà. – Ñ.288.

11Òàì æà. – Ñ.291.

67

· Падрыхтуйце паведамленн³ «М.Багданов³ч ³ беларускае адраджэнне», «Макс³м Багданов³ч ³ Укра³на» згодна з прачытаным³ Вам³ публ³цыстычным³ артыкулам³.

Тэмы творчых п³сьмовых прац

-«Загадкавы паэт Багданов³ч...»

-«Двайной красы абл³к ядыны» або Багданов³чава Мадонна»

-«Больш за ¢с¸ на свеце жадаю я, каб у мяне бы¢ свой дз³ц¸нак...»

-«Малюнк³ ³ спевы» Макс³ма Багданов³ча»

-«Дык музык³!.. У ¸й – наш л¸с...»: Поль Верлен ³ Макс³м Багданов³ч»

-«Вянок» М.Багданов³ча ³ «Матчын дар» А.Гаруна – дзве кн³г³-легенды»

-«У дзявочай журбе я шукаю такога, каб ус³м – у цябе: мой Макс³м Багданов³ч»

Мастацк³я творы

Áàãданов³ч М. Вянок. Кн³га верша¢. – В³льня, – 1913.

Áàãданов³ч М. По¢ны збор твора¢. У 3 т. Т. 1. Вершы, паэмы, пераклады, наследаванн³, чарнавыя нак³ды. – Мн.: Навука ³ тэхн³ка, 1992. – 752 с.

· Вершы:

«Вянок» (1909-1912): «Вы, хто люб³це натрап³ць...»; «У зачараваным царстве»: «*** Чуеш гул? – Гэта сумны, маркотны

лясун», «Над возерам», «Вадзян³к», «Змя³ны цар», «Ц¸плы вечар, ц³х³ вечар, свежы стог», «Плакала лета, зямлю пак³даючы...», «З³мой (*** Здаро¢, марозны, звонк³ вечар!)», «Ма¸вая песня (*** Па над белым пухам в³шня¢)», «Раманс (*** Зорка Венера ¢зышла над зямл¸ю)»;

«Згук³ Бацька¢шчыны»: «*** Не кувай ты, шэрая зязюля», «Вечар (*** Месяц круглы ¢ста¢ на небе)»;

«Старая Беларусь»: «Летап³сец», «Перап³счык», «Кн³га», «Слуцк³я ткачых³»;

«Ìåñòà»: «Вулк³ В³льн³ з³яюць ³ гулка грымяць!», «У В³льн³», «Зав³руха»;

«Äóìû»: «С.Е.Палуяну», «Краю мой родны! Як выкляты Богам...», «К³нь вечны плач свой аб старонцы!», «Ой, чаму я ста¢ паэтам», «Да¢но ¢жо целам я хварэю», «Кал³ звал³¢ душы Геракл у пыл Антэя», «Бледны, х³лы, ус¸ ж люблю я», «Жывеш не вечна, чалавек», «Свяча бл³скучая з³яе», «Песняру»;

«Вольныя думы»: «Вы, панове, паз³раеце дал¸ка», «Шмат у нашым жыцц³ ¸сць дарог»;

«Старая спадчына»: «Пентаметры», «Санет», «Трыялет», «Рандо», «Актава», «Тэрцыны»;

68

«Мадоны»: «У в¸сцы», «Веран³ка»; «Каханне ³ смерць»: «Да ваг³тнай», «Трыялет (*** Дзера¢лянае яечка)»,

«З енкам дз³ц¸ ты раджаеш», «Тым вянк³ суворай славы», «Белы крыж, пл³та, пад ¸й – маг³ла».

· Вершы-пераклады З.П.Верлена:

«З чужой глебы»: «Захад», «Глянь: месяц бледны...», «Асенняя песня», «Раяль цалуе тонкая рука», «У пол³ мрок», «Млоснасць».

· Вершы розных гадо¢:

«Цемень (*** Я сяджу без агню...)», «Я бальны, бесскрыдлаты паэт», З цыкла «Лясун», «Касц¸л св.Анны ¢ В³льн³», «Трыялет (*** Мне до¢гая расстанне з Вам³)», «Успам³н (*** Дзень гэты, – так п³са¢ Катул)», «С.Палуяну (*** Ты бы¢, як месяц, адз³нок³)», «Эм³гранцкая песня (*** ¨сць на свеце так³я бадзяг³)», «Я хаце¢ бы спаткацца з Вам³ на вул³цы...».

· Вершы беларускага складу:

«У Макс³ма на кашул³ вышыты галубк³», «Хоць ³ зорачка – ды не вячэрняя», «Макс³м ³ Магдалена», «Лявон³ха».

· Вершы апошн³х гадо¢:

«Маладыя гады», «Сцюжа, мрок... Я ³зно¢ хвараваты...», «Пагоня», «Страц³м-лебедзь», «Набягае яна», «Пралятайце вы, дн³», «У кра³не светлай, дзе я ¢м³раю...».

· Пераклады: З Гарацыя – «Памятн³к»; З Ав³дз³я – «²кар ³ Дзедал». Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢. У 3 т. Т. 2. Маст. проза, пераклады,

л³таратурныя артыкулы, рэцэнз³³ ³ нататк³, чарнавыя нак³ды. – Мн.: Навука ³ тэхн³ка, 1993. – 600 с.

· Апавяданн³:

«Музыка», «Мадонна», «Апокрыф», «Апавяданне аб ³конн³ку ³ залатару...», «Шаман».

· Л³таратурная крытыка:

арт. «Глыбы ³ сла³», «За тры гады», «Забыты шлях», «Санет», «Краса и сила», «Одинокий».

Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢. У 3 т. Т. 3. Публ³цыстыка, л³сты, летап³с жыцця ³ творчасц³. – Мн.: Навука ³ тэхн³ка, 1995. – 461 с.

· Публ³цыстыка:

арт. «Хто мы так³я?», «Аб веры нашых прашчура¢», «Белорусы», «На белорусские темы», «Новая интеллигенция».

Л³таратура пра жыцц¸вы ³ творчы шлях паэта

Манаграф³³, эсэ:

1.Бачыла А. Дарогам³ Макс³ма. – Мн., 1971.

2.Бярозк³н Р. Чалавек напрадвесн³: Расказ пра Макс³ма Багданов³ча. – Мн., 1986.

3.Зубара¢ Л. Макс³м Багданов³ч. – Мн., 1988.

4.Кабаков³ч А. Паэз³я Макс³ма Багданов³ча: Дыялектыка рацыянальнага

³эмацыянальнага. – Мн., 1978.

69

5.Кахано¢ск³ Г. А сэрца ¢с¸ ³мкне да бацько¢скага краю..: З б³яграф³³ М.Багданов³ча. – Мн., 1991.

6.Конан У. Святло паэз³³ ³ цен³ жыцця: Л³рыка Макс³ма Багданов³ча. – Мн., 1991.

7.Лойка А. Макс³м Багданов³ч. – Мн., 1968.

8.М³клашэ¢ск³ Я. Каханне ³ смерць, або Л¸с Макс³ма Багданов³ча. – Мн., 1995.

9.Навуменкà ².ß. Макс³м Багданов³ч. – Мн., 1997.

10.Стральцо¢ М. Загадка Багданов³ча. – Мн., 1969.

²ншая л³таратура

1.Арх³¢ныя матэрыялы: Да жыцця ³ творчасц³ Макс³ма Багданов³ча. – Мн., 1996.

2.Багданов³ч ².Э. Мастацкая апалог³я хараства: феномен Макс³ма Багданов³ча // Багданов³ч ².Э. Авангард ³ традыцыя: Беларуская паэз³я на хвал³ нацыянальнага адраджэння. – Мн.: Беларуская навука, 2001. – Ñ.171-193.

3.Барсток М.М. Макс³м Багданов³ч у школе. – 3-е выд., перапрац. ³ дап. – Мн., 1991.

4.Бярозк³н Р. Свет Купалы. Звенн³. – Мн., 1981.

5.Замоц³н ². М.Багданов³ч. Крытыка-б³яграф³чны нарыс // Замоц³н ². Творы. – Мн., 1991.

6.Войц³кава Л. Пяць месяца¢ у Менску // На суд г³сторы³. – Мн., 1994.

7.Ласто¢ск³ В. Мае ¢спам³ны аб Багданов³чу // Там жа.

8.Макс³мов³ч В.А. Ун³версал³зм творчасц³ Макс³ма Багданов³ча // Макс³мов³ч В.А. Эстэтычныя пошук³ ¢ беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя: Дапам. для студэнта¢ ф³лал. фак. ВНУ. – Мн.: Аракул, 2000. – Ñ.183-227.

9.Шлях паэта: Зборн³к успам³на¢ ³ б³яграф³чных матэрыяла¢ пра М.Багданов³ча. – Мн., 1975.

10.«Я хаце¢ бы спаткацца з Вам³...». – Гродна, 1994.

Крытычная л³таратура да тэмы «Макс³м Багданов³ч – клас³к

беларускай л³таратуры»

1.Макс³м Багданов³ч: Пра жыцц¸ ³ творчасць паэта // Крын³ца. – 1999. –

¹6. – Ñ.3-66.

2.Бяляцк³ А. Бацька ³ сын // Крын³ца. – 1999. – ¹ 6. – С.73-78.

3.óëåâ³÷ Í. Ты не згаснеш, ясная зараначка... // Слова пра л³таратуру ³ л³таратара¢: Л³т.- крытыч. арт. па бел. л³т.: У 2-х кн. – Кн. 1. Х²Х – пач. ХХ ст. – Мн.: Маст. л³т., 2001. – С.381-393.

4.Êàï³é Á. Смерць у жыцц³ ³ творчасц³ М.Багданов³ча // Полымя. – 1996. – 24-30 тра¢ня. – С.8.

5.Êàðîòêàÿ Ò. Мац³ паэта // Беларуская мова ³ л³таратура ¢ школе. – 1991. – ¹ 3. – С.76-77.

70