63688

7.Бушляко¢ Ю. Л¸с беларуса // Arche. – 1999. – ¹ 2. – С.80-81.

8.²âåðñ À. Вяртанне праз пакуты / Пра а¢т. дакум. аповесц³ «У к³пцюрах ГПУ» // Л³М. – 1991. – 12 крас.(¹ 15). – С.7.

9.Êовель У. Грамадска-тэатральная дзейнасць Ф.Аляхнов³ча 1920-1940

ãã.ХХ ст.: Фальклорныя п’есы // Роднае слова. – 1999. – ¹ 3. – Ñ.44-56.

10.Ковель У. Жыцця няскончаная драма (нарыс тэатральнай ³ грамадскай дзейнасц³ Ф.Аляхнов³ча) // Тэатральная Беларусь. – 1995. – ¹ 4.

11.Êовель У. Камеды³ з мяшчанскага жыцця: Стана¢ленне Ф.Аляхнов³ча як драматурга // Роднае слова. – 1998. – ¹ 9. – С.30-37.

12.Ковель У.А. Наватарск³я тэндэнцы³ ¢ беларускай драматург³³ пачатку ХХ ст. // Весц³ АН Беларус³. Сер. гуман³т. навук. – 1994. – ¹ 4. – С.94-101.

13.Êовель У.А. Тэма ³нтэл³генцы³ ¢ творчасц³ Ф.Аляхнов³ча // Роднае слова. – 1999. – ¹ 2. – С.50-60.

14.Ковель У.А. Фальклорныя матывы, сюжэты ³ вобразы ¢ творчасц³ Ф.Аляхнов³ча // Вес. АН Беларус³. Сер. гуман³т. навук. – 1997. –¹ 2. – С.108-115.

15.Ëà¢øóê Ñ. Горыч разв³тальнай усмешк³ (аб камеды³ Ф.Аляхнов³ча «Круц³ не круц³ – трэба памярц³») // Тэатральная Беларусь. – 1995. – ¹ 4. – С.2.

16.Лысенка З. Пакутн³к адраджэння // Маладосць. – 1995. – ¹ 4. – С.233-242.

17.Ìàêñ³ìîâ³÷ Â. «Новая драма» Ф.Аляхнов³ча // Роднае слова. – 1997. – ¹ 9. – С.47-58.

18.Сабале¢ск³ А.В. Здзяйсненн³ – насуперак л¸су: Шлях³ Ф.Аляхнов³ча // Роднае слова. – 1994. – ¹ 5. – С.17-22.

19.ХарытончыкР. Драматург³чнаяспадчынаФранц³шкаАляхнов³ча:спроба сучаснага прачытання // Мастацтва. – 1997. – ¹ 1. – С.48-50; ¹ 2. – С.18-23.

20.Харытончык Р. Шлях да пра¢ды // Мастацтва. – 1997. – ¹ 8. – С.27-30.

ТЭМА 4. АСОБА ВАЦЛАВА ЛАСТО¡СКАГА

1.Вацла¢ Ласто¢ск³ – знакавая постаць беларускага Адраджэння. Грамадска-пал³тычная дзейнасць.

2.Л³таратурная творчасць В.Ласто¢скага:

а) паэз³я Власта; б) В.Ласто¢ск³ – майстар «малой» прозы;

в) аповесць В.Ласто¢скага «Лаб³рынты». 3. В.Ласто¢ск³ як навуко¢ца.

Вацла¢ Ласто¢ск³ – слынны дзеяч беларускага адраджэнскага руху, адз³н з ³дэолага¢ утварэння незалежнай Беларус³, п³сьменн³к, л³таратуразна¢ца, публ³цыст, г³сторык, мовазна¢ца. ¨н жа – кол³шн³ адказны сакратар «Нашай Н³вы» (з 1909 г.), прэм’ер-м³н³стр Беларускай Народнай Рэспубл³к³ (1919-1923), акадэм³к ³ сакратар Беларускай акадэм³³ навук (1928-1930). Член арган³зацы³ «Сувязь незалежнасц³ ³ непадзельнасц³ Беларус³». «Мы хочам быць незалежныя ¢ сва³х этнаграф³чных межах» – вызначальнае ¢ светапоглядзе

51

Ласто¢скага-³дэолага. Выдавец «Вянка» (1913) М.Багданов³ча, а¢тарск³х зборных фальклорных зап³са¢ «Прыпе¢к³ (Песьн³ – песень)» (1918), часоп³са «Крыв³ч» (1923-1927). Асветн³цкая дзейнасць: складальн³к ³ выдавец падручн³ка¢ для беларуск³х школ: «Першая чытанка», «Незабудка», «Сейб³т», «Што трэба ведаць кожнаму беларусу». Уладальн³к «Беларускай кн³гарн³». Дбанне пра маладыя кадры «Маладой Беларус³» (апека над беларуск³м³ студэнтам³ ва ун³верс³тэтах Е¢ропы). А¢тар першай «Кароткай г³сторы³ Беларус³» (В³льня, 1910), «Г³сторы³ беларускай (кры¢скай) кн³г³» (Ко¢на, 1924); укладальн³к «Падручнага рас³йска-кры¢скага (беларускага) сло¢- н³ка» (Ко¢на, 1924). ²дэя крыв³цкага паходжання беларуса¢.

Набыцц¸ самавукам ун³версальных энцыклапедычных веда¢. Нацыянальная ³дэя – ключ да разгадк³ грамадска-пал³тычнай ³ твор- чай дзейнасц³ В.Ласто¢скага. Жыцц¸ як легенда.

Вацла¢ Ласто¢ск³ – ³н³цыятар вядомай нашан³¢скай дыскус³³ (1913) пра шлях³ разв³цця л³таратуры, пра «сплачванне до¢гу перад красой». Шырока паста¢ленае пытанне красы як найвышэйшага крытэрыю мастацтва. У аглядавым крытычным артыкуле «Беларуская л³таратура ¢ 1909 гаду» С.Палуян вылуча¢ «з новых с³л нашай л³таратуры». М.Багданов³ча ³ В.Ласто¢скага ³ досыць прагнастычна зая¢ля¢: «Абое стануць у першым раду нашых п³сьменн³ка¢». Першы вядомы псе¢дан³м – Власт.

Змясто¢насць паэтычнай спадчыны. Матывы незалежнай паганскай Беларус³ (вершы «О, кры¢ская зямля», «На Каложы ¢ Гародн³» ³ ³нш.). Тэма паэта ³ паэз³³ («Чала я не х³л³¢ прад с³лай», «Паэт, ты вольнага Пегаса...», «П³шы»). Майстар эксперыментальнай вершатэхн³к³, жанравай разнастайнасц³. Жанр песень («Песьня аб княз³ В³та¢це»), жанр дум («Дума на Полацк³м замчышчы»), жанр верша¢ у прозе, набл³жаных да версэта¢ («Чырвонец», «Баяну», «На хрэсьб³нах»). Улюб¸ны пры¸м Ласто¢скага-паэта – перанос, што надае экспрэс³¢насць верл³бру.

А¢тар зб. «Недацветы» (1918). Высокая ацэнка прозы В.Ласто¢скага М.Багданов³чам : «Адз³н тольк³ Власт здоле¢ даць у

сва³х абразках нешта цэннае»1 , або «Власт надрукава¢ 3-4

рэчы, але кожную можна ¢зяць за прыклад, як трэба п³саць»2 . Ф³ласофск³я абразк³ («Сл¸зы», «Нарадз³ны», «Мары»). Эстэтызацыя смерц³ («Мары»). Легендарныя апавяданн³ («Беларуск³ радавод», «Княз¸¢на Рагнеда», «²зясла¢», «Усясла¢»): храналаг³чны лан-

1 Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢: У 3 т. Т. 2. – Мн., 1993. – С.191. 2 Òàì æà. – Ñ.227.

52

цужок. Гумарыстычна-побытавыя апавяданн³ («Панас гуляе»). Эстэтычныя погляды п³сьменн³ка ¢ абразку «Дзень ружавай кветк³», ³мпрэс³³ «Краск³», апавяданн³ «Лебядз³ная песня». Смерць як вызваленне ад беспрасвету.

Адсутнасць а¢тарскага жанравага вызначэння «Лаб³рынта¢». Шматл³касць погляда¢ сучасных даследчыка¢ у вызначэнн³ жанру: фантастычная аповесць (Я.Лецка), прыгодн³цка-г³старычная аповесць (А.С³дарэв³ч), «нацыянальная ¢топ³я» (Ю.Пацюпа), «беларуская м³стэрыя ХХ ст.» (Л.Юрэв³ч), «ф³ласофска-культуралаг³- чная ¢топ³я» (В.Барысенка). Культурна-нацыянальны пачатак у аповесц³. Прыгодн³цка-дэтэкты¢ны сюжэт – не самамэта. М³фалагема горада як культурны феномен. «Лаб³рынтнасць» – с³мвал яднання жывых ³ ³х продка¢ у аповесц³ «Лаб³рынты» (экскурс у старажытнагрэчаскую ³ сусветную м³фалог³ю). Сон-фантасмагорыя – «знакавасць», неабходны атрыбут утоп³³. С³нтэз хрысц³янскай ³ паганскай рэл³г³³ у светапоглядзе В.Ласто¢скага з акцэнтам менав³та на апошняй. Паганск³я захапленн³ а¢тара. Узн³кненне п³сьменнасц³ ¢ славян – «крыв³цкая» ³дэя Ласто¢скага.

В.Ласто¢ск³ – шматгранны навуко¢ца: г³сторык, фалькларыст, этнограф, мовазна¢ца. Ягоная «Кароткая г³сторыя Беларус³» (1910) – першая г³старычная праца, нап³саная па-беларуску. Пытанне Бела- рус³-Крыв³³. Ласто¢ск³ – хросны бацька тэрм³на «крыв³ч». Пл¸нная праца над укладаннем «Рас³йска-кры¢скага сло¢н³ка» (1902-1924): прыроджанае мо¢нае чуцц¸ ³ л³таратурныя здольнасц³. «Рас³йскакры¢ск³ сло¢н³к» як арыг³нальны твор з ясна акрэсленым³ тэмай, ³дэяй, сюжэтам, кампаз³цыяй. Вобраз а¢тара ³ адрасат у творы. Зварот да беларуса. А¢тарская ³дэя самастойнасц³ Беларус³-Крыв³³.

Так³м чынам, на думку даследчыка У.Конана, канцэпцыя бацьк³ беларускага нацыянальнага фундаментал³зму В.Ласто¢скага выяв³лася «у ³дэал³зацы³... старада¢няга крыв³цка-беларускага

паганства, у крытыцы хрысц³янскага ¢н³версал³зму, у ³нтэнс³- ¢най нацыянальнай м³фатворчасц³, у фундаментальнай канцэпцы³ беларускай г³сторы³ ³ культуры»3 .

Пытанн³ для самакантролю

à Вершы ¢ прозе В.Ласто¢скага («Падарожжа», «На хрэсьб³нах», «Баяну», «Чырвонец») называюць «па-разана¢ску» версэтам³. Уважл³ва прачытайце ³х, звярн³це увагу на рыфму, на спецыф³ку руху ³ часу. Падумайце, чаму ¢с¸ ж так³ згаданыя вершы ¢ прозе могуць называцца версэтам³. Ахарактарызуйце версэт.

3 Конан У. Валхвец беларускага фундаментал³зму // Крын³ца. – 1994. – ¹ 8. – С.23.

53

àФ³ласофск³ абразок «Мары» В.Ласто¢скага прысвечаны памяц³ С.Палуяна. Паразважайце, чаму М.Багданов³ч у гэтым творы за¢важы¢ уплы¢ польск³х мадэрн³ста¢ (арт. «Глыбы ³ сла³»).

àУ сло¢н³ку знайдз³це тлумачэнне паняцця «лаб³рынт». Абгрунтуйце назву аповесц³ «Лаб³рынты». Чаму дзеянне ¢ «Лаб³рынтах» адбываецца ¢ Полацку? Якая «адраджэнская» праграма акрэслена В.Ласто¢ск³м у гэтым творы?

àВацла¢ Ласто¢ск³ – прадста¢н³к ³ папярэдн³к беларускага постмадэрн³зму. Зыходзячы з гэтага, ц³ можна гаварыць пра запраграмаванасць феномена¢ Уладз³м³ра Караткев³ча ³ Алеся Разанава ¢ сучаснай беларускай л³таратуры? Адказ абгрунтуйце.

Мастацк³я творы

Ласто¢ск³ В. Выбраныя творы. Уклад., прадм. ³ камент. Я.Янушкев³ча. – Мн.: Беларуск³ кн³газбор, 1997. – 512 с.

Ласто¢ск³ В. Вершы // Крын³ца. – 1994. – ¹ 8. – С.10-16.

Ласто¢ск³ В. Ляб³рынты: Аповесць // Крын³ца. – 1994. – ¹ 8. – С.3-19. Ласто¢ск³ В. Лаб³рынты: Аповесць // Маладосць. – 1999. – ¹ 1.

· Вершы:

«О, кры¢ская зямля», «На Каложы ¢ Гародн³», «Чала я не х³л³¢ прад с³лай», «Паэт, ты вольнага Пегаса...», «На хрэсьб³нах», «Баяну», «Чырвонец».

· Апавяданн³:

«Мары», «Краск³», «Дзень ружавай кветк³», «Лебядз³ная песня», «²зясла¢», «Княз¸¢на Рагнеда», «Беларуск³ радавод».

· Артыкуëû: «Кольк³ сло¢ аб да¢няй веры беларуса¢».

Крытычная л³таратура

1.Янушкев³ч Я. Неадменны сакратар адраджэння: Вацла¢ Ласто¢ск³. – Мн.: Навука ³ тэхн³ка, 1995. – 68 с.

2.Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢: У 3 т. Т. 2. Маст. проза, пераклады, л³таратурныя артыкулы... – Мн.: Навука ³ тэхн³ка, 1993. – С.191, 227.

3.Грыцкåâ³÷ À. Вацла¢ Ласто¢ск³ // Сыны ³ пасынк³ Беларус³. – Мн., 1996. – С.229-250.

4.²лькев³ч М. Новыя факты з апошн³х гадо¢ жыцьця Вацлава Ласто¢скага // Сыны ³ пасынк³ Беларус³. – Мн., 1996. – С.250-257.

5.Сачанка Б. Власт (Вацла¢ Ласто¢ск³) // Сачанка Б. Сняцца сны аб Беларус³... – Мн., 1990. – С.285-287.

6.Барысенка В.У. В.Ласто¢ск³ як культуролаг ва ¢топ³³ «Лаб³рынты» // Весн³к Бел. дзярж.ун-та. Серыя 4.–Ф³лалог³я,журнал³стыка,педагог³ка.–2000.–

¹1. – Ñ.7-9.

7.Барысенка В.У. Мастацкае света¢спрыманне ¢ апавяданнях В.Ласто¢скага // Весн³к Брэсц. ун-та. – 2000. – ¹ 1. – С.29-33.

8.Барысенкà Â.Ó. Славянскае паганства ³ творчасць В.Ласто¢скага //

Вестник МГЛУ. Сер. 1. Филология. – 2000. – ¹ 6. – С.100-108.

54

9.Конан У. Валхвец беларускага фундаментал³зму // Крын³ца. – 1994. –

¹8. – Ñ.23-26.

10.ͳÿêî¢ñêàÿ À. Нацыянальная ³дэя як аснова трываласц³ свету / Аб кн. В.Ласто¢скага «Рас³йска-Кры¢ск³ (беларуск³) сло¢н³к» // Крын³ца. – 1994. –

¹8. – Ñ.3-13.

11.Пацюпа Ю. Мо¢ная ¢топ³я В.Ласто¢скага як славянская трансфармацыя футурызму // Крын³ца. – 1994. – ¹ 8. – С.14-23.

12.Янушкев³ч Я. Ïðà Ìÿíå // Êðûí³öà. – 1994. – ¹ 8. – Ñ.3-9.

13.Андрэева Е.Г. Педагаг³чная спадчына В.Ю.Ласто¢скага // Народная асвета. – 1998. – ¹ 10. – Ñ.127-130.

14.Конан У. Эстэтычныя погляды Вацлава Ласто¢скага // Беларус³ка. – Мн., 1995.

15.Макарэв³ч А.М. Сэнс ³ структура мастацкага вобраза ¢ апавяданнях В.Ласто¢скага // Весн³к Бел. дзярж. ун-та. Серыя 4. Ф³лалог³я, журнал³стыка, педагог³ка. – 1999. – ¹ 1. – С.9-14.

16.Навойчык П. Кудой дарога? Агляд нашан³¢скай публ³цыстык³ В.Ласто¢скага (1909-1913 гг.) / Л³М. – 1993. – 29 кастр. – С.14-15.

17.Янушкев³ч Я. Тэарэтык беларускай нацыянальнай ³дэ³ // Наша

слова. – 1997. – 1-15 л³стап.

ТЭМА 5. АДРАДЖЭНСКАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ БРАТО¡ ²ВАНА ² АНТОНА ЛУЦКЕВ³чА¢

Не заг³не край забраны, Пок³ будуць людз³.

Я.Купал (на пятыя ¢годк³ «Нашай Н³вы»

1.Рупны зб³ральн³к беларуск³х скарба¢ ²ван Луцкев³ч.

2.Антон Луцкев³ч – л³дар адраджэнскага руху.

3.А.Луцкев³ч як прафес³йны л³таратурны крытык.

4.Публ³цыстыка А.Луцкев³ча.

Браты ²ван ³ Антон Луцкев³чы – в³дныя л³дары беларуса¢ В³леншчыны. Прыналежнасць да высокаадукаванай эл³ты беларускай ³нтэл³генцы³. За плячыма ²вана Луцкев³ча – Маско¢ск³ археалаг³чны ³нстытут, юрыдычны факультэт Санкт-Пецярбургскага ун³верс³тэта. Антон Луцкев³ч скончы¢ Санкт-Пецярбургск³ (прыродазна¢чы факультэт) ³ Дэрпцк³ (юрыдычны факультэт) ун³верс³тэты. Уплы¢ на «беларуск³ выбар» юных м³нск³х г³мназ³ста¢ апекуна гуртка прагрэс³¢най моладз³ Каруся Каганца. Пародненасць Луцкев³ча¢ ³ Луцэв³ча¢ (Янка Купала) у прыналежнасц³ да старажытнага беларускага шляхецкага роду гербу Нав³на.

²ван Луцкев³ч – беларуск³ археолаг, этнограф, публ³цыст, грамадск³ дзеяч. А найперш – непера¢зыдзены зна¢ца старасветчыны

55

³ мастацтва на Беларус³, фактычны фундатар першых легальных газет «Наша Доля» ³ «Наша Н³ва», ³ншых выдання¢, дзякуючы чаму рухалася беларуская справа. Ранняе г³мназ³чнае захапленне калекцыянаваннем старых манет ³ ³ншых старасвецк³х рэча¢. Зна¸мства з вядомым беларуск³м археолагам Генрыкам Татурам, што паслужыла штуршком да паступлення ¢ Археалаг³чны ³нстытут. Адна- часная праца ¢ «Нашай Н³ве» ³ навукова-даследчая работа ¢ гал³не археалог³³ ³ г³сторы³ Беларус³. Багатая пал³тра в³ленскай калекцы³: сярэбраны пярсц¸нак з пальца князя Усяслава Полацкага (Х² ст.), Б³бл³я Скарыны, Л³то¢ск³ статут, шэраг беларуск³х старадрука¢, рукап³сных кн³г, летап³са¢, дзяржа¢ных грамат Вял³кага княства Л³то¢скага, п³саных па-беларуску, шыко¢ная калекцыя слуцк³х паясо¢, старажытная зброя, збор старажытных манет, народная разьба па дрэве, абразы, ткан³ны, музычныя ³нструменты ³ ³нш. Адкрыцц¸ ³ ап³санне Аль К³таба – «святой кн³г³», якой мал³л³ся татары, – значны ¢н¸сак у вывучэнне старабеларускай мовы ХV² – ХV²² стагоддзя¢. Глыбокая эрудыцыя, такто¢насць у знос³нах ³ разумнае ¢менне распараджацца старасветчынай – неацэнены дар ²вана Луцкев³ча. Выключная роля калекцы³ (што знаходз³лася пры рэдакцы³) у прапагандзе беларускай м³ну¢шчыны сярод свядомай беларускай ³нтэл³генцы³ (напрыклад, нап³саная М.Багданов³чам н³зка верша¢ «Старая Беларусь» у зборн³ку «Вянок»); у абгрунтаванн³ права беларуса¢ на самавызначэнне. ²н³цыятыва ³ перспектыва стварэння першага беларускага музея. Здзяйсненне мары ²вана Луцкев³ча праз два гады пасля яго смерц³. Пасмяротнае адкрыцц¸ Беларускага музея культуры ³ мастацтва ³мя ².Луцкев³ча ¢ Базыльянск³х мурах (1921) – аднаго з найбагацейшых у В³льн³. Музей пратрыва¢ амаль 25 гадо¢, бы¢ самабытным асяродкам беларускай культуры. Далейшы скрушны л¸с музея ³ праблема яго вяртання.

Браты ²ван ³ Антон Луцкев³чы ³ Ц¸тка. ²х лучаць адны памкненн³, адны культурна-адраджэнск³я асяродк³, у вытока¢ як³х яны стаял³: пецярбургск³ «Круг беларускай народнай прасветы» (1902), БСГ (1903), газеты «Наша Доля» ³ «Наша Н³ва», першыя Беларуск³я школы ³ наста¢н³цк³я курсы на В³леншчыне, Гродзеншчыне, Беласточчыне (1916), Беларускае таварыства дапамог³ пацярпелым ад вайны ³ ³ншыя в³ленск³я грамадск³я арган³зацы³. Сумесная падрыто¢ка першых нумаро¢ «Нашай Дол³» (¹ 1 «Нашай Дол³», «бацькам³» якой был³ браты Луцкев³чы, адкрыва¢ся с³мвал³чным вершам Ц¸тк³ «Наш палетак» ³ апавяданнем «Прысяга над крывавым³ разорам³»). У пашырэнн³ асветы, адкрыцц³ беларуск³х школ у В³льн³ ¢ 1915 г., па згадках Ю.В³тан-Дубейка¢скай, Ц¸тка «была ¢ духу ³

56

энерг³³ найлепшай калегай ²вана Луцкев³ча»1 . Дапамога брато¢ Луцкев³ча¢ у выданн³ часоп³са «Лучынка» (фактычны рэдактар – Ц¸т- ка). Антон Луцкев³ч – першы б³¸граф Ц¸тк³ (кн. «Нашы песняры»).

Антон Луцкев³ч – в³дны нацыянальны дзеяч. Адз³н з заснавальн³ка¢ БСГ, фактычны рэдактар (разам з братам ²ванам) «Нашай Дол³» ³ «Нашай Н³вы», адз³н з ³н³цыятара¢ абвяшчэння БНР, Старшыня Рады Народных м³н³стра¢ БНР, старшыня Беларускага Навуковага Таварыства. Заснавальн³к ³ дырэктар Беларускага музея культуры ³ мастацтва ³мя ².Луцкев³ча ¢ В³льн³, Таварыства Беларускай Школы ¢ В³льн³. Выкладчык В³ленскай беларускай г³мназ³³, ц³кавы лектар. Фундатар газеты «Гоман» (1916-1918), арган³затар адно¢ленага выдання газеты «Наша Н³ва» (выйшла 9 нумаро¢), выдавец зборн³ка¢ «Наша Н³ва», «Памяц³ ²вана Луцев³ча». Ахвяра бальшав³цкага ГУЛАГу. Рэаб³л³таваны ¢ 1989 годзе. Нашчадк³ пав³нны ¢васкрашаць сва³х продка¢ (думка рас³йскага ф³лосафа М³калая Ф¸дарава). На жаль, невыдадзенай пакуль што засталася спадчы- на (публ³цыстычная, л³таратурна-крытычная, навуковая) Антона Луцкев³ча – «аднаго з тых, без каго с¸ння не было б беларускай

дзяржа¢насц³»2 .

Пачатак л³таратурна-эстэтычных даследавання¢ А.Луцкев³- ча (Антона Нав³ны) – гады «Нашай Н³вы». Першая зая¢ка яго як крытыка-анал³тыка – рэцэнз³я на паэтычны зборн³к Янк³ Купалы «Шляхам жыцця» (1913). Якраз тут крытык назаве Купалу прарокам Адраджэння, сцвердз³¢шы, што «Купала знайшо¢ самога сябе». А.Луцкев³чу належыць ³ першая спроба разгадк³ Багданов³- чавай паэз³³ (рэцэнз³я «Пясняр чыстай красы» (1914) на зборн³к «Вянок»). «Вянок» для крытыка – «гэта пра¢дз³вае пэрла ¢ беларускай паэз³³», сам М.Багданов³ч – «пясняр чыстай красы», «н³ на кога не падобны», а дакладней, паэт жыве «у свеце чыстай красы ³ шчырай паэз³³», ³ зразумець яго можа тольк³ той, «хто разумее

музыку слова, чыя душа бачыць хараство ¢ чыстай паэз³³». А.Луцкев³ч першым падкрэсл³¢ выключную музыкальнасць верша¢ «Вянка». ², бадай, трэцяе адкрыцц¸ Луцкев³ча-крытыка – гэта Наталля Арсеннева як сапра¢дная мастачка слова (рэцэнз³я на зборн³к «Пад с³н³м небам»). Даробак не панарамны, але накольк³ цэнны, у пэ¢най ступен³ – прагнастычны. Даследчык творчай спадчыны А.Луцкев³ча А.С³дарэв³ч трапна за¢важыць: «На кепск³я

1 В³тан-Дубейка¢ская Ю. Cor ardens. Успам³ны пра Ц¸тку – Ал¸³зу Пашкев³чанкуКайрас // На суд г³сторы³. – Мн., 1997. – С.11.

2 Казбярук У. Ля вытока¢ беларускай дзяржа¢насц³, або свае ³ чужыя пра Антона Луцкев³ча // Крын³ца. – 1999. – ¹ 4/5 (52). – С.54.

57

³ шэрыя кн³г³ ¸н рэцэнз³й не п³са¢. Ягоныя характарыстык³

творчасц³ тых ц³ ³ншых п³сьменн³ка¢ стал³ штампам³, êë³øý (падкрэслена нам³. – А.А.) ¢ пазнейшым беларуск³м л³таратуразна¢стве»3 . Сярэдз³на 20-х гадо¢ – зорны час для Луцкев³ча- эстэтыка ³ Луцкев³ча-крытыка: арыентацыя на клас³ку, ц³кавасць да ф³ласоф³³ ³ эстэтык³ мастацтва. Краса для яго – самамэта (уплы¢ Багданов³чавай паэз³³). Анал³з ³ высокая ацэнка «за красу» твора¢ Я.Купалы, Я.Коласа, М.Багданов³ча, М.Гарэцкага, М.Чарота, У.Дубо¢к³, У.Жылк³, Н.Арсенневай. А.Луцкев³ч – а¢тар л³таратурнакрытычных даследавання¢ «Нашы песняры» (1918) – першай кн³г³ беларускай крытык³, «Пуцяводныя ³дэ³ беларускай л³таратуры» (1921) – першай г³сторыка-тыпалаг³чнай клас³ф³кацы³ беларускай л³таратуры, «Адб³тае жыцц¸» (1929) – першага дапаможн³ка па беларускай л³таратуры для наста¢н³ка¢, студэнта¢, вучня¢. Высокая культура ³нтэл³гентнасц³ ³ талерантнасц³ крытыка.

Антон Луцкев³ч – вядучы публ³цыст «Нашай Н³вы». Сацыяльнаф³ласофск³я ³ пал³тычныя тэмы («Аб свабодах», «Аб жыдах» ³ ³нш.). Нашан³¢ск³я публ³кацы³ (з 1909 г.) нацыянальнай праблематык³ – «В³льня ¢ беларускай л³таратуры», «Кароткая г³сторыя Беларус³», «Родная мова ³ яе культурнае значэнне», «З нашага жыцця», «Думк³ аб школьнай справе», «Пуцяводныя ³дэ³» ³ ³нш.). Адначасовы зварот да ³нтэл³генцы³ ³ простага люду. Прапаганда ³дэй беларускага адраджэнскага руху ¢ замежным друку (рас³йск³ часоп³с «Московский еженедельник» (1909), в³ленская польская газета «Кур’ер кра¸вы»).

Антон Луцкев³ч – непера¢зыдзены нашан³¢ск³ публ³цыст ³ л³таратурны крытык.

Пытанн³ для самакантролю

àУ рэцэнз³³ «Пясняр чыстай красы» («Нашы песняры» (1918)) А.Нав³на разгледзе¢ адметную ¢ Багданов³чавым «Вянку» красу – «крыштальна чыстую крын³цу». Паэтычная цэласнасць «Вянка» за¢с¸ды згарман³заваная, што дае падставы гаварыць пра паэтычны космас «Вянка». Пачытайце «Вянок» М.Багданов³ча ³ падумайце, як³я эстэтычныя катэгоры³ паэта пакуль што был³ не за¢важаны крытыкам ³ не асэнсаваны.

àПрачытайце рэцэнз³ю «²дэолаг народнай ³нтэл³генцы³» (1921, «Адб³тае жыцц¸»), у якой Луцкев³ч-крытык адкрывае самабытны

3 С³дарэв³ч А. Луцкев³чы ³ Луцэв³чы // Крын³ца. – 1999. – ¹ 4/5 (52). – С.69.

58

талент Макс³ма Гарэцкага. Якая ацэнка даецца ягоным аповесцям «Антон» ³ «Дзве душы»? Адказ заканспектуйце.

à Чаму А.Луцкев³ч называе Янку Купалу прарокам беларускага Адраджэння (рэцэнз³я на зборн³к Я.Купалы «Шляхам жыцця» (1913))?

Л³таратурная крытыка

Íàâ³íà À. Нашы песняры. – В³льня, 1918.

Íàâ³íà À. Пуцяводныя ³дэ³ беларускае л³таратуры. – В³льня, 1921. Íàâ³íà À. Àäá³òàå æûöö¸. – ³ëüíÿ, 1929.

Íàâ³íà À. Янка Купала як прарок адраджэння. – В³льня, 1932. Íàâ³íà À. Гало¢ныя к³рунк³ ¢ беларускай паэз³³. – В³льня, 1933.

Крытычная л³таратура

а пра А.Луцкев³ча:

1.Багданов³ч ². Ала³за Пашкев³ч ³ браты ². ³ А. Луцкев³чы // Багданов³ч

².Авангард ³ традыцыя: Бел. паэз³я на хвал³ нацыянальнага адраджэння. – Мн.: Беларуская навука, 2001. – Ñ.116-130.

2.Бяляцк³ А. У ³пастас³ л³таратурнага крытыка: Антон Луцкев³ч // Бяляцк³ А. Вяртання ма¢кл³вая споведзь. – Мн., 1994.

3.Апостол национального возрождения [Дело Ант.Луцкевича. Неизвестные архивные материалы] // Неман. – 1995. – ¹ 1. – Ñ.127-167.

4.Бергман А. Антон Луцкев³ч // Н³ва. – 1984. – 29 студз.

5.Ежуко¢ск³ А. Антон Луцкев³ч // Роднае слова. – 1994. – ¹ 1.

6.Êîíàí Ó. Антон Луцкев³ч: ф³ласоф³я ³ эстэтыка нацыянальнага адраджэння // Голас Радз³мы. – 1994. – ¹ 10. – С.4; ¹ 11. – С.4; ¹ 12. – С.4; ¹ 13. – С.4.

7.Мароз К. Талент в³ленскага крытыка // Полымя. – 1996. – ¹ 1. – С.293-319.

8.Сидоревич А. Антон Луцкев³ч // Неман. – 1990. – ¹ 7.

9.Тарасюк Л. Беларуская паэз³я пачатку ХХ ст. у ацэнках А.Нав³ны (Луцкев³ча) // Весн³к БДУ. Сер. 4. – 1994. – ¹ 2.

а пра ².Луцкев³ча:

1.Адамов³ч А. «Як дух змаганьня Беларус³». – Нью ¨рк: Выд. газ. «Беларус», 1983. – 28 с.

2.В³тан-Дубейка¢ская Þ. Ìàå ¢ñïàì³íû. – ³ëüíÿ, 1996.

3.В³тан Кветка. «Наша н³ва» ³ ²ван Луцкев³ч // На суд г³сторы³. – Мн., 1994. – С.61-65.

4.Êà¢êà ². ²ван Луцкев³ч – адраджэнец // Беларус³ка. – Кн. 1. – Мн., 1993. – С.41-47.

5.Луцкев³ч А. Беларуск³ музэй ³мен³ ²вана Луцкев³ча. – [Рэпрынт. выд.]. – Мн.: Белорус. кооп. выд. т-ва «Адраджэньне», 1992. – 16 с.

6.Бандарук К. ²ван Луцкев³ч // Н³ва. – 1994. – 28 жн. (¹ 35). – С.8.

7.Варанов³ч Е. Высокая зорка натхнення // Наша свабода. – 2001. – 28 тра¢ня. – С.7.

59

8.Êàë³íê³íà Ñ.Сакрэтнае рассакрэчана // Голас Радз³мы. – 1992. – 9 студз. (¹ 2). – С.7.

9.Êðûâ³öê³ Ë. Нельга абысц³ ма¢чаннем // Спадчына. – 1921. – ¹ 1. –

Ñ.10-17.

10.Лабынца¢ Ю. Актавыя дакументы, рукап³сныя ³ старадрукаваныя кн³г³ ¢ зборах Беларускага музея ³мя ²вана Луцкев³ча ¢ В³льн³ // Беларус³ка. Кн. 1. – Мн., 1993. – С.47-52.

11.Луцкев³ч Л. Лявон Луцкев³ч пра Антона Луцкев³ча // Рунь. – 1999. –

¹22, ¹ 23.

12.М³ранов³ч Я. Угодк³ ²вана Луцкев³ча // Н³ва. – 1999. – 14 л³стап. (¹ 46). – С.4.

13.М³рачыцк³ Л. Асветн³к, папулярызатар, зб³ральн³к // Голас Радз³мы. – 1981. – 18 чэрвеня.

14.Ïà¢ëî¢ñê³ Ñ. Дом, у як³м прыдумал³ кра³ну: В³ленская кватэра ²вана Луцкев³ча ³дзе на знос // Наша н³ва. – 2000. – 22 тра¢ня (¹ 21). – С.6.

15.С³дарэв³ч А. Хто так³я ²ван ³ Антон Луцкев³чы? // Народная воля. – 1997. – 4 сак. (¹ 40).

16.Трусавà À. Яны стварал³ Беларусь // Культура. – 1994. – 16 лют. (¹ 7). – С.4.

17.Óñïàì³íû пра ²вана Луцкев³ча / А¢т.: А.Будзька, М.Гарэцк³,

Л.Родзев³ч // Спадчына. – 1991. – ¹ 1. – С.18-20.

ТЭМА 6. ТВОРЧАСЦЬ МАКС²МА БАГДАНОВ²ЧА

Ад Макс³ма-кн³жн³ка пачатак...

Лекцыя 1. Макс³м Багданов³ч – клас³к беларускай л³таратуры

1.Загадка Макс³ма Багданов³ча.

2.«Я бальны, бесскрыдлаты паэт...»: дваццаць пяць в¸с- на¢ паэта.

3.«Паэт нараджаецца не аднойчы»: Багданов³чава вечнасць.

Макс³м Багданов³ч – паэт-наватар, эстэт, л³таратуразна¢ца, перакладчык, асветн³к. Л³таральна ва ¢с³м – пячатка майстрапершаадкрывальн³ка. Першы беларуск³ пясняр мадонна¢, першы паэт-урбан³ст, першы а¢тар беларуск³х трыялета¢, рандо, актава¢..., першы беларуск³ перакладчык Верлена, Гейнэ, Ав³дз³я, Гарацыя, адз³н з пачынальн³ка¢ беларускай ³нтымнай, ф³ласофскай, ³мпрэс³ян³стычнай паэз³³.

Прамо¢ленае Багданов³чам-паэтам – непера¢зыходнае, за¢с¸днае, бо лучыць у адно – ³сна-чалавечае (бы звыча¸вае) ³ адначасова вечнае. Адмысловы знак багданов³чавай паэз³³ – краса.

60