Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

63688

.pdf
Скачиваний:
13
Добавлен:
04.03.2016
Размер:
718.01 Кб
Скачать

М³н³стэрства адукацы³ Рэспубл³к³ Беларусь

УСТАНОВА АДУКАЦЫ² «ГРОДЗЕНСК² ДЗŸРЖА¡НЫ УН³ВЕРС²ТЭТ

²МЯ ЯНК² КУПАЛЫ»

А.Э.АСТРАУХ

Г²СТОРЫЯ БЕЛАРУСКАЙ Л²ТАРАТУРЫ ( ПАЧАТАК ХХ СТАГОДДЗЯ)

Вучэбна-метадычны дапаможн³к па аднайменным курсе для студэнта¢ спецыяльнасц³

Г 02.03.00 – Славянск³я мовы ³ л³таратуры

Гродно 2002

1

ÓÄÊ 882.6.09 ÁÁÊ 83.3 (4 Áå³)5

À91

Рэцэнзенты: доктар ф³лалаг³чных навук, дацэнт кафедры беларускай л³таратуры ХХ ст. БДУ В.А.Макс³мов³ч;

кандыдат ф³лалаг³чных навук, прафесар кафедры беларускай культуры ГрДУ ³мя Я.Купалы А.М.Пяткев³ч.

Рэкамендавана саветам ф³лалаsг³чнага факультэта ГрДУ ³мя Я.Купалы.

АстраухА.Э.

Г³сторыя беларускай л³таратуры (пачатак ХХ стагоддзя): ВучэбнаА19 метад. дапам. / А.Э.Астраух. – Гродно: ГрДУ, 2002. – 136 с.

ISBN 985-417-335-6.

Падкрэслена навука мастацк³х адкрыцця¢ беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя як сапра¢днага нацыянальна-культурнага фенамену. Разглядаецца шматл³касць згаданага перыяду. Пададзена тэматыка творчых работ, прапанаваны пытанн³ ³ заданн³ праблемна-пошуковага характару, змешчана асно¢ная мастацкая

³ крытычная л³таратура па тэмах.

+

ÓÄÊ 882.6.09 ÁÁÊ 83.3(4 Áå³)5

ISBN 985-417-335-6.

© Астраух А.Э., 2002

2

ÀÄ À¢ÒÀÐÀ

Беларуская л³таратура пачатку ХХ стагоддзя – сапра¢ды рэнесансная ун³кальная з’ява, адметная сва¸й культурна-духо¢най чыннасцю, «с³лавым» полем нацыянальнай клас³к³, «па¢тарыцельным курсам» сусветнага эстэтычнага вопыту. Адз³н з самых значных ³ ц³кавых перыяда¢ у г³сторы³ беларускай л³таратуры, умо¢на акрэслены ¢ два дзесяц³годдз³ часавага абсягу, разам з тым у вял³к³м м³жчасс³: ¸н зн³то¢вае сва¸й яваю непары¢насць пакалення¢, прароцтва¢. Пакутнае маленне «зямл³ ³ прастору за родны загон Беларус³», разгадк³ прычын нацыянальных «кры¢д ³ бед», неспатольная прага пошуку адказу на балючае «за што?» у ³мя Праведнасц³ «забранага краю» ³ адначаснае прызнанне беларуса – «арыстакрата духу» – гэта тое генетычна-роднаснае адз³нства, што лучыцьасвячае ³ с¸нняшн³х наступн³ка¢. Нашан³¢ская эпоха насамрэч была неймаверна багатай на эстэтычныя пошук³-здабытк³, шматфарбавую раскаванасць меркавання¢ ³ ацэнак, пол³фан³чную с³нтэтычную разнастайнасць к³рунка¢, метада¢ ³ стыля¢, што, бадай, не спазнала н³ адна л³таратурная эпоха. Сва³м глыбок³м ³ абно¢леным зместам л³таратура выя¢ляла сваю мастацка-эстэтычную дам³нанту – адраджэнск³ феномен ³ спазнавала духо¢ны вобл³к творца¢-нашан³¢- ца¢, шчодрадайная рупнасць як³х, на жаль, дал¸ка не за¢с¸ды была належна ацэнена, а найхутчэй – незаслужана забыта...

Таму задача курса – ³нтэлектуальнае разуменне нацыянальнай самабытнасц³ беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя, усведамленне бясконцай разма³тасц³ тэм, праблем, характара¢, героя¢, што сведчыць пра асобаснасць творца¢-³ндыв³дуальнасця¢, своеасабл³васць трансфармацы³ матэрыялу, розныя погляды на адну ³ тую ж праблему. Гэты багаты па аб’¸ме ³ разам з тым досыць складаны, панарамны для асэнсавання матэрыял вымагае ад студэнта высокага ¢зро¢ню ф³лалаг³чнай культуры. Прычым пры чы- танн³ курса «Г³сторыя беларускай л³таратуры (пачатак ХХ стагоддзя)» а¢тар л³чыць мэтазгодным не абмяжо¢вацца часавым³ рамкам³ тольк³ двух дзесяц³годдзя¢ для цэласнага вывучэння творчасц³ таго ц³ ³ншага п³сьменн³ка.

Нера¢намернае размеркаванне занятка¢ ³ адпаведна выкладзенага матэрыялу непазбежна матываваныя або недастатковай л³таратуразна¢чай асветленасцю, або складанасцю ¢спрымання з боку студэнта¢, або скупой часавай абмежаванасцю. Пытанн³ ³ заданн³, прапанаваныя пасля аглядавых тэм, зарыентаваны на праблемны ³ пошукавы характар.

Думаецца, вучэбна-метадычны дапаможн³к паслугуе студэнтам у свядомым засваенн³ матэрыялу дадзенага курса.

3

ТЭМАТЫчНЫ ПЛАН

Дысцыпл³на «Г³сторыя беларускай л³таратуры (пачатак ХХ стагоддзя)» выкладаецца ¢ ²V семестры ¢ аб’¸ме 46 лекцыйных ³ 26 практычных гадз³н.

¹

Тэма занятка¢

Лекцыйныя

Ïðàê

ï/ï

 

ãàäç³íû

ãà

 

 

 

 

1.

Уводз³ны да курса «Г³сторыя беларускай

2

 

 

л³таратуры (пачатак ХХ стагоддзя)»

 

 

2.

Нашан³¢ск³ перыяд у разв³цц³ беларускай

2

 

 

л³таратуры

 

 

3.Масавая паэз³я на пачатку ХХ стагоддзя

4.Асоба Вацлава Ласто¢скага

5.Адраджэнская дзейнасць брато¢ Луцкев³ча¢

6.

Творчасць Макс³ма Багданов³ча

8

7.

Творчасць Алеся Гаруна

2

8.

Творчасць Ц¸тк³

2

9.

Творчасць Макс³ма Гарэцкага

12

10.

Творчасць Янк³ Купалы

8

11.

Творчасць Якуба Коласа

4

12.

Творчасць Ядв³г³на Ш.

2

13.

Творчасць Зм³трака Бядул³

2

14

Творчасць Ц³шк³ Гартнага

2

 

 

 

 

 

46

4

ТЭМА 1. УВОДЗ³НЫ ДА КУРСА «Г³СТОРЫŸ БЕЛАРУСКАЙ Л³ТАРАТУРЫ (ПАчАТАК ХХ СТАГОДДЗŸ)»

1.Беларуск³ адраджэнск³ рух на пачатку ХХ стагоддзя.

2.Культурна-асветныя гуртк³ як асяродк³ нацыянальнага адраджэння.

3.Друк на Беларус³ на пачатку ХХ стагоддзя.

а) перыядычны друк: «Наша Доля» ³ «Наша Н³ва» – першыя легальныя беларуск³я газеты.

б) кн³гадрукаванне.

4.Вацла¢ ²вано¢ск³ – арган³затар беларускага друку.

5.Гродзеншчына на пачатку ХХ стагоддзя: грамадскакультурны рух.

6.Асно¢ныя заканамернасц³ л³таратурнага разв³цця.

1. Беларуская л³таратура пачатку ХХ стагоддзя – эпоха пераломная ³ вызначальная. Яе адметнасць – ва ¢нутранай цэласнасц³ ³ завершанасц³ як асобнага, самастойнага перыяду г³сторы³ беларускай л³таратуры. Пра паскоранасць разв³цця як уласц³васць гэтай л³таратурнай эпох³ М.Багданов³ч у артыкуле «Забыты шлях» п³са¢ наступнае: «...За восем-дзевяць год пра¢дз³вага ³снавання наша

паэз³я прайшла ¢се шлях³, а пачасц³ ³ сцежк³, каторая паэз³я е¢рапейская пратаптывала болей ста год... Сентыментал³зм, рамантызм, рэал³зм ³ натурал³зм, урэсьце, мадэрн³зм – ус¸ гэтае,

³ншы раз нават у ³х розных к³рунках, адб³ла наша паэз³я...»1 .

Беларуская л³таратура пачатку ХХ стагоддзя – эпоха «адраджан³зму» (Адам Бабарэка), эпоха нацыянальнага адраджэння, рэнесансу беларускай дзяржа¢насц³, нацыянальнай культуры (стварэнне нацыянальнага прафес³йнага тэатра) ³ мовы (беларускамо¢нае выданне кн³г ³ перы¸дык³). Зразумела, шлях да беларускай дзяржа¢насц³, нацыянальнай незалежнасц³ бы¢ досыць пакручасты. Аф³цыйна на пачатку ХХ ст. Беларусь – «северо-западный край» Рас³йскай ³мперы³, «истинно русский край»; на думку ж польск³х нацыянальных дзеячо¢ – гэта «крэсы ¢сходне» Польшчы, ц³ проста Белапольшча.

Рэвалюцыя 1905–1907 г. актыв³завала беларуск³ нацыянальнаадраджэнск³ рух. «Кал³ ¢ памятны 1905 г. зраб³лася зав³руха, – згадва¢ Янка Купала, – кал³ ¢ Рас³³ ¢ кожнага чалавека стала

будз³цца душа да новага жыцця, да новага шчасця, то ³ ¢ бела-

руса будз³цца стала пачуцц¸ свайго «я», стала лунаць до¢га дрэмлючая думка, што ³ мы людз³»2 . Ажы¢ляецца дзейнасць

1 Багданов³ч М. По¢ны зб. тв.: У 3 т. – М³нск, 1993. – Т.2. – С.287.

2Адз³н з «парнасн³ка¢» (Я.Купала). Чаму плача песня наша? // Наша н³ва. – 1913. –

¹30 // Купала Я. Зб. тв.: У 7 т. – М³нск, 1976. – Т.7. – Ñ.197-198.

5

нацыянальнай ³нтэл³генцы³ (п³сьменн³ка¢, навуко¢ца¢, дзяржа¢ных дзе- ячо¢). Першая нацыянальная арган³зацыя (заснаваная ¢ 1902 г. у Пецярбурзе гуртком студэнта¢-беларуса¢ «Круг беларускай народнай прасветы») – Беларуская Сацыял³стычная Грамада (БСГ, 1903 г.). Арган³завал³ яе патры¸ты-энтуз³ясты (браты ²ван ³ Антон Луцкев³- чы, Ала³за Пашкев³ч, Вацла¢ Ласто¢ск³, Вацла¢ ²вано¢ск³, Алесь Бурб³с, Аляксандр Уласа¢ ³ ³нш.). Да 1905 г. – пошук апоры ¢ суседзя¢, магчымых саюзн³ка¢ па федэрацы³ (Л³тва, Укра³на ³ Латв³я).

Часы рэакцы³ (1907-1914) мяжуюцца з «нашан³¢скай» эпохай (1906-1915). Газета «Наша Н³ва» – цэнтр беларускага нацыянальнага жыцця, цэнтр гуртавання культурна-асветн³цк³х с³л, грамадск³х аб’яднання¢ (Беларуск³ наста¢н³цк³ саюз, Гродзенск³ гурток беларускай моладз³, Беларуск³ навукова-л³таратурны гурток студэнта¢ у Пецярбурзе, выдавецк³я суполк³ ³ г.д.).

Асяродк³ л³таратурна-грамадскага руху – Пецярбург, М³нск, В³льня. В³льня – цэнтр беларускага адраджэння. Нак³рунк³ на- цыянальна-адраджэнскага руху – перыядычны друк, беларуск³я выдавецк³я таварыствы ³ культурна-асветныя гуртк³, клубы.

Нацыянальна-вызваленчы рух ва ¢мовах першай сусветнай вайны. ²дэя дзяржа¢насц³ ¢ выглядзе Вял³кага княства Л³то¢скага з сеймам у В³льн³ (дасягненне незалежнасц³ Л³твы ³ заходняй частк³ Беларус³). Рознасць погляда¢ сярод беларуск³х нацыянальных дзеячо¢: браты Луцкев³чы, Ц¸тка – Вацла¢ Ласто¢ск³. Арган³зацыя «Сувязь незалежнасц³ ³ непадзельнасц³ Беларус³» (на чале з В.Ласто¢ск³м, В³льня, 1916 г.) прапануе стварыць незалежную дзяржаву – Беларусь – у яе этнаграф³чных межах, выступае супраць канфедэрацы³ Беларус³ з Л³твой ³ супраць а¢таном³³ Беларус³ ¢ складзе Рас³³.

1916 год – пытанне нацыянальнай дзяржа¢насц³ ¢першыню вынос³цца беларусам³ на м³жнародную арэну (канферэнцыя ¢ Стакгольме; кангрэс нацый у Лазане).

Так³м чынам, феномен адраджэння ун³версал³зуецца. Беларуская л³таратура пачатку ХХ стагоддзя сцвярджалася праз ³дэйны аспект: ³дэя нацыянальнага адраджэння, ³дэя дзяржа¢насц³ становяцца сутнасцю мастацка-эстэтычнага светапогляду. Пошук³ разгадк³ пры- чын нацыянальных «кры¢д ³ бед» (Янка Купала), пошук³ адвечнага «за што?», доля «забранага краю» – сапра¢ды набалелыя тэмы для л³таратуры гэтай пары. Прычым ³дэйныя пошук³ ск³раваны як у сацыяльную, так ³ ¢ ³нтэлектуальна-пс³халаг³чную сферу. Ф³ласоф³я нацыянальнага быцця асэнсо¢ваецца праз ì³ô (метафарычная м³фалаг³чнасць, фантасмагарычная с³мвал³чная вобразнасць). Мадэрн³сцкае (новае) светабачанне ¢б³рае ¢ сябе духо¢ную драму

6

асобы, падкрэсл³ваючы панаванне адчужанасц³, экз³стэнцыйнай адз³ноты, немагчымасць перамагчы сусветнае зло. Праца ²гната Абдз³ралов³ча «Адвечным шляхам: Дасьледз³ны беларускага светапогляду (В³льня, 1921) – «евангелле» мадэрн³зму (В.Макс³мов³ч), дзе разглядаюцца ф³ласофск³я ³ пал³тычныя асновы беларускага нацыянальна-вызваленчага руху.

Культ Красы – выразн³к эстэтызму новага стылю.

Новы ¢здым беларускага адраджэння. Першы Усебеларуск³ з’езд (снежань 1917 г.). Утварэнне першага беларускага ¢рада на чале з З.Ф.Жылунов³чам (Ц³шкам Гартным). Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспубл³к³ (БНР), яе дзяржа¢най незалежнасц³ (сакав³к 1918 г.). 1919 г. – абнародванне ман³фесту аб утварэнн³ ССРБ ³ першага беларускага савецкага ¢раду. Разв³цц¸ беларускай л³таратуры як л³таратуры савецкай. Язэп Л¸с³к – пал³тычны дзеяч, публ³цыст, п³сьменн³к – яшчэ ¢ л³стападзе 1917 г. прароча прадказа¢ з’я¢ленне дыктатара ³ ¢стана¢ленне татал³тарнай с³стэмы: «З бальшав³кам³

трэба змагацца для таго, што яны рыхтуюцца завесц³ ¢ дзяржаве так³ грамадзянск³ лад, да каторага людз³ яшчэ не дарасл³... Хто можа быць пэ¢ным, што не з’яв³цца ¢ гэты цяжк³ час грамадскага заняпаду як³-небудзь Напалеон ³ не пастараецца завесц³ парадак на свой густ ³ разуменне?»3 .

2. «Беларуск³я вечарынк³» (В³льня, М³нск, Пецярбург, Гродна, Слуцк, Полацк, Радашков³чы) – падмурак для стварэння нацыянальнага тэатра, як³м стала Першая беларуская трупа ²гната Буйн³цкага (1907-1913). Ная¢насць тэатру сведчыла пра жыццяздольнасць нацы³, яе духо¢ную спеласць. Так, М.Гарэцк³ бы¢ перакананы, што

«¢ адраджэнн³ ¢сякага народу тэатр – с³ла непамерная, а ¢

адраджэнн³ беларуса¢, пры ³х дэмакратызме, ¸н можа адыграць вял³кую ролю» («Наша Н³ва», 1915, ¹ 5). Адны з першых пастановак першых беларуск³х драматычных гуртко¢ – пераклады п’ес укра³нск³х а¢тара¢ («Па рэв³з³³», «Пашыл³ся ¢ дурн³» Марка Крап³¢н³цкага, «Як яны жан³л³ся» Уладз³м³ра В³нн³чэнк³ ³ ³нш.).

Л³дэры тэатральна-сцэн³чнага мастацтва – Алесь Бурб³с, ²гнат Буйн³цк³, Макс³м Гарэцк³, Франц³шак Аляхнов³ч, Уладз³сла¢ Галубок ³ ³нш.

²гнат Буйн³цк³ ¢ 1907 г. ствары¢ спачатку аматарск³ танцавальны гурток (памесце Пал³вачы). Першая беларуская трупа ².Буйн³цкага (1910 г.) ³ з’яв³лася прафес³йным тэатрам у Беларус³ ¢ ХХ ст.

3 Л¸с³к Я. Скутк³ бальшав³цкага па¢стання // Вольная Беларусь. – 1917. – ¹ 30 ад 19 л³ст. // Л¸с³к Я. Творы. – М³нск, 1994. – С.235.

7

².Буйн³цк³ – к³ра¢н³к ³ фундатар Першай трупы (у калектыве бы¢ першым танцорам, выступа¢ ¢ хоры, выконва¢ характарныя рол³, напрыклад, Аляксея з апавядання Э.Ажэшк³ «У з³мовы вечар»). Выступленн³ ¢ В³льн³, М³нску, Варшаве, у невял³к³х мястэчках Беларус³.

Уплы¢ Першай беларускай трупы на з’я¢ленне самадзейных калектыва¢ у Полацку, Слуцку, Радашков³чах. В³ленск³ музычнадраматычны гурток (1910 год – першае сцэн³чнае жыцц¸ «Па¢л³нк³» Я.Купалы, «Зал¸та¢» В.Дун³на-Марц³нкев³ча). Гродзенскае Таварыства аматара¢ беларускага мастацтва. 1913 год – спроба арган³заваць нацыянальны тэатр (Ф.Жданов³ч), як³, аднак, бы¢ арган³заваны пасля люта¢скай рэвалюцы³ 1917 г. ³ называ¢ся Першым таварыствам беларускай драмы ³ камеды³. На яго аснове ¢ 1920 г. будзе створаны Беларуск³ дзяржа¢ны тэатр ³мя Янк³ Купалы (с¸н- няшн³ Нацыянальны тэатр ³мя Янк³ Купалы). Намаганн³ славутага Е.М³ров³ча, таленав³тай беларускай трупы, якую склал³ акц¸ры Першага беларускага таварыства драмы ³ камеды³ пад к³ра¢н³цтвам Ф.Жданов³ча, зраб³л³ тэатр п е р ш ы м.

Узн³кненне асветных гуртко¢, таварыства¢, клуба¢. Беларуск³ íàâукова-л³таратурны гурток студэнта¢ С.-Пецярбургскага óí³âåðñ³òýòà (працы па беларусазна¢стве Б.Эп³мах-Шып³лы, Я.Карскага, А.Шахматава ³ ³нш.). Бран³сла¢ Эп³мах-Шып³ла – патрыярх беларускага Адраджэння, апякун пецярбургск³х студэнта¢-беларуса¢; ягоны ¢н¸сак у адраджэнне нацыянальнага касц¸ла, у гуртаванне беларуск³х святаро¢. Капыльск³ асветны гурток «Самаразв³цц¸ ³ самаадукацыя» (Ц.Гартны). Гродзенск³ гурток беларускай моладз³ (1909-1913, к³ра¢н³к – кс¸ндз Франц³шак Грынкев³ч, значны ¢н¸сак Зоськ³ Верас).

В³ленск³ беларуск³ клуб з музычнай, тэатральнай ³ вакальнай секцыям³ (1916 г., старшыня ².Луцкев³ч, сакратар В.Ласто¢ск³).

В³ленскае Беларускае таварыства дапамог³ ахвярам вайны (1915); арган³затары – арх³тэктар Лявон Дубейка¢ск³, кап³тан Франц³шак Кушаль, прафесар Бран³сла¢ Тарашкев³ч, адвакат Бран³сла¢ князь Друцк³-Падбярэзск³ ³ ³нш.). «Варта было назваць

³м¸ны гэтых людзей – арган³затара¢ тольк³ адной канкрэтнай беларускай справы, – каб адчуць, што беларускае нацыянальнае адраджэнне пачатку ХХ ст. было не чымсьц³ м³ф³чным, абмежаваным вузк³м колам некальк³х л³таратара¢, як³я «прысн³л³» ц³ «прыдумал³» адраджэнне. ...Гэта яшчэ раз нам удакладняе пра¢ду аб беларуск³м народзе, як³ не бы¢ адно тольк³ сялянск³м, «мужыцк³м» народам... Беларуск³ народ са старада¢н³х часо¢ бы¢ у першую чаргу шляхецка-рыцарск³м

8

народам, бо менав³та шляхта (а не сяляне) несла адказнасць

за л¸с сва¸й дзяржавы ¢ пал³тычных ³ вайсковых справах»4 ,–

слушна даводз³ць сучасная даследчыца ².Э.Багданов³ч.

М³нск³ Кам³тэт помачы ахвярам вайны (1915 г.; А.Уласа¢, Ядв³г³н Ш., З.Бядуля, З.Верас, У.Галубок ³ ³нш). Знакам³тыя суботн³к³-³мпрэ- зы ¢ «Беларускай хатцы». Мемуары Зоськ³ Верас пра сябро¢ск³я вечарыны ¢ «Беларускай хатцы» – клубе м³нскай ³нтэл³генцы³.

Чынны ¢дзел у беларуск³м адраджэнск³м руху нацыянальна свядомых катал³цк³х святаро¢, выхадца¢ з Беларус³, як³я скончыл³ В³ленскую духо¢ную сем³нарыю ³ катал³цкую духо¢ную акадэм³ю ¢ Пецярбургу (Адам Станкев³ч, Антон Шышка, Канстанц³н Стапов³ч (Каз³м³р Сваяк), Аляксандр Астрамов³ч (Андрэй Зязюля), Язэп Германов³ч, Франц³шак Грынкев³ч ³ ³нш.). Выданне ¢ В³льн³ штотыдн¸вай газеты «Беларус» (1913-1915 г.) дзякуючы намаганням беларуск³х катал³цк³х святаро¢. Кс¸ндз Франц³шак Грынкев³ч – апякун гродзенскага гуртка «Хатка» пры мясцовай г³мназ³³ (1909-1914).

Утварэнне першых наста¢н³цк³х арган³зацый у М³нску ³ Гародн³ (1901 г.). Шырока вядомы з’езд наста¢н³ка¢ у в¸сцы М³калае¢шчы- на М³нскага павета (1906 г.), мэта якога – звяржэнне ³снуючага рэжыму (адозвы «Таварышы наста¢н³к³», «Зямля ³ воля»). Заснаванне «Беларускага наста¢н³цкага саюза» (В³льня, 1907 г.). Наста¢н³цк³я сем³нары³ – своеасабл³выя культурна-асветныя асяродк³ ¢ ся¢бе

«разумнага, добрага, вечнага».

3. «Наша Доля» ³ «Наша Н³ва» – першыя легальныя беларуск³я газеты, з выхадам як³х ¢с¸ большую вагомасць набывае В³льня як цэнтр беларускага адраджэння.

«Наша Доля» (1 верасня 1906 г. – 1 снежня 1906 г.) – «першая

беларуская газета для вясковага ³ местачковага рабочага люду». Выхад 6 нумаро¢ тыдн¸в³ка, з ³х у ¹ 1 – клас³чныя творы Ц¸тк³ («Наш палетак», «Прысяга над крывавым³ разорам³»), Я.Коласа (в. «Наш родны край»). Праграма газеты – ад пал³тычнага агляду да сельскагаспадарчых звестак ³ фельетона¢. Суровая справа супраць газеты. Раскол у рэдакцы³ тыдн¸в³ка. Адначасовае ³снаванне дзвюх легальных газет.

«Наша Н³ва» (л³стапад 1906 – жн³вень 1915) – «газета для ¢сяго беларускага грамадзянства». Аф³цыйны рэдактар – Аляксандр Уласа¢. Фактычныя заснавальн³к³ ³ фундатары газеты – браты ². ³ А.Луцкев³чы. Шматл³к³ склад: В.Ласто¢ск³, Я.Купала,

4 Багданов³ч ².Э. Авангард ³ традыцыя: Беларуская паэз³я на хвал³ нацыянальнага адраджэння. – М³нск, 2001. – С.92.

9

Я.Колас, Ядв³г³н Ш., Ц¸тка, Я.Драздов³ч, З.Бядуля, Я.Л¸с³к, М.Гарэцк³, У.Галубок ³ ³нш., што працавал³ ¢ розны час. Пачатак новага перыяду ¢ г³сторы³ л³таратуры – «нашан³¢скага перыяду» як эпох³ клас³чнай, узорнай. Абуджэнне нацыянальнай самасвядомасц³ ³ самавызначэння ¢ свеце, каб заняць «свой пачэсны пасад м³ж народам³» (Янка Купала). Уласная дзяржа¢насць ³ незалежнасць – крэда газеты. «Наша Н³ва» – пэ¢ны час адз³ная беларуская газета – арган³затар беларускага адраджэнскага руху. Народнасць газеты. Значны ¢н¸сак у працэс стана¢лення ³ разв³цця новай беларускай л³таратуры, прафес³йнай беларускай крытык³ (А.Луцкев³ч, М.Багданов³ч, В.Ласто¢ск³, С.Палуян, Л.Гмырак, Я.Купала, М.Гарэцк³ ³ ³нш.). Унармаванне беларускай л³таратурнай мовы ³ правап³су. Палем³ка са сва³м³ апанентам³ – «ворагам³ беларушчыны» (г. «Минское слово», «Минская речь», «Северо-Западная жизнь» ³ ³нш.). Цэнзурныя ¢мовы, канф³скацы³, штрафы, судовыя працэсы. «Наша Н³ва» – цэнтр гуртавання беларускай ³нтэл³генцы³ (плеяды п³сьменн³ка¢, навуко¢ца¢, дзяржа¢ных дзеячо¢). «Нашан³¢ства» – значная грамадска-пал³- тычная з’ява.

Актыв³зацыя беларускага друку напярэдадн³ першай сусветнай вайны. Катал³цкая газета «Беларус» (1913-1915, В³льня), альманах «Маладая Беларусь» (тры кн³г³, Пецярбург, 1912-1913), календары «Нашай Н³вы» (1909-1915). Сатырычны часоп³с «Крап³ва», сельскагаспадарчы часоп³с «Саха», часоп³с для моладз³ «Лучынка».

Пасля закрыцця «Нашай Н³вы» – выхад газет «Голас» (В.Ласто¢ск³), «Дзянн³ца» (З.Жылунов³ч), «Светач» (Э.Будзька), тыдн¸- в³ка¢ «Вольная Беларусь» (Язэп Л¸с³к), «Беларуск³ шлях» (А.Прушынск³), «Грамада» (А.Смол³ч), «Незалежная Беларусь» (Я.Станкев³ч), «Беларускае жыцц¸» (Ф.Аляхнов³ч), «Беларуск³я ведамасц³» (М.Гарэцк³). ³ ³нш.

Пецярбургская суполка «Загляне сонца ³ ¢ наша ваконца» (19061914; заснавальн³к³ – Б.Эп³мах-Шып³ла, браты В. ³ Ю.²вано¢ск³я, Саб³на ²вано¢ская). Выданне падручн³ка¢: «Беларускага лемантара, або Першай навук³ чытання», «Першага чытання для дзетак беларуса¢» Ц¸тк³. Выданне альманаха «Маладая Беларусь», серы³ беларуск³х паштовак, твора¢ А.М³цкев³ча, Ф.Багушэв³ча, В.Ду- н³на-Марц³нкев³ча, зборн³ка¢ Я.Купалы «Жалейка», «Шляхам жыцця».

В³ленская друкарня Марц³на Кухты, в³ленск³я выдавецк³я таварыствы «Наша хата», «Палачан³н», «Беларус», «Беларускае выдавецкае таварыства».

10

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]