63688

Карп³ла¢к³, рупнасц³ яе гаспадаро¢: «Што да Ляв³цкага, да Ядв³г³на Ш., то ¸н ³ напра¢ду шмат пакарпе¢ (падкрэслена нам³. –

А.А.), каб ягоная сядз³ба была ¢ гармон³³ з прыродай, суладная з ¸й, каб яна цешыла ³ радавала вока. ² не тольк³ ягонае, але ³ суседскае, акал³чных сяляна¢ ³ гаспадаро¢. А ¢зоры гэтай гар-

мон³³ ¸н бачы¢ праз ус¸ жыцц¸ – з народз³на¢, з маленства ³ не мог ³накш жыць ³ дбаць як жы¢, як дба¢»2 . Падумайце, у сва³х творах Ядв³г³н Ш. выя¢ляе сябе хутчэй як ф³лосаф, мысл³цель ц³ жывап³сец?

àЦ³ прызнава¢ Ядв³г³н Ш. рэвалюцыйны шлях для вырашэння грамадск³х супярэчнасцей?

àПра як³я «малыя справы» разважае а¢тар у «Л³стах з дарог³»?

àЯк³м чынам характарызуюць Ядв³г³на Ш. як чалавека ¢зн¸с- лыя ф³нальныя радк³ нарыса:

Сад в³даць – мой сад! Мой дамок! – Мой!..

àНакольк³ ¢далай выглядае спроба Ядв³г³на Ш. намаляваць характары ¢ рамане «Золата»?

àПагодз³мся, зачын рамана досыць знакавы. Чаму раман называецца «Золата»? ² ¢с¸ ж, золата – с³мвал чаго? Традыцыйнае ³ наватарскае ¢ рамане.

àЯк³я элементы прыгодн³цка-дэтэкты¢нага жанру мае раман?

àРаман Ядв³г³на Ш. незакончаны. Магчымы працяг яго...

Практычныя занятк³ 1. Ядв³г³н Ш. – адз³н з пачынальн³ка¢ беларускай навел³стык³

1.Навела як праза³чны жанр. Жанрава-стыл¸вая разнастайнасць навела¢ Ядв³г³на Ш.

а) л³рычныя навелы («Бярозка»); б) рэал³стычна-гумарыстычныя навелы («Важная ф³га»);

в) рэал³стычна-траг³чныя навелы («Гаротная»); г) серыя навел пра сялян ³ ³х прыгоды («Вучоны бык», «За-

морск³ звер»,«Пазыка», «Цырк», «З маленьк³м б³лец³кам»); д) алегарычныя навелы: с³мвол³ка-алегарычныя («Дуд-дзя- дуля») ³ сатырычна-алегарычныя («Падласеньк³», «Па-

âóê», «Ðàáû»).

2.²мпрэс³³ Ядв³г³на Ш. («Вас³льк³», «Раны»).

2 Òàì æà. – Ñ.78.

121

Пытанн³ ³ заданн³

àЗ тлумачальнага сло¢н³ка ц³ з «Паэтычнага сло¢н³ка» В.Рагойшы вып³шыце азначэнн³ жанра¢ (навела, байка, казка, прытча, легенда, анекдот, ³мпрэс³я) ³ мастацк³х тропа¢ (метафара, алегорыя, персан³ф³кацыя, с³мвал). Асэнсуйце адметнасць кожнага жанру. Вызначце роднаснае ³ адрознае.

àУ чым мастацк³ феномен Ядв³г³на Ш. як навел³ста?

àЦ³ ³ндыв³дуал³заваны геро³ навела¢? Ц³ можна гаварыць пра тыповасць характара¢ героя¢ ядв³г³нск³х твора¢?

àНавелы Ядв³г³на Ш. набл³жаны да клас³чнага м³фа ц³ хутчэй адма¢ляюць яго па прынцыпе «ад адваротнага»?

àКаму ³ з якой мэтай Ядв³г³н Ш. адрасуе свае навелы?

àДакажыце, што Ядв³г³н Ш.-навел³ст – майстар мо¢най характарыстык³.

àЯкая навела можа л³чыцца навелай-папярэджаннем? У якой навеле Ядв³г³н Ш. прагназуе з’я¢ленне тыпу людзей-шарыкавых. Алегорыя ¢ творы набл³жана да анты¢топ³³?

àСпроба прачытаць Ядв³г³на Ш. – пачэсная пошукавая справа. Пара¢найце ацэнку ягонай творчасц³ тагачасным³ ³ сучасным³ даследчыкам³. З якой паз³цыяй сугучна Ваша паз³цыя? Абгрунтуйце:

М.Багданов³ч: «Няма спрэчк³, што ¢ асобе Ядв³г³на Ш. мы

маем аднаго з найлепшых баечн³ка¢ нашых часо¢, да таго ж

вельм³ бл³зка ста¢шага да творчасц³ самога народа»3 . ².Чыгрын: «², бадай, с¸ння было б няправ³льна, каб мы цал-

кам пагадз³л³ся з тою высокай ацэнкай, якую п³сьменн³ку давал³ яго малодшыя сучасн³к³, у тым л³ку ³ М.Багданов³ч»4.

Мастацк³я творы

ßäâ³ã³í Ø. Выбраныя творы. – Мн.: Маст. л³т., 1976. · Навелы:

«Бярозка», «Важная ф³га», «Гаротная», «З маленьк³м б³лец³кам», «Вучоны бык», «Заморск³ звер», «Пазыка», «Цырк», «Дуб-дзядуля», «Павук», «Падласень³», «Рабы».

·²мпрэс³³: «Âàñ³ëüê³, «Ðàíû».

·Раман: «Золата».

·Мастацкая публ³цыстыка: «Л³сты з дарог³», «Думк³ з падарожы».

3 Багданов³ч М. Збор твора¢: У 3т. – Т. 2. – Мн., 1993. – С.227.

4 Чыгрын ². Ядв³г³н Ш. // Ядв³г³н Ш. Выбраныя творы. – Мн., 1976. – С.8.

122

Крытычная л³таратура

1.²льяшэв³ч Х. Ядв³г³н Ш. (Антон Ляв³цк³): Жыцц¸ ³ л³таратурная творчасць. – В³льня, 1933.

2.Содаль У. Карп³ла¢ка: Краязна¢чы нарыс.– Мн.: Пейто, 2001. – 77 с.

3.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â.À. «Алегарычнае» апавяданне Ядв³г³на Ш. // Макс³мов³ч В.А. Эстэтычныя пошук³ ¢ беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя: Дапаможн³к для студэнта¢ ф³лал. фак. ВНУ. – Мн.: Аракул, 2000. – С.145-155.

4.Нямков³ч Н.М. Мова твора¢ Ядв³г³на Ш. з фальклорнай асновай // Улюб¸ны ¢ роднае слова. – Мн., 2000. – С.30-36.

5.Чыгрын ². Ядв³г³н Ш. // Слова пра л³таратуру ³ л³таратара¢. Л³т.-крытыч. артыкулы па беларускай л³таратуры: У 2-х кн. Кн. 1. Х²Х – пач. ХХ ст. – Мн.: Маст. л³т., 2001. – С.374-380.

6.Верц³хо¢ская М.²., Цялкова В.У. «Зрячий посох», або Спроба прачытаць Ядв³г³на Ш. // Роднае слова. – 1997. – ¹ 4. – С.91-101; ¹ 5. – С.101106; ¹ 6. – С.79-86.

7.Дышлев³ч А.А. На пераломе стагоддзя¢: Жыцц¸ ³ творчасць Ядв³г³на

Ø.// Роднае слова. – 1994. – ¹ 1. – Ñ.9-12.

8.Макарэв³ч А.М. Асабл³васц³ мастацкай формы аповесц³ Ядв³г³на Ш. «Золата» // Весн³к Маг³л¸¢ск.дзярж. ун-та ³мя А.А.Куляшова. – 1999. – ¹ 4. – С.144-151.

9.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â.À. Алегарычнае апавяданне Ядв³г³на Ш.: Да праблемы вызначэння метаду ³ жанру // Роднае слова. – 1998. – ¹ 6. – С.49-60.

10.Íàâ³íà À. Адб³тае жыцц¸: А.Ляв³цк³ (Ядв³г³н Ш.) / Публ. У.Казбярука // Беларусь. – 1993. – ¹ 12; 1994. – ¹ 1.

11.Нямков³ч Н. Некаторыя рысы стылю Ядв³г³на Ш. // Роднае слова. – 1998. – ¹ 2. – С.86-90.

12.Содаль У. Вугельчык³ з попелу // Роднае слова. – 1999. – ¹ 1. – С.198-206; 1999. – ¹ 4. – С.180-188; 1999. – ¹ 10. – 189-197; 1999. – ¹ 12. – С.180-187; 2000. – ¹ 2. – С.94-97.

13.Ñîäàëü Ó. Загадкавы Ядв³г³н Ш. // Л³М. – 1999. – 8 студз. – С.16.

14.Содаль У. Летуценн³кзКарп³ла¢к³//Роднаеслова.–1994.–¹1.–С.69-73.

15.Содаль У. Новая старонка ¢ беларускай л³таратуры: Некальк³ сло¢ пра апавяданне «Суд» Ядв³г³на Ш. // Роднае слова. – 1996. – ¹ 9. – С.54-59.

16.Хромчанка К.Р. З кагорты пачынальн³ка¢ // Беларуская мова ³ л³таратура ¢ школе. – 1988. – ¹ 6. – С.41-44.

17.Яцкев³ч З.Л. Радавод Ядв³г³на Ш. // Роднае слова. – 1999. – ¹ 8. – С.206-201.

ТЭМА 13. ТВОРчАСЦЬ ЗМ²ТРАКА БЯДУЛ²

Лекцыя 1. Зм³трок Бядуля як згублены клас³к

1.«Скамечаны л¸с» З.Бядул³.

2.²мпрэс³ян³стычная паэз³я Бядул³-Ясакара.

123

3. Зм³трок Бядуля – майстар «малой прозы» а) ф³ласофка-алегарычная плынь («Абразк³», «Сярэбраная та-

бакерка»); б) рэал³стычна-бытавыя апавяданн³, або «горк³ смех».

4. Фальклорна-рамантычная аповесць «Салавей»: ³дэйны змест, мастацк³я асабл³васц³.

Пытанн³ ³ заданн³

àУдакладн³ць разуменне паняцця¢ «³мпрэс³ян³зм», «³мпрэс³я», «абразок».

àПрачытаць казку «Кучаравае дрэва» з кн³г³ «Казк³ жыцця» Якуба Коласа ³ суаднесц³, як адпавядае адметнасць асобы З.Бядул³ адлюстраванаму ¢ казцы-прысвячэнн³. Пра як³ «чужы грунт» гаворыцца?

àПрачытаць артыкул В.Каваленк³ «Самаразбурэнне, ц³ скамечаны л¸с» ³ асэнсаваць «зорны час» ³ «падчышчэнне» ¢ Бядулевым творчым шляху. Праясн³це трапна за¢важанае В.Каваленкам «самаразбурэнне» Бядулевай асобы – эстэта, л³рыка па дам³нантнай рысе творчасц³, праза³ка, удумл³вага крытыка. В³ленск³ перыяд – самы пл¸нны?

àЧаму З.Бядуля, працуючы ¢ рэдакцы³ «Нашай Н³вы», так ³ не здоле¢ надрукаваць там большасц³ сва³х верша¢?

àДакажыце на прыкладах, што З.Бядуля ¢збагац³¢ беларускую паэз³ю на пачатку ХХ ст. культам Хараства, ³нтэл³гентнасцю. Прасачыце маля¢н³чую, гукавую пластыку Бядулевых ³мпрэс³й. Хто па згаданых стыл¸вых адзнаках бл³зк³ да Бядул³? Чаму ².Навуменка называе З.Бядулю «самым ярк³м ³мпрэс³ян³стам у беларускай

л³таратуры»1 ?

à×àìó ïðàç óñ¸ æûöö¸ Бядулю-мастака будзе ваб³ць казка, м³ф, легенда «зачараванага краю»? Накольк³ арган³чны ¢ ягонай творчасц³ с³нтэз уласна л³таратурнай, фальклорна-м³фалаг³чнай ³ б³блейскай асно¢?

àУ рэчышча як³х праблем «уп³сваецца» ³мпрэс³я З.Бядул³ «Восенню»?

àФ³ласофскае, маральна-этычнае, ³нтымнае ³ сацыяльнае ¢ м³н³яцюрах З.Бядул³ арган³чна, нават часам ня¢ло¢на пераплецены. Што больш хвалюе а¢тара (ф³ласоф³я жыцця, пакуты, душэ¢ны стан, яго дынам³ка – ц³ сацыяльнае) – у абразку «Шчасце не ¢ золаце»?

1 Навуменка ². Зм³трок Бядуля. – Мн., 1995. – С.63.

124

à У ранн³х Бядулевых абразках пераважаюць светлыя каляровыя эп³тэты, нягледзячы на «сум па прыгожым ³ незвычайным,

вострую незадаволенасць, якая выл³ваецца ¢ сл¸зы, балючыя перажыванн³ адз³ноцтва»2. Складз³це ³ зап³шыце рад эп³тэта¢

(напр., мармурны, блак³тны, люстэрны, ясны, белы, дыяментавы... ³ г.д.).

à У абразку З.Бядул³ «Як памру...» суадняс³це асобу л³рычнага героя з асобай самога а¢тара – л³рыка, рамантыка, ф³лосафа.

«Людз³ замарнеюць, не пазнаюць, з чаго марнеюць яны... Нешта (падкрэсленае нам³ – А.А.) захочацца ³м – не даведаюцца, чаго ³м хочацца...». У чым эстэтычны сэнс абразка, суб’екты¢ная ф³ласоф³я светапогляду а¢тара? У гэтым – «нешта» – тольк³ страчанае ц³ верагодна зведанае кал³сьц³?

àНедагаворанасць, неакрэсленасць, «размытасць» героя ¢ абразках – самамэта а¢тара?

àДакажыце, што ¢ сацыяльна-бытавых апавяданнях З.Бядул³ на паверхн³ – маральна-этычныя, ф³ласофск³я аспекты.

àМ.Багданов³ч ацан³¢ апавяданн³ З.Бядул³, п³сьменн³ка «з душою чужой ³ паэтычнай», годна ³ трапна: «Горк³м смехам по¢ны яго апавяданн³»3 . У чым адметнасць Бядул³ як майстра «малой прозы»?

à×àìó фальклорна-рамантычная, казачная, прыгодн³цкая аповесць «Салавей» (1928) па сва¸й ³дэйнай сутнасц³ не ¢кладалася ¢ рамк³ часу нап³сання? У чым «нацыянал³стычны» «грэх» Бядул³?

Практычныя занятк³ 1. Раман З.Бядул³ «Язэп Крушынск³».

1.Мастацк³ почырк З.Бядул³. Раман «Язэп Крушынск³» – «бядуле¢» раман?

2.Г³сторыя нап³сання, ³дэйны змест.

3.Язэп Крушынск³: ахвяра ц³ злачынца?

4.²ндыв³дуал³заваны свет сялянства (Дразды ³ Дзятлы, Ле¢ Талстой, Антось Драчык, Сымон Чарнюк).

5.²нтэл³генцыя ¢ рамане.

6.Самав³ты жаночы свет.

Пытанн³ ³ заданн³

àНакольк³ характэрны для Бядул³-мастака, творцы-эстэта ягоны раман «Язэп Крушынск³»?

2 Багданов³ч М. Збор твора¢: У 3т. – Т. 2. – Мн., 1993. – С.227.

3 Каваленка В. Пошук³ ³ здзяйсненн³. Творчасць З.Бядул³. – Мн., 1963. – С.35.

125

à Ц³ згодны Вы з думкай ².Навуменк³ ¢ абмал¸¢цы партрэту гало¢нага героя Язэпа Крушынскага: «нават дз³¢на, што папя-

рэдн³я крытык³, л³таратуразна¢цы... называл³ Крушынскага кулаком»4 . Абгрунтуйце свой адказ. Як³я рысы характару героя выглядаюць для Вас вабным³? Артыстызм – прыродны, набыты?

àНа Вашу думку, Язэп Крушынск³ – сапра¢дны «культурны гаспадар»? Дакажыце, прывядз³це аргументы.

àЯк³ вобраз з ус³х вобраза¢ рамана найбольш бл³зк³, арган³чны для Бядулевай натуры, для Бядул³ ранейшага?

àЗнатны паэт Антон Цярэшка – яго жыцц¸вы прататып?

àЯк³м³ сродкам³ З.Бядулю ¢даецца ахарактарызаваць калекты- в³затара¢-самасуя¢, разнагалос³цу ³х эпох³?

àСпасц³гаючы мастацкую сутнасць «Язэпа Крушынскага», даследчык М.².Мушынск³ называе раман «раманам-гратэскам», дзе дзейн³чаюць «людз³-маск³». Даследчыца З.П.Мельн³кава за¢важае наступнае: «У рамане Бядуля паказа¢, як недавер да нова-

га... ¢зрушыл³ розныя сла³ грамадства ³ парадз³л³ новую генерацыю прыстасаванца¢, як³я ¢с³м³ сродкам³ фарбуюцца ¢ «рэвалюцыйны чырвоны колер». Менав³та таму раман «Язэп Крушынск³» Бядул³ побач з «Тутэйшым³» Я.Купалы, «Зап³скам³

Самсона Самасуя» А.Мрыя арган³чна ¢л³ваецца ¢ сатырычную плынь беларускай л³таратуры»5 . Ц³ падзяляеце Вы погляды даследчыка¢? Абгрунтуйце сваю думку.

Мастацк³я творы

Áÿäóëÿ Ç. Збор твора¢: У 5 т.Т.1.: Вершы ³ паэмы / Прадм. В.Каваленк³. – Мн.: Маст. л³т., 1985. – 407 с.

· Вершы:

«Начлежн³к³ пяюць», «Сняжынк³», «Акорды мора», «Сымфон³я», «М³стэрыя», «Дазволь...», «Снег», «У пол³», «Летн³к», «Бездарожжа», «Вав³лон», «Юда жэн³цца», «Кат».

Бядуля З. Збор твора¢: У 5 т. Т. 2: Вершы ¢ прозе. Л³рычныя ³мпрэс³³. Апавяданн³. – Мн.: Маст. л³т., 1986. – 351 с.

· Абразк³:

«Ц³ я в³нават?..», «Плач пралесак», «Прытул³ся ка мне», «На гай высок³...», «У заварожаных казках», «»Акорды мора», «Акорды».

· Апавяданн³:

«Пяць лыжак зац³рк³», «Гора ¢давы Сымон³х³», «Малыя дрывасек³», «На каляды к сыну», «Вел³кодныя яйк³», «Летап³сцы», «Ашчасл³в³ла».

4 Навуменка ². Зм³трок Бядуля. – Мн., 1995. – С.93.

5 Мельн³кава З.П. “На горне душы...” Творчасць Зм³трака Бядул³ ³ беларускай л³таратуры першай трэц³ ХХ стагоддзя: Манаграф³я. — Брэст, 2001. — С.205-206.

126

БядуляЗ. Збор твора¢: У 5 т. Т. 3: Аповесц³. – Мн.: Маст. л³т., 1987. – 359 с. · Аповесць: «Салавей».

Бядуля З. Збор твора¢: У 5 т. Т. 4: Язэп Крушынск³: Раман: Кн. 1. – Мн.: Маст. л³т., 1987. – 371 с.

Бядуля З. Збор твора¢: У 5 т. Т. 5: Язэп Крушынск³: Раман: Кн. 2; Сярэбраная табакерка: Казка; Публ³цыстычныя артыкулы. – Мн.: Маст. л³т., 1985-1989. – 518 с.

·Раман: «Язэп Крушынск³».

·Аповесць: «Сярэбраная табакерка»

·Публ³цыстыка: «Не адным хлебам», «Купальская ноч».

Крытычная л³таратура

1.Каваленка В. Пошук³ ³ здзяйсненн³: Творчасць Зм³трака Бядул³. – Мн., 1963.

2.Кульбянкова ².М. Зм³трок Бядуля – майстар «малой прозы»: Вучэбны дапаможн³к. – Маг³л¸¢: МДУ ³мя А.А.Куляшова, 2000. – 48 с.

3.Мельн³кава З.П. «На горне душы...»: Творчасць З.Бядул³ ¢ беларускай л³таратуры першай трэц³ ХХ стагоддзя: Манаграф³я. – Брэст: БрДУ ³мя А.С.Пушк³на, 2001. – 222 с.

4.Навуменка ².Я. Зм³трок Бядуля. – Мн.: Навука ³ тэхн³ка, 1995. – 144 с.

Àáî:

Íàâóменка ². Зм³трок Бядуля (1886-1941) // Слова пра л³таратуру ³ л³таратара¢: Л³т.-крытыч. артыкулы па бел. л³т. : У 2 кн. Кн. 1. Х²Х – пач. ХХ ст. – Мн., 2001. – С.456-490.

5.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â.À. Л³рычныя абразк³. Паэз³я З.Бядул³. Навел³стыка З.Бядул³. // Макс³мов³ч В.А. Эстэтычныя пошук³ ¢ беларускай л³таратуры пачатку ХХ стагоддзя: Дапаможн³к для студэнта¢ ф³лал. фак. ВНУ. – Мн.: Аракул, 2000. – С.261-283.

6.Ã.Ê. «Я люблю бясконца бедную, сьвятую матку Беларусь» // Пагоня. – 1996. – 2-8 лют. (¹ 5). – С.5.

7.Золава Э.А. «Язэп Крушынск³» З.Бядул³: З г³сторы³ нап³сання ³ друкавання рамана // Весц³ АН БССР. Сер. грамад. навук. – 1986. – ¹ 5. – С.110-115.

8.Êàâàленка В. Бядуля, або Згублены клас³к // Л³М. – 1994. – 23 снеж. (¹ 51). – С.6-7.

9.Каваленка В. Самаразбурэнне, ц³ Скамечаны л¸с // Маладосць. – 1995. –

¹10.–Ñ.242-251.

10.Казло¢ск³ Р.К. Праза³чная м³н³яцюра ¢ творчасц³ Зм.Бядул³ // Взаимодействие литератур в мировом литературном процесе: Проблемы теоретической и исторической поэтики: Матер. международной научн. конф.: В. 2 ч. Ч. 1. – Гродно, 1998. – С.85-93.

11.Êóльбянкова ².М. Ад сусветнай туг³ да веры ¢ беларуск³ шлях: Паэз³я З.Бядул³ 1914-1919 гг. // Роднае слова. – 2000. - ¹ 11. – С.3-8.

12.Êóльбянкова ².М. Каляровае афармленне ³мпрэс³й З.Бядул³ // Весн³к Маг³л¸¢скага дзярж. ун-та ³мя А.А.Куляшова. – 2000. – ¹ 1. – С.86-90.

127

13.Макарэв³ч А.М. Рамантычны змест ³ жанравыя мадыф³каы³ ¢ л³рычнай прозе З.Бядул³ // Весц³ НАН Беларус³. Сер. гуман³тар. навук. – ¹ 1. – С.115-121.

14.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â. Па¢тарэнне няпройдзенага // Полымя. – 1999. – ¹ 9. – С.185-199.

15.Мельн³кава З.П. Канцэпцыя мастака ³ абстав³н у паэме «Сымонмузыка» Якуба Коласа ³ ¢ творах З.Бядул³ 20-х гадо¢ // Роднае слова. – 2000. –

¹5. – Ñ.16-18.

16.Мельн³кава З.П. «Красуйце, як жыта...» // Маладосць. – 2001. – ¹ 5. – С.245-252.

17.Ìåëüí³êàâà Ç.Ï. «Найбольш небяспечна смерць духу...»: «Нашан³¢ская» публ³цыстыка З.Бядул³ // Тэрмап³лы. – 2000. – ¹ 3. – С.145-153.

18.Мельн³каваЗ.П.ТворчасцьЗ.Бядул³20–30-хгадо¢//Беларускаял³таратура ¢ святле новых факта¢ ³ наз³рання¢. – Брэст. – 1996. – Вып. 1. – С.145-164.

19.Навуменка ².Я. На струнах душы // Роднае слова. – 1996. - ¹ 4. – С.13-27; ¹ 5. – С.24-29.

20.Навуменка ².Я. Ранн³ Бядуля // Полымя. – 1994. – ¹ 11. – С.209-230.

21.ßí³öê³ Ì.². «П³сьменн³к з душой чулай ³ паэтычнай»: Вывучэнне апавядання¢ З.Бядул³ ¢ 5-м класе // Беларуская мова ³ л³таратура. – 2000. – ¹ 2. –

Ñ.33-44.

ТЭМА 14. ТВОРчАСЦЬ Ц²ШК² ГАРТНАГА

1.Ц³шка Гартны як грамадск³ дзеяч, ахвяра траг³чнай эпох³. Жыцц¸вы шлях п³сьменн³ка.

2.Паэз³я Ц³шк³ Гартнага.

3.Апавяданне ¢ творчасц³ Ц³шк³ Гартнага.

4.«Сок³ цал³ны» – спроба стварэння першага беларускага рамана. Выдатк³ ³ дасягненн³ твора.

Пытанн³ ³ заданн³

àПрачытайце дакументальную аповесць Э.Ялуг³на «Без эп³таф³³». Як³я моманты з цярн³стага жыцц¸вага шляху З.Жылунов³ча Вас найбольш ураз³л³? Чаму менав³та так³ назо¢ свайго твора абра¢ а¢тар Э.Ялуг³н?

àЧаму, нягледзячы на высок³я пасады ³ званн³ З.Х.Жылунов³- ча, злавесны ярлык «нацыянал-дэмакрата» выкрэсл³¢ з нашай г³сторы³ ³мя акадэм³ка, пал³тычнага ³ грамадскага дзеяча? Неразуменне па як³м пытанн³ з партыйным³ к³ра¢н³кам³ знойдзе траг³чны адб³так у л¸се Жылунов³ча?

àПадумайце, чаму ³мя З.Жылунов³ча, першага старшын³ ¢рада Беларус³, аднаго з прызнаных л³дара¢ БСГ, адроджанай пасля 1907 г., падлягае ачарненню з боку крытык³?

àПаразважайце, л³таратурная творчасць хутчэй выя¢ляла ц³

тольк³ ¢змацняла грамадзянскую л³н³ю п³сьменн³ка Ц³шк³ Гартнага?

128

àУ чым адметнасць верша¢ гарбарскага цыклу? Хто ¸н – рабочы-герой, «рыцар працы цяжкай»? Ц³ можна гаварыць пра рамантызацыю вобраза рабочага-гарбара? (вершы «Песн³ гарбара», «Гарбар на вандро¢цы», «Каваль» ³ ³нш.).

àПрасачыце рамантычную канцэпцыю, паэтызацыю сялянскай працы ¢ вершах Ц.Гартнага («Касьба», «Сявец», «Песня жня³»

³³нш.). Накольк³ адчувальная залежнасць ад замацаваных у паэз³³ традыцый?

àЗ як³х замал¸вак пачына¢ свой апавядальны жанр Ц.Гартны

³¢ чым яго адметнасць?

àУ чым здабытак апавядання «Чырвонаармеец Панкел Л³па»?

àНакольк³ ¢да¢ся Ц.Гартнаму вобраз Рыгора Нязвычнага (раман «Сок³ цал³ны») – гало¢нага героя, як³ «захварэ¢» на рэвалюцыю? Ц³ апра¢даным выглядае ³мкненне п³сьменн³ка падаць свайго героя як эталон, зраб³ць яго ¢зорна паказальным, «манументальным» – рэвалюцыянерам «з драцяным³ нервам³ ³ каменным сэрцам»? Як³я святыя моманты жыцця ³м успрымаюцца вельм³ ж ужо аднал³нейна, не па-чалавечы, ц³ што? Пра што сведчаць неразумныя суаднос³ны асаб³стага ³ грамадскага?

àГерой Рыгор Нязвычны эвалюцыян³зуе? Праз якую школу выпрабавання¢ ¸н праходз³ць?

àНа Вашу думку, як³я найбольш удалыя моманты ¢ рамане?

àУ паказе чаго Ц.Гартны ³дзе па цал³ку, п³шучы свой раман «Сок³ цал³ны»? Накольк³ по¢на ³м адлюстро¢ваецца гэтае «новае» ¢ л³таратуры? Чаму?

Мастацк³я творы

Гартны Ц. Збор твора¢: У 4 т. т.1: Вершы 1909-1935. Апавяданн³ 19091927 / Прадм. С.Александров³ча. – Мн.: Маст. л³т., 1987. – 437 с.

Гартны Ц. Завя¢шая краса: Апавяданн³. – Мн., 2001. · Вершы:

«Каля бору сонца ходз³ць», «Касьба», «Песня жня³», «Я рабочы, гарбар...», «Я гарбар малады...», «Песн³ гарбара», «Песня грабара», «Беларуска», «Сявец», «Сельск³ м³тынг».

· Апавяданн³:

«На ¢сходзе сонца», «Думк³», «Думк³ беларуса», «Завя¢шая краса», «Я бачы¢», «Штрэйкбрэхер», «Трэск³ на хвалях», «Прысады», «Чырвонаармеец Панкел Л³па».

Гартны Ц. Збор твора¢: У 4 т. Т. 2.: Сок³ цал³ны: Раман у 4 квадрах (квадры 1 ³ 2). - Мн.: Маст. л³т., 1988. – 461 с.

Гартны Ц. Збор твора¢: У 4 т. Т. 3.: Сок³ цал³ны: Раман у 4 квадрах (квадры 3 ³ 4). – Мн.: маст. л³т., 1989. – 509 с.

· Раман: «Ñîê³ öàë³íû».

129

Крытычная л³таратура

1. ßëóã³í Ý.Â. Без эп³таф³³: Дакумент. аповесць. – Мн.: Беларусь, 1989. –

256 ñ.

2.Àëåêсандров³ч С. «Я рабочы-гарбар...» // Александров³ч С.Тут зямля такая. – Мн., 1985.

3.Адамов³ч А. Беларуск³ раман. – Мн., 1961. – С.62-67.

4.Áóãย Äç. Дасягнутае ³ страчанае: Жанрава-стылявыя тэндэнцы³ ¢ разв³цц³ беларускай л³таратуры ХХ ст. (20 – 30-я гг.) // Полымя. – 1992. – ¹ 3. – С.218-233.

5.Гартны Ц. «На кн³жцы трымаецца культура...»: Л³сты Ц.Гартнага да М.Мароза // Полымя. – 2000. – ¹ 10. – С.137-156.

6.Äàâ³äîâ³÷ À.Â. Грамадзянск³ ³ творчы л¸с З.Х.Жылунов³ча ¢ кантэксце татал³тарнага скажэння нацыянальна-культурнай пал³тык³ (канец 20 – сяр. 30-х гадо¢) // Весн³к Бел. ун-та. Сер. 3. – 1994. – ¹ 2. – С.10-13.

7.Äàâ³äîâ³÷ À.Â. Пал³тычная дзейнасць З.Х.Жылунов³ча // Там жа. – 1993. – ¹ 3. – С.9-12.

8.Дасаева Т. Новы герой у рамане Ц.Гартнага «Сок³ цал³ны» // Беларуская мова ³ л³таратура ¢ школе. – 1989. – ¹ 5. – С.32-35.

9.Дасаева Т. Пясняр працы ³ змагання // Роднае слова. – 1997. – ¹ 11. –

Ñ.3-19.

10.Макарэв³ч А.М. Некаторыя аспекты адлюстравання рэча³снасц³ 20-х гадо¢ у апавяданнях Ц³шк³ Гартнага // Весц³ АН БССР. Сер. грамад. навук. – 1989. – ¹ 3. – С.82-87.

11.Майсейчык А. Гоман ³ ззянне зарн³ц: Вывучэнне рамана Ц.Гартнага «Сок³ цал³ны» ¢ школе // Роднае слова. – 1993. – ¹ 4. – С.41-44; ¹ 5. – С.36-39.

12.Ìàéñейчык А. «У васкросшую верыць кра³ну...»: Вывучэнне паэз³³ Ц.Гартнага ¢ ²Х класе // Роднае слова. – 1993. – ¹ 1. – С.43-47.

13.«Пакаянныя л³сты» Зм³цера Жылунов³ча // Беларусь. – 1995. –

¹1. – Ñ.16-17.

14.Парафянюк Г. Пра¢да пра Зм³цера Жылунов³ча // Л³М. – 1990. – 16 лют. (¹ 7). – С.6.

15.Платона¢ Ф. Пал³тычная «чыстка» Зм³цера Жылунов³ча [30-я гады] // Беларусь. – 1994. – ¹ 7. – С.14-16.

130