63688

Кн³гавыдавецкая дзейнасць в³ленскай «Нашай Н³вы» («Песн³ жальбы» Я.Коласа, «Вянок» М.Багданов³ча, «Чыжык беларуск³» Г.Ле¢чыка). Пецярбургскае беларускае прыватнае выдавецтва А.Грынев³ча. М³нскае выдавецтва «М³нчук» (1906).

Адраджэнне беларускага кн³гадрукавання пасля 1917 г.: м³нскае выдавецтва «Вольная Беларусь», выдавецкае таварыства «Крын³ца», «Бацька¢шчына», «Адраджэньне». Замежныя выдавецтвы: у К³еве, Ко¢не, Берл³не, Рызе.

4.Вацла¢ ²вано¢ск³ – арган³затар беларускага друку, л³дар л³та- ратурна-грамадскага руху. Пецярбургск³я студэнты-гуртко¢цы для яго – «маладая Беларусь». Выданне беларускага часоп³са «Свабода» (1902). Апрацо¢ка першай беларускай граматык³ – «Беларускага лемантара, або Першай навук³ чытання» (1904 г., ажно за чатырнаццаць гадо¢ да выхаду першай граматык³ беларускай мовы). Адз³н з заснавальн³ка¢ пецярбургскай суполк³ «Загляне сонца

³¢ наша ваконца», старшыня в³ленскага Беларускага выдавецкага таварыства. Пл¸нная дзесяц³гадовая выдавецкая дзейнасць у Пецярбургу. Выдавец штотыдн¸в³ка «Рунь» (1920). Тры будучын³- л¸сы трох брато¢ з сусветным ³мем (Юры, Вацла¢, Стан³сла¢).

5.Гродзенск³я пал³тычныя забасто¢к³ 1905, 1907 гадо¢, гродзенская стачка друкаро¢. Дзейнасць гродзенскага перасылач- нага пункта нелегальнай пал³тычнай л³таратуры (в.Ласосна).

Дзейнасць нелегальнага Гродзенскага гуртка беларускай мо- ëàäç³ (1909-1914). К³ра¢н³к³ гуртка – кс¸ндз Грынкев³ч (1909-1914), К.Колышка, А.Зянюк. Асоба Ф.Грынкев³ча, законавучыцеля ¢ г³мназ³ях ³ пробашча пры кляштары брыг³так у Гродне, паводле кс.А.Станкев³ча, «была цэнтральнай ³ адз³най, якая будз³ла там

(у Гродне – А.А.) ³ арган³завала беларуск³ рух». Пл¸нная дзейнасць Зоськ³ Верас, вучан³цы г³мназ³³. Супрацо¢н³цтва з в³ленскай газетай «Наша Н³ва», з пецярбургскай суполкай «Загляне сонца ³ ¢ наша ваконца», з пецярбургск³м навукова-л³таратурным гуртком студэнта¢ С.-Пецярбургскага ун³верс³тэта. Перап³ска з ².Луцкев³чам, В.Ласто¢ск³м, А.Уласавым. Пастано¢ка спектакля¢, сцэн³чных абразко¢ для дзяцей. Выданне л³таратурнага альманаха «Колас беларускай н³вы». Л³таратурная творчасць (З.Верас, Я.Ляв³цк³, К.Колышка).

Абвяшчэнне Гродзеншчыны (з г.Беласток) тэрыторыяй БНР (1918). Стварэнне Беларускай Рады. Заснаванне Гродзенскага г³сто- рыка-археалаг³чнага музея (1920).

Культурна-асветная дзейнасць Грамады беларускай моладз³ (1919-1921). ²н³цыятары стварэння – Т.Грыб, П.Мядз¸лка ³ ³нш. Самаадукацыйныя, л³таратурныя, драматычныя, харавыя, спарты¢ныя

11

секцы³. Стварэнне Першай гродзенскай беларускай агульнай школы, гродзенскай вучыцельскай рады, гродзенскай прытулкавай школы.

6. Л³таратурны працэс пачатку ХХ стагоддзя надзвычай пал³фан³чны. Гэта ¢заемадзеянне, с³нкрэтызацыя, с³нтэз розных мас- тацка-эстэтычных з’я¢, што, у сваю чаргу, было абумо¢лена: а) паскораным разв³цц¸м л³таратуры; б) з’я¢леннем ярк³х ³ндыв³дуальнасця¢ (клас³к³); в) жанрава-стыл¸вай разнастайнасцю. Мовячы словам³ М.Багданов³ча, як³ выразна адчу¢ заканамернасць л³таратурнай эпох³, «вял³кую ¢нутраную рухавасць мае яна (паэз³я

– А.А.) – аб гэтым не можа быць ³ спорк³». ² далей: «З нашых верша¢ можна было б л¸гка зраб³ць «каротк³ па¢тарыцельны

курс» е¢рапейск³х п³сьменн³цк³х напрамка¢ апошняга веку».5

Вядучы пафас л³таратуры – адраджэнск³. Ãàëî¢íàÿ ³äýÿ л³таратуры – адчуванне гаспадарання ¢ беларуск³м доме праз сцвярджэнне годнасц³ чалавечай ³ нацыянальнай. Нездарма вызна- чальнай тэмай л³таратуры 20-х гадо¢ была тэма ¢спрымання рэвалюцы³. Ключавыя вобразы – трыядны вобраз «мужык – народ – маладая Беларусь» (Я.Купала, Я.Колас); вобраз рэвалюцы³ (Ц¸т- ка); вобраз ³нтэл³гента (М.Гарэцк³, Я.Колас); вобраз бежанца праз раскрыцц¸ праблемы вайны ³ чалавека на вайне (М.Гарэцк³); вобраз рабочага (Ц.Гартны), вобразы дзяцей (Ц¸тка, З.Бядуля).

С³нтэз мастацк³х к³рунка¢ ³ плыня¢ – эстэтычная л³таратурная праграма. Сугучнасць рамантычнай (лепш сказаць неарамантыч- най, г.зн. рамантычнай новай г³сторыка-л³таратурнай эпох³) дам³нанты з адраджэнск³м пафасам л³таратуры. Спалучэнне неарамантызму з рэал³змам, с³мвал³змам, ³мпрэс³ян³змам, мадэрн³змам – сведчанне арыг³нальнасц³ таленту ³ змясто¢насц³ творчасц³. Напрыклад, выразн³к мадэрн³зму ¢ беларускай паэз³³ пачатку ХХ ст. – Янка Купала. Па розных ацэнках Купала «нарадз³¢ся рамантыкам» (А.Лойка), «уваскрашае сто год пахаваны рамантызм» (М.Багданов³ч), «тыповы неарамантык» (А.Нав³на), «заста¢ся рамантыкам, таму што ста¢ мадэрн³стам» (В.Макс³мов³ч). Сама ж дылема «рамантык або мадэрн³ст» вырашаецца даследчы- кам-купалазна¢цам В.Макс³мов³чам наступным чынам: «Насам-

рэч, творчасць Купалы аказваецца ¢п³санай у стракатую множнасць кантэкста¢, як сацыяльна-пал³тычных, ³дэалаг³чных, так ³ ф³ласофск³х, ютычных, эстэтычных... У творчым феномене Я.Купалы важна не сукупнасць погляда¢ (эстэтычных, пал³тычных ³ ³нш.), а ³х эвалюцыя»6 .

5 Багданов³ч М. По¢ны зб. тв. Т. 2. – С.287.

6 Макс³мов³ч В.А. ²дэйна-эстэтычныя асновы беларускага мадэрн³зму. – М³нск, 1998. – С.24.

12

Паэз³я. Распрацо¢ка т.зв. цв¸рдых форма¢ л³рычнага верша (санет, трыялет, рандо, актава, тэрцыны ³ ³нш). Паэмная пал³тра: фальклорна-рамантычныя паэмы («Курган», «Бандаро¢на» «Маг³ла льва» «Яна ³ я» Я.Купалы), с³мвал³чныя паэмы («На куццю», «Чара¢н³к» Я.Купалы), драматычныя паэмы («Адвечная песня», «Сон на кургане» Я.Купалы).

Проза. Найбольш пл¸нны перыяд – 1912-1914 гг. (зборн³к³ «Апавяданн³», «Родныя з’явы» Я.Коласа, «Бярозка», «Вас³льк³» Ядв³г³на Ш., «Рунь» М.Гарэцкага ³ ³нш.). Новыя жанры – аповесць (М.Гарэцк³, Я.Колас), раман (Ядв³г³н Ш., З.Бядуля, Ц.Гартны), хрон³ка, дакументальна-мастацк³ жанр (М.Гарэцк³).

Беларускай прозе пачатку ХХ стагоддзя ¢ласц³вы так³я плын³, як рамантычна-фальклорная, гумарыстычная, л³рыка-рамантычная, рэал³стычная, сатырычная, ф³ласофская, г³старычная, фантастыч- ная. М.Бахц³н справядл³ва за¢важа¢, што кожнаму п³сьменн³ку неабходна «бачыць рэча³снасць вачыма жанру»7. У сваю чаргу «малую» прозу беларускае апавяданне рэал³стычнага зместу ¢збагац³ла наступным³ жанравым³ формам³:

-сцэны з натуры, «сцэнк³ з натуры» (вызначэнне М.Багданов³- ча), «карц³нк³ з натуры» (вызначэнне Я.Коласа) («С³б³рск³я абразк³» М.Гарэцкага; «Кантракт» Я.Коласа ³ ³нш.);

-м³н³яцюра («м³н³яцюры» ³ «абразк³» З.Бядул³; «Страшное» М.Багданов³ча ³ ³нш.);

-абразок («Рунь», «Габрыел¸вы прысады» М.Гарэцкага; «Без споведз³» З.Бядул³ ³ ³нш.);

-фельетон («О взятке» М.Багданов³ча);

-навела («Гаротная», «Зараб³¢» Ядв³г³на Ш.; «Злав³¢» Я.Коласа; «Пяць лыжак зац³рк³», «Злодзей» З.Бядул³ ³ ³нш.);

-апавядальная г³сторыя («Жывы нябожчык» Ядв³г³на Ш.; «Пан Шабунев³ч» А.Гаруна; «Руск³» М.Гарэцкага ³ ³нш.);

-падзейна-разгорнутае ¢ форме л³сто¢, дз¸нн³кавых зап³са¢ на бытавую тэму апавяданне («У чым яго кры¢да?» М.Гарэцкага ³ ³нш.);

-падзейна-разгорнутае апавяданне: à) на бытавую тэму («Н¸- мана¢ дар» Я.Коласа; «Лебядз³ная песня» В.Ласто¢скага; «У лазн³» М.Гарэцкага ³ ³нш.); б) на ваенную тэму («Л³то¢ск³ хутарок», «Генерал» М.Гарэцкага).

Даследчык жанравых мадыф³кацый «малой прозы» А.М.Макарэв³ч у паэтыцы ³ фармальных паказчыках вышэйзгаданых форма¢ за¢важае наступнае:

7 Бахтин М. Эстетика словесного творчества. – М., 1979. – С.150.

13

«Сцэны з натуры» – жанравая форма апавядання, для як³х уласц³ва ап³сальнага характару адлюстраванне рэча³снасц³ без анал³тычнага заглыблення ¢ канфл³кты ¢нутранага ³ знешняга кшталту; падзейнасць тут прапано¢ваецца ¢ яе размеранасц³, спакойным рытме, лаг³чнай паслядо¢насц³, ланцуговасц³ ¢ ап³санн³ знешн³х прыкмет – гэта дазваляе ¢ некаторых выпадках...

«нан³зваць адпаведныя эп³зоды з ³х на фабульны стрыжань»8 . «М³н³яцюра – жанравая форма апавядання, у якой ствараецца карц³нка нейкай падзе³ без фабульнай разв³тасц³; дзеянне тут уя¢ляе сабой ³мгненне – гэта застылае ³мгненне; ад абразка адрозн³ваецца тым, што для м³н³яцюры не характэрна стварэнне вобраза ¢ яго падзейнай традыцыйнасц³ ³ ¢ста-

ляванасц³ – характарыстычнасц³»9 .

«Абразîê» – жанравая форма апавядання, якое нагадвае альбо стварае карц³ну, узор, абрысы нечага традыцыйнага, практычна нязменнага з уласц³вым³ для гэтай традыцыйнасц³ характарыстычным³ прыкметам³»10 .

«Àïàâяданне-фельетон – жанравая форма апавядання, у якой адлюстраванне актуальных падзей сучаснасц³, характа- ра¢-тыпа¢, праблем грамадскага жыцця адбываецца на аснове крытычных (з в³давочным³ ц³ схаваным³ элементам³ а¢тарскай сатыры ц³ гумару) аднос³н п³сьменн³ка да аб’екта адлюстравання; кампаз³цыйным цэнтрам апавядання-фельетона з’я¢ляецца асоба а¢тара-апавядальн³ка, як³, вылучы¢шы з су- часнай яму рэча³снасц³ пэ¢ныя яе факты, сам³м прынцыпам кампано¢к³ ³ каментарыя¢ да ³х падкрэсл³вае сва¸ крытычнае ста¢ленне да прадмета адлюстравання ³ праз паказ знешн³х прая¢лення¢ з’я¢ ³ характара¢ акцэнтуе ¢вагу на значным, ³стотным у ³х»11 .

«²ìïðýñ³ÿ – жанравая форма апавядання, для якой характэрны ¢ласц³васц³ ³мпрэс³ян³стычнага стылю: перадача прадмета адлюстравання... штрыхам³-м³н³яцюрам³, штрыхам³абразкам³, ÿê³ÿ, ³мгненна ф³ксуючы плынь уражання¢ л³таратурных героя¢... у той жа час выя¢ляюць сва¸ схаванае сэнсавае адз³нства ³ сувязь пры характарыстыцы ³ сэнсавым раскрыцц³ мастацк³х праблем ³ вобраза¢, акрэсленых у творы»12 .

8 Макарэв³ч А.М. Жанравыя мадыф³кацы³ апавядання¢ рэал³стычнага напрамку ¢ разв³цц³ беларускай прозы пачатку ХХ ст. // Весн³к Маг³л¸¢скага дзярж. ун³верс³тэта ³мя А.Куляшова. – 2000. – ¹ 1(5). – С.69.

9 Òàì æà. – Ñ.71.

10Òàì æà. – Ñ.71.

11Òàì æà. – Ñ.73.

12Òàì æà. – Ñ.73-74.

14

«Кампаз³цыйна-арган³зуючым цэнтрам апавядальнай г³сторы³ з’я¢ляецца вобраз апавядальн³ка, як³ ¢зна¢ляе праз ус- пам³н-расповяд адно ц³ некальк³ здарэння¢ з уласнага жыцця альбо жыцця зна¸мых яму людзей»13 .

«П³сьменн³к³ давол³ часта звяртал³ся да факта-сведчання як першакрын³цы для мастацкага асэнсавання ³ абагульнення (падзейна-разгорнутае ¢ форме л³сто¢, дз¸нн³кавых зап³са¢ на

бытавую тэму апавяданне)»14 .

Падзейна-разгорнутае на бытавую тэму апавяданне (найбольш прадста¢н³чае ¢ колькасных аднос³нах, «узбуйненае», мае наступныя складн³к³: «а) стыл¸выя дам³нанты, спалучэнн³ ³ тэндэн-

цы³; б) традыцыйнае выкарыстанне фармальных магчымасцей абразка ³ апавядальнай г³сторы³; в) разгорнутасць мастацкага адлюстравання з адпаведным³ пры¸мам³ ³ сродкам³ раскрыцця характару ³ абстав³н – яна дазвол³ла п³сьменн³кам напа¢-

няць творы пс³халаг³чнай ³ сацыяльнай змясто¢насцю»15 .

Асобна ¢ стыл¸вых аднос³нах вылучаюцца апавяданн³ апакал³пс³чнага матыву са спрадвечным пытаннем «за што?» («Л³то¢ск³ хутарок», «Ц³хая плынь М.Гарэцкага; «М³хаська» Ц¸тк³; «Вас³ль Чурыла», «С³рата Юрка» Я.Коласа; «Малыя дрывасек³», «На коляды к сыну» З.Бядул³ ³ ³нш.). Пс³халаг³зм (з ул³кам «пата¸мнага») як характэрная прыкмета апавядання¢ рэал³стычнага напрамку («Малады дубок» Я.Коласа; «Вял³кодныя яйк³» З.Бядул³; «Што яно?», «Роднае карэнне» М.Гарэцкага ³ ³нш.). Разнастайная ¢ жанравастыл¸вых аднос³нах л³рычная проза З.Бядул³ («М³н³яцюры», «Абразк³», «Акорды»), трыпц³х навела¢ А.Гаруна («П’ера ³ Каламб³на»), «казк³ жыцця» Я.Коласа (спалучэнне антрапамарф³зму з а¢- тарск³м пачаткам), легенды, прыпавесц³, паданн³ «народнага сказу» В.Ласто¢скага (апошняе вызначэнне «народнага сказу» – яго ж).

Наогул беларускаму апавяданню пачатку ХХ стагоддзя ¢ласц³вы с³нтэз фальклорнага ³ ф³ласофскага, л³рычнага ³ эп³чнага пачатка¢.

Драматург³я. Жанры драмы («Раск³данае гняздо» Я.Купалы), камеды³ («Па¢л³нка» Я.Купалы), траг³камеды³ («Тутэйшыя» Я.Купалы), драматычнай аповесц³ («Антон» М.Гарэцкага) ³ ³нш.

Л³таратурная крытыка ³ публ³цыстыка. Жанр прагнастычнай крытык³ (г³сторыка-л³таратурны нарыс): А.Луцкев³ч, М.Багданов³ч, М.Гарэцк³, Я.Купала, В.Ласто¢ск³, С.Палуян, Л.Гмырак.

13Òàì æà. – Ñ.74.

14Òàì æà. – Ñ.74.

15Òàì æà. – Ñ.75.

15

Краса ³ Мастацтва – гало¢ныя катэгоры³ эстэтык³ беларускага мадэрн³зму. С³нтэтычны характар нашан³¢скай л³таратуры. Выключнасць ³дэйнага аспекту, адсюль заканамерная вагомасць тых ц³ ³ншых эстэтычных катэгорый. «Гало¢ным³ для п³сьменн³-

ка¢ станав³л³ся пошук³ грамадск³х ³дэала¢. А якую форму набывал³ а¢тарск³я ³дэ³ – рамантычную, рэал³стычную або нават мадэрн³сцкую – не мела рашаючага значэння».16

Пытанн³ для самакантролю

à Што дало права М.Багданов³чу, ацэньваючы разв³цц¸ беларускай л³таратуры за тры гады (1911-1913), сказаць наступнае: «²

ясным роб³цца.., што не тольк³ нашаму народу, але ³ ¢сясветнай культуры нясе яна (беларуская л³таратура – А.А.) свой дар»?

Як³я на гэта был³ падставы?

à Вечарынка, пра якую пойдзе гаворка ¢ матэрыяле «Першая беларуская вечарынка», адбывалася ¢ В³льн³ ¢ 1910 г. А¢тар справаздачы невядомы. Друкуецца па: Наша Н³ва. – 1910. – ¹ 8.

«Вял³зная зала жалезнадарожнага кружка 12 лютага сабрала ¢ сва³х мурах вял³кую грамаду народу. Чутно было беларускую, л³то¢скую, рускую, польскую мовы. Тысячная грамада чакала чагось новага. Першы раз пав³нна была паказацца перад шырок³м светам народная беларуская душа, яв³цца ¢ сва³х

песнях, танцах, музыцы. Спачатку артысты Першага беларускага тэатра (Першай беларускай трупы ²гната Буйн³цкага. – А.А.)

прадста¢лял³ камедыю «Па рэв³з³³», у каторай малююцца нашы парадк³ ¢ воласц³, гдзе гарэлка пераважае ¢с¸.

Потым завеса паднялася ³ выступ³¢ беларуск³ хор з 46 ча- лавек. Дзя¢чаты з³хацел³ пекным³ андаракам³, гарсэтам³, вышываным³ кашулям³, ³стужкам³, пацеркам³, на дзявочых гало¢ках был³ павязаны чырвоныя хустачк³, белыя нам³тк³. Хлопцы бялел³ ¢ маг³л¸¢ск³х св³тках, абшытых па краях чырвоным шнурком

³падперазаных прыгожым³ вузк³м³ ³ шырок³м³ беларуск³м³ паясам³...

Пяял³ – «Чаму ж мне не пець», «Ох ты, дуб», «Прыляцел³ гус³», «Дый куды ж ты, дуб зял¸ны». Хор вельм³ падаба¢ся, выкл³кал³ на «б³с», крычал³ «брава». Хору прыйшлося па кольк³ разо¢ пяяць некаторыя песн³.

Пачал³ся на сцэне танцы: «Лявон³ха», «Мяцел³ца», «Юрка»

³«Верабей», пад вясковую беларускую музыку. Трэба прызнацца, што яны ¢дал³ся на хвалу!

16 Казбярук У. Рамантычны пошук. – М³нск, 1983. – С.70.

16

Па 3-4 разы прыйшлося гуляць кожны танец. Трэба сказаць, танцоры – хлопцы ³ дзя¢чаты – пад камандай пра¢дз³вага артыста ¢ танцах п.Буйн³цкага падабал³ся зух³ як адно: ажно сцэна грымела ад л³хога топату ³ ¢ вачах з³хацела, як ³шл³ «Лявон³ху», «Мяцел³цу» або як дзесяць пекна прыбраных пар зав³хал³ся до¢г³м хвастом у «Вераб’³».

àПадумайце, чаму беларуск³я вечарынк³ спрыял³ стварэнню новага беларускага тэатра, з’яв³л³ся яго падмуркам?

àУ чым адметнасць рэпертуару першых тэатральных суполак, як³я распачал³ дзейнасць у нашан³¢ск³ перыяд?

à«Адкуля яно ¢с¸?», «³ чаму яно ¢с¸?», «³ што яно?» – вось тыя ключавыя пытанн³ праблематычнага характару, як³я асабл³ва паказальныя ¢ ф³ласофск³х абразках В.Ласто¢скага («Народз³ны», «Мары»), «казках жыцця» Я.Коласа («Чыя пра¢да?»), апавяданнях М.Багданов³ча («Шаман»), М.Гарэцкага («Што яно?») ³ абразках З.Бядул³. Паназ³райце за неабвешчанай л³таратурна-ф³ласофскай палем³кай у так³х абразках, як «Сл¸зы», «Мары» В.Ласто¢скага ³ «Балотны агонь», «Чыя пра¢да?» Я.Коласа. Чым абумо¢лена ¢заемадапа¢няльнасць у гэтых творах?

àПадрыхтуйце выступленне «Вацла¢ ²вано¢ск³ як л³дар адраджэнскага руху, грамадска-пал³тычны дзеяч, навуковец». У чым вабнасць знакавай постац³ Вацлава ²вано¢скага?

Мастацк³я тэксты

1.Колас Я. Збор твора¢: У 14 т. – Т. 5. – Мн., 1973.

2.Ласто¢ск³ В. Выбраныя творы. – Мн., 1997.

3.Хрэстаматыя па г³сторы³ беларускага тэатра ³ драматург³³: У 3 т. Т. 1: Ад вытока¢ – да пачатку ХХ стагоддзя / Уклад., рэд. тэкста¢, уступ. арт. ³ камент. А.В.Сабале¢скага. – 2-е выд., пашыран. ³ ¢даклад. – Мн.: Беларуская навука, 1997. – 444 с.

Крытычная л³таратура

1.Багданов³ч ².Э. Прадвесн³к³ ³ спадарожн³к³ адраджэння // Багданов³ч ².Э. Авангард ³ традыцыя: Беларуская паэз³я на хвал³ нацыянальнага адраджэння. – Мн.: Беларуская навука, 2001. – С.48-99.

2.Каваленка В.А. Выток³. Уплывы. Паскоранасць: Разв³цц¸ беларускай л³таратуры Х²Х–ХХ стагоддзя¢. – Мн., 1975.

3.Казбярук У. На хвал³ беларускага адраджэння // Слова пра л³таратуру

³л³таратара¢: Л³таратурна-крытычныя артыкулы па беларускай л³таратуры: У 2-х кн. Кн. 1. Х²Х – пач. ХХ ст. / Уклад. В.В.Ашмян ³ ³нш. – Мн.: Мастацкая л³таратура, 2001. – С.203-225.

4.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â.À. Каардынаты эстэтычных пошука¢ // Макс³мов³ч В.А. Эстэтычныя пошук³ ¢ беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя:

17

Дапаможн³к для студэнта¢ ф³лалаг³чных факультэта¢ ВНУ. – Мн.: Аракул, 2000. – С.21-69.

5.Чыгрын ².П. Пам³ж былым ³ будучым. Проза Макс³ма Гарэцкага. – Мн.: Навука ³ тэхн³ка, 1994. – С.6-15.

6.Верас З. Гродзенск³ гурток: З успам³на¢ // Маладосць. – 1992. – ¹ 10.

7.Грыцкев³ч А. Удзел у адраджэнн³ // Наша вера. – 1998. – ¹ 2(5). –

Ñ.87-88.

8.Дзежыц В. Тры браты – тры л¸сы // Дзянн³ца. – 1996. – 1 кастр. – С.4.

9.Жалко¢ск³ А. Браты ²вано¢ск³я: трое вядомых, чацв¸рты... // Биржа информации. – 2002. – 7 февр. – С.6.

10.²вана¢скас Тадас. Выбранае з успам³на¢ // Л³таратура ³ мастацтва.

–1995. – 3 ë³ñòàï. – Ñ.14-15.

11.Ëÿõî¢ñê³ Ó. Грамада беларускай моладз³ ¢ Горадн³ // Энцыклапедыя г³сторы³ Беларус³: У 6 т. Т. 3. – С.97-98.

12.Ляшук В. Вывучэнне аглядавай тэмы, прысвечанай нашан³¢скаму перыяду // Беларуская мова ³ л³таратура. – 2001. – ¹ 3. – С.32-39.

13.Макарэв³ч А.М. Жанрава-стыл¸выя асабл³васц³ падзейнаразгорнутага беларускага апавядання пачатку ХХ стагоддзя // Весц³ НАН Беларус³. Сер. гуман³т. навук. – 2000. – ¹ 3. – С.103-110.

14.Макарэв³ч А. С³нтэз фальклорнага ³ ф³ласофскага, л³рычнага ³ эп³чнага струменя¢ у апавяданн³ пачатку ХХ ст. // Роднае слова. – 2000. – ¹ 1. – С.20-25.

15.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â.À. Да праблемы нацыянальнай спецыф³к³ беларускай л³таратуры пач.ХХстагоддзя//Весн³к Бел.дзярж.пед.ун³верс³тэта³мяМ.Танка.– 2001. – ¹ 1. – С.119-124.

16.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â.À. Да пытання аб с³нтэзацы³ форм у беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя // Весц³ НАН Беларус³. Сер. гуман³т. навук. – 1998. – ¹ 3. – С.99-107.

17.Пяткев³ч А.М. Гродзенск³ гурток беларускай моладз³ // Энцыклапедыя г³сторы³ Беларус³: У 6 т. Т. 3. – С.133-137.

18.Пяткев³ч А.М., Трацяк Я. Грынкев³ч Франц³шак // Энцыклапедыя г³сторы³ Беларус³: У 6 т. Т. 3. – С.164.

19.Ðóäí³ê Â. Бабуля беларускай прэсы // Пагоня. – 1996. – 5 верасня.

20.Рыгаров³ч В. Першыя крок³ зраб³л³ ¢ Ляб¸дцы // Дзянн³ца. – 1995. – 25 л³п. – С.4.

21.Òуронак Ю. Вацла¢ ²вано¢ск³ ³ адраджэнне Беларус³ // Маладосць. – 1994. – ¹ 8-9.

22.Туронак Ю. ²вано¢ск³ Вацла¢ // Энцыклапедыя г³сторы³ Беларус³: У 6 т. Т. 3. – С.466.

23.Хрэстаматыя па г³сторы³ беларускага тэатра ³ драматург³³: У 3 т. Т. 1. Ад вытока¢ – да пачатку ХХ стагоддзя / Уклад., рэд. тэкста¢, уступ. арт. ³ камент. А.В.Сабале¢скага. – 2-е выд., пашыран. ³ ¢даклад. – Мн.: Беларуская навука, 1997. – 444 с.

· Абрамов³ч З. Няходжаным³ сцежкам³. – С.421-433.

· Áóðá³ñ À. Кольк³ сло¢ аб беларуск³м тэатры ³ хоры. – С.253.

18

·²ãíàò Áóéí³öê³. – Ñ.417-418.

·Першая беларуская вечарына. – Ñ.253-254.

·Санн³ка¢ А., Пятров³ч С. На радз³ме ²гната Буйн³цкага. – С.437-439. 24. Чобат А. Кароткая г³сторыя ²вано¢ск³х // Л³таратура ³ мастацтва. –

1995. – 3 ë³ñòàï.

ТЭМА 2. НАШАН³¢СК³ ПЕРЫŸД У РАЗВ³ЦЦ³ БЕЛАРУСКАЙ Л³ТАРАТУРЫ

1.Роля «Нашай Н³вы» ¢ грамадска-культурным руху.

2.Нашан³¢ская дыскус³я 1913 г.: яе сутнасць ³ значэнне.

Нашан³¢ская пара – значная грамадская з’ява ¢ жыцц³ Беларус³ пачатку ХХ ст. Ахрышчаны згаданы перыяд з нагоды выхаду г. «Наша Н³ва» (1906 – 1915). Каротк³ жыццяп³с перыяду:

1906 – на канферэнцы³ Беларускай сацыял³стычнай Грамады (БСГ) па прапанове ²вана Луцкев³ча вырашана выдаваць легальную беларускую газету. 1 верасня 1906 г. – выхад першага нумару г. «Наша Доля». 10 л³стапада 1906 г. – выпуск штотыдн¸вай газеты «Наша Н³ва». 1 снежня 1906 г. – выхад апошняга (6-га) нумару «Нашай Дол³».

1907 – заснавана выдавецтва «Нашай Н³вы».

1908 – заснавана выдавецкая суполка «Наша хата»; па запрашэнн³ брато¢ Луцкев³ча¢ да працы ¢ газеце прылучаецца Янка Купала.

1909 – пасаду сакратара рэдакцы³ займае Вацла¢ Ласто¢ск³ (будучы Старшыня Рады М³н³стра¢ БНР). Супрацо¢н³кам³ рэдакцы³ стал³ Сяргей Палуян ³ Ц³шка Гартны (будучы Старшыня Часовага работн³цка-сялянскага ¢рада Савецкай Беларус³).

1910 – дзеячам³ «Нашай Н³вы» наладжана першая беларуская вечарынка (прагляд спектакля «Па рэв³з³³» паводле п’есы М.Крап³¢н³цкага), пакладзены пачатак беларуск³м вечарынкам; падрыхто¢ка да друку «Кароткай г³сторы³ Беларус³» В.Ласто¢скага – першай працы, нап³санай беларусам па-беларуску.

1911 – прыезд М.Багданов³ча ¢ В³льню па запрашэнн³ рэдакцы³ «Нашай Н³вы», арган³завана дзейнасць Беларускага музычнадраматычнага гуртка.

1912 – выхад першага беларускага сельскагаспадарчага часоп³са «Саха».

1913 – першая ¢ г³сторы³ беларускай л³таратуры дыскус³я аб шляхах разв³цця нацыянальнай л³таратуры на старонках «Нашай Н³вы»; прэм’ера Купалавай «Па¢л³нк³»; заснавана Беларускае выдавецкае таварыства (першы к³ра¢н³к – Вацла¢ ²вано¢ск³; адказны сакратар – Янка Купала).

19

1914 – у М³нску заснаваны часоп³с для моладз³ «Лучынка» (7 нумаро¢).

1915 – спынены выпуск газеты «Наша Н³ва».

——

1920 – адно¢лены выпуск газеты «Наша Н³ва» (В³льня, выйшла 9 нумаро¢, кастрычн³к-снежань), выйша¢ зборн³к А.Луцкев³ча «Наша Н³ва».

——

1991 – выхад першага нумару адно¢ленай «Нашай Н³вы» (рэдактар – Сяргей Дубавец).

1992 – выпуск фал³янту «Наша Н³ва. 1906-1908. Факс³м³льнае выданне. Выпуск 1».

1996 – факс³м³льнае выданне «Нашай Н³вы» за 1909 год.

2000 – факс³м³льнае выданне «Нашай Н³вы» за 1910 год. Газета «Наша Н³ва» (В³льня, л³стапад 1906 – жн³вень 1915 г.)

была заснавана як орган нацыянальнай парты³ БСГ. «Наша Н³ва» зраб³ла найважнейшы ¢н¸сак у рух беларускага адраджэння. Вакол газеты гуртавалася ¢ся свядомая пал³тычная, л³таратурная ³ культурная эл³та Беларус³. Нараджалася народная ³нтэл³генцыя. «Наша Н³ва» спрыяла стварэнню новай беларускай нацыянальнай л³таратуры: выя¢ляла ³ зб³рала лепшыя л³таратурныя с³лы (Янка Купала, Якуб Колас, Ц¸тка, Ядв³г³н Ш., М.Багданов³ч, Сяргей Палуян, Алесь Гарун, Зм³трок Бядуля, Макс³м Гарэцк³, Ц³шка Гартны, Канстанцыя Буйло, Альберт Па¢лов³ч, Гальяш Ге¢чык, М.Арол ³ ³нш.). Значна ажыв³лася беларускае кн³гадрукаванне ³ журнал³стыка ¢ В³льн³ ³ М³нску. ²ван Луцкев³ч – адз³н з самых в³дных дзеячо¢ нашан³¢скай пары: бы¢ ³н³цыятарам «Нашай Дол³» ³ «Нашай Н³вы», ф³нансава¢ друкаванне газет, кн³г. Дзякуючы «Нашай Н³ве» ¢збагац³лася беларуская л³таратурная мова, выпрацо¢вал³ся нормы беларускага правап³су. «Наша Н³ва» – першая беларускамо¢ная газета для шырокага кола чытачо¢.

«Нашан³¢цы», баронячы нацыянальнае самавызначэнне Беларус³ ³ беларускага народа, далучал³ да культурных сусветных здабытка¢ (перакладныя творы Л.Талстога, М.Горкага, А.Чэхава, В.Брусава, М.Гогаля, А.М³цкев³ча, Ю.Славацкага, М.Канапн³цкай, Э.Ажэшк³, Т.Ша¢чэнк³, В.Стафан³ка ³ ³нш.). Дванаццаць «Л³сто¢ з Укра³ны» (1909 –1910 г.). Доп³сы Янк³ Журбы ³ Сяргея Палуяна: праблемы нацыянальнай школы, л³таратурнага перакладу, аспекты адраджэнскага руху. Арыентацыя на ¢кра³нск³ культурна-асветны ³ л³таратурны рух. «Асабл³ва дз³вуе ¢кра³нца¢ свежасць ³ моц беларускай паэз³³, – п³са¢ у адным са сва³х «л³сто¢» таленав³ты малады крытык Сяргей Палуян, як³ ¢ той час жы¢ на Укра³не. –

20