63688

У гутарках кажуць, што народ, каторы з самага пачатку свайго нацыянальнага жыцця мае змогу вытварыць такую паэз³ю, зможа перамагчы ¢се перашкоды на пуц³не свайго разв³цця,

зможа дагнаць на гасц³нцы поступу тыя народы, што да¢но ³дуць дал¸ка ¢перадзе» [«Наша Н³ва», 1910, ¹ 11]. Па¢ло Багацк³ – гало¢ны радактар к³е¢скага выдання «Укра¿нська хата», беларус³к³ наогул – вагомы а¢тарытэт з сучасных л³таратара¢ ³ для С.Палуяна, ³ для М.Багданов³ча. Непасрэдны ¢плы¢ «Г³сторы³ укра³нскага п³сьменства» (1911) Сяргея Яфрэмава, сурэдактара к³е¢скай газеты «Рада», на працы Сяргея Палуяна («Беларуская л³таратура за 1909 год» ³ «Беларуская паэз³я ¢ яе тыповых прадста¢н³ках»). Адны з першых пастановак беларуск³х драматычных гуртко¢ – пераклады п’ес укра³нск³х а¢тара¢ – «Па рэв³з³³» ³ « Пашыл³ся ¢ дурн³» Марка Крап³¢н³цкага, «Як яны ажан³л³ся» Уладз³м³ра В³нн³чэнк³. Даследчыца Т.Кабржыцкая ¢ г³сторы³ беларуска-¢кра³нск³х л³таратурных узаемасувязя¢ нашан³¢ск³я гады вылучае як асобны перыяд ³ роб³ць наступную выснову: «Для «Нашай Н³вы» бы¢ чужы дух нацыянальнай абмежаванасц³, замкнутасц³... Ша¢чэнка¢ск³я

словы «² чужому навчайтеся, й свого не цурайтеся» стал³ своеасабл³вым дэв³зам газеты, яны дал³ назву аднаму з раздзела¢, ³х, як эп³граф, п³сал³ на вокладках штогодн³х «Беларуск³х календаро¢», што выдавал³ся «Нашай Н³вай».1

«Наша Н³ва» – газета народная па сва¸й сутнасц³, бо мела, натуральна, свайго чытача ³ а¢тара. «Наша Н³ва» ³ станав³лася з

³н³цыятывы яе арган³затара¢ ужо не так дзец³шчам сам³х гэтых арган³затара¢, як тых, для каго яна прызначалася, хто прыня¢ яе за сваю, хто ¢ рэшце рэшт зраб³¢ яе народнай газетай сва³м³ магутным³ л³таратурным³ талентам³, вырастаючы ¢ Янку Купалу,

Якуба Коласа, Макс³ма Багданов³ча, Макс³ма Гарэцкага».2

Нашан³¢ская эстэтычная практыка: ад элег³чна-м³норнай плын³ клас³чнай л³таратуры, вядомай у г³сторы³ крытык³ як «плач па роднай старонцы» («Жалейка» (1908) Янк³ Купалы, «Песн³ жальбы» (1910) Якуба Коласа, ранн³я вершы «Над маг³лай», «Мае песн³», «З песня¢ беларускага мужыка» М.Багданов³ча) праз с³мвал³чныя «Казк³ жыцця» Якуба Коласа да тэмы ¢васкрашэння Беларус³ (з 1908 г.), да пошука¢ красы жыцця ³ мастацтва ¢ м³нулым (публ³кацыя ¢ 1909 –1910 г. у газеце верша¢ М.Багданов³ча з будучага цыклу «У зачарованым царстве»; публ³кацыя «Кароткай г³сторы³ Беларус³» В.Ласто¢скага) да падвышэння красы краю (рамантычныя

1 Кабржыцкая Т. Нашан³¢ск³я ¢зоры // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11-12. – С. 161. 2 Лойка А. Народная газета // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11-12. – С. 153.

21

паэмы Янк³ Купалы «Курган», «Бандаро¢на», «Яна ³ я»; фрагменты з «Новай зямл³» Якуба Коласа; рукап³с «Вянка» М.Багданов³ча). Так³м чынам, нашан³¢ская эстэтыка сцвярджалася праз генетычна роднасныя паняцц³ адраджэння, уваскрасення яшчэ да распачатай у 1913 г. л³таратурнай дыскус³³. Нашан³¢ская эстэтыка скразных вобраза¢-с³мвала¢ (н³ва, палетак, зярняты, ся¢цы, арата³).

Нашан³¢ская дыскус³я 1913 года мела праблемна-эстэтычны характар. Надрукаваны 5 л³пеня 1913 г. у «Нашай Н³ве» крытычны артыкул В.Ласто¢скага (Юры Верашчака) з задз³рыстай назвай «Сплачвайце до¢г». Апаненты крытыка – Янка Купала (адказ Ю.Верашчаку ¢ артыкуле «Чаму плача песня наша?» пад псе¢дан³мам «Адз³н з парнасн³ка¢», хоць асоба першага апанента не вы- я¢лена канчаткова, бо ³м мог быць сам а¢тар), Лявон Гмырак (арт. «Яшчэ раз аб сплачванн³ до¢гу»). У скрытай (падтэкставай) палем³цы удзел прынял³ З.Бядуля, М.Багданов³ч, М.Гарэцк³. Найсвяцейшы абавязак л³таратара – «быць вучыцелем ³ праро-

кам свайго народа, ...выя¢ляць красу свайго народа ³ краю»

(В.Ласто¢ск³). Пытанне красы як найвышэйшага крытэрыю мастацтва. Дбанне эрудыта В.Ласто¢скага пра беларуса будучын³, каб вымяраць творчасць айчынных п³сьменн³ка¢ «меркай э¢рапейскай». «Прамо¢н³цкая» форма, з’едл³ва-³ран³чны тон артыкула-закл³ка Ю.Верашчак³ да беларуск³х «парнасн³ка¢». Зычл³вая, дабрадзейная пошукавая атмасфера распаленай палем³к³ 1913 года. Накольк³ сапра¢дны запавет «нашан³¢ца¢»-парнасн³ка¢?

Так³м чынам, легальная газета «Наша Н³ва» – цэнтр беларускай грамадскай думк³. Няпросты, супярэчл³вы характар выдання тлумачы¢ся характарам наступных падзей: першая руская рэвалюцыя, перыяд рэакцы³ ³ новага рэвалюцыйнага ¢здыму, пачатак першай сусветнай вайны. Розныя ³дэалаг³чныя плын³ – складн³к³ цэлага, Нашан³¢скага Адраджэння.

Пытанн³ для самакантролю

àЧаму В.Ласто¢ск³ справакава¢ палем³ку менав³та з «нападак» на ранн³я творы клас³ка¢ (вершы «Наш родны край» Я.Коласа, «З песн³ аб сва¸й старонцы» Я.Купалы, «Краю мой родны! Як выкляты Богам...» М.Багданов³ча)?

àАбвешчаная В.Ласто¢ск³м парнасная, нова¢звышэнская «новая дарога» – без «плачу» ³ суму. Ваша ¢ласнае меркаванне адносна ацэнк³ нашан³¢скай палем³к³ сучасным³ крытыкам³ (А.А.Лойка, ².П.Чыгрына¢, А.Пашкев³ч).

22

à Артыкул сакратара «Нашай Н³вы» В.Ласто¢скага «Сплач- вайце до¢г» у «Нашай Н³ве» (1913) ³ артыкул рэдактара «Нашай Н³вы» С.Дуба¢ца «Ружовы туман. Раздзел з г³сторы³ татал³тарызму» у штотыдн¸в³ку «Л³таратура ³ мастацтва» (1998) – два артыкулы, як³я распачал³ на пачатку ³ напрыканцы ХХ стагоддзя л³таратурныя дыскус³³ ³ стал³ культурным³ падзеям³. Пазна¸мцеся з артыкулам³ ³ адпаведна апанентам³ двух а¢тара¢. Што агульнага ¢ пастано¢цы праблемы дзвюх л³таратурных дыскус³й ³ чаму апошняя дыскус³я засталася незавершанай? Як³ пл¸нны вопыт дыскус³³ 1913 г. на старонках «Нашай Н³вы» не скарыстал³ ¢дзельн³к³ «л³ма¢скай» палем³к³? Адказы падмацуйце прыкладам³.

Тэксты

1.Вацла¢ Ласто¢ск³. Выбраныя творы. – Менск: Беларуск³ кн³газбор, 1997.

2.Дыскус³я 1913 года [аб рол³ ³ месцы паэта ¢ грамадстве на старонках газеты «Наша н³ва»:В.Ласто¢ск³ (Юры Верашчака): «Сплачывайце до¢г»; Адз³н з «парнасн³ка¢»: «Чаму плача песня наша?»; Л.Гмырак: «Ешчэ аб сплачываньню до¢гу»] // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11-12. – С.195-206.

Крытычная л³таратура

1.Абрамов³ч П. Дубавец ³ Ласто¢ск³: Чаму ¢далася першая ³ не ¢далася апошняя л³таратурная дыскус³я ХХ стагоддзя // Arche. – 2000. – ¹ 6. – С.70-75.

2.Багданов³ч ².Э. Роля «Нашай н³вы» ¢ грамадска-культурным руху ³ пашырэнне беларускай прэсы // Багданов³ч ².Э. Авангард ³ традыцыя: Беларуская паэз³я на хвал³ нацыянальнага адраджэння. – Мн.: Бел. навука, 2001. – С.73-81.

3.Дварчан³н ². Нашан³¢ская пара [беларускай л³таратуры] // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11-12. – С.144-147.

4.Кабржыцкая Т. Нашан³¢ск³я ¢зоры: [Аб адлюстраванн³ беларуска- ¢кра³нск³х узаемасувязя¢ у газеце «Наша н³ва»] // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11-

12.– Ñ.160-170.

5.Êîíàí Ó. Эстэтыка нацыянальнага адраджэння: [Жанр л³таратурнамастацай крытык³ ¢ газеце «Наша н³ва»] // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11-12. – С.171-194.

6.Лойка А. Народная газета // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11-12. – С.149-159.

7.Навойчык П.². «Наша н³ва» ³ нацыянальнае пытанне // Беларуская л³таратура. – Вып. 20. – Мн.: Ун³верс³тэцкае, 1992. – С.20-29.

8.Пашкев³ч А. «Гэта наша дарога» // Л³таратура ³ мастацтва. – 1997. –

10студзеня.

9.Чыгрын ².П. Пам³ж былым ³ будучым: Проза Макс³ма Гарэцкага. – Мн., 1994. – С.6-15.

23

ТЭМА 3. МАСАВАŸ ПАЭЗ³Ÿ НА ПАчАТКУ ХХ СТАГОДДЗŸ

Кольк³ талента¢ звялося, Кольк³ ³х ³ дзе ляжыць...

Якуб Колас

«Наша Н³ва» гуртавала вакол сябе ³ адначасова выя¢ляла мног³я таленты. Яны разнаста³л³ беларускую паэз³ю, зраб³л³ яе з’явай масавай, што, канешне ж, сведчыла пра паскоранае разв³цц¸ л³таратурнага працэсу. Таму масавая беларуская паэз³я – феномен адраджэння.

С³мпатычна ³ с³мптаматычна, бадай, тое, што кожны талент вылучаецца самабытнасцю, не ¢зважваючы ¢н¸сак ц³ арыг³нальнага, ц³ непрафес³йнага паэта-творцы, не кажучы ¢жо пра пячатку першаадкрыцця, якую пак³нул³ мног³я з ³х.

Плеяда старэйшых п³сьменн³ка¢-адраджэнца¢

Карусь Каганец

(Каз³м³р Кастрав³цк³ (1868-1918))

² расу Бог пасылае, Да заглохла наша н³ва...

Карусь Каганец – паэт, драматург, мастак, асветн³к, заснавальн³к БСГ.

Беларуск³ старада¢н³ шляхецк³ род Кастрав³цк³х да¢ двух паэта¢ – беларускага Каруся Каганца ³ французскага Г³¸ма Апал³нэра. Карусь Каганец – асветн³к, педагог. А¢тар першага беларускага лемантара «Беларуск³ лемантар» (1906). Афармля¢ «Другое чытанне для дзяцей беларуса¢» Я.Коласа. Спроба скласц³ ¢ласна беларускую азбуку. Пл¸нны ¢плы¢ як наста¢н³ка-практыка на нацыянальна-адраджэнскую акты¢насць брато¢ ²вана ³ Антона Луцкев³ча¢.

Паэз³я аг³тацыйная, закл³кавая. Цэнтральныя вобразы – вобраз л³рн³ка (паэтызацыя сябе як паэта-будз³целя), вобраз «заглохлай нашай н³вы». Дбанне, рупная праца на «сва¸й н³ве» нястомных «аратых» (ягоны верш «Наша н³¢ка», у Ц¸тк³ – «Наш палетак») с³мвал³завал³ адраджэнне «задз³рванелага поля», занядбанай Бацька¢шчыны. Менав³та гэты маты¢ абумов³¢ назву для другой беларускай газеты «Наша Н³ва», якая стала вызначальнай у адраджэнск³м руху, ахрысц³ла цэлую эпоху.

Адрадз³¢-распача¢ беларускую духо¢ную а¢тарскую паэз³ю: вярну¢ жанр мал³твы, ствары¢ уласна мал³то¢ны цыкл «Мал³тва

24

ранняя», «Мал³тва вячэрняя»). Зн³таванасць патрыятычнага ³ рэл³г³йнага матыва¢ у паэз³³.

У публ³цыстыцы – развага пра «тутэйшасць» як узровень нацыянальнай свядомасц³ беларускага народа.

Праблема рэнегацтва ¢ сатырычнай камеды³ «Модны шляхцюк» (1910).

Мастацк³я творы

Каганец К. Творы. – Мн., 1979. · Вершы:

«Плач беларуса», «Наша н³¢ка», «Наш сымболь», «Мал³тва» мал³то¢ск³ цыкл («Мал³тва ранняя», «Мал³тва вячэрняя»).

·Публ³цыстыка: «Прамова».

·Драматург³чныя творы:

-сацыяльна-побытаваядрама«У³ншымшчасц³няшчасцесхавана»(1903);

-сатырычная камедыя «Модны шляхцюк» (1910).

Крытычная л³таратура

1.Багданов³ч ².Э. Патрыятычная ³ духо¢ная паэз³я Каруся Каганца // Багданов³ч ².Э. Авангард ³ традыцыя... – Мн., 2001. – С.101-115.

2.Á³÷ Ì. Ад родных н³¢: Грамадска-пал³тычная дзейнасць Каруся Каганца // Полымя. – 1988. – ¹ 3.

3.Бяляцк³ А. Божы л³рн³к // Хрысц³янская Думка. – 1993. – ¹ 2.

4.Ермалов³ч М. Выдадзена ¢першыню // Полымя. – 1979. – ¹ 2.

5.Пашкев³ч А. «Кро¢ з крыв³ беларуса...» // Роднае слова. – 1994. – ¹ 7, 8.

6.Пашкев³ч А. «Узыдзе наша зерне»: Новыя старонк³ творчасц³ Каруся

Каганца // Л³М. – 1992. – 17 сакав.

Гальяш Ле¢чык

(²ëüÿ Ëÿ¢êîâ³÷ (1880-1944))

ͳõòî ìà³õ íå çíàå ñë¸ç

Гальяш Ле¢чык – паэт, эстэт-калекцыянер, мастак ³ музыкант. Выпакутаванае блуканне меркаю ажно ¢ сорак гадо¢ пам³ж роднай Слон³мшчынай ³ не стольк³ чужой, кольк³ варожай Варшавай. Цалкам неспазнаная загадка л¸су. Ягоная так ³ нязбытая мара – узнав³ць г³сторыю Слон³мшчыны. Самааддана, рупна сабраная шыко¢ная б³бл³ятэка-арх³¢ (там, на чужыне) спалена ¢ акупаванай

немцам³ Варшаве.

Першая, адз³ная, бадай, узл¸тная ¢ творчым даробку паэтычная кн³га «Чыжык беларуск³» (1912). Журботная меланхал³чнасць, фальклорная стыл³зацыя, «сл¸зны» маты¢ – вызначальнае ¢ паэз³³ Г.Ле¢чыка дзесятых гадо¢. Даследчык У.Калесн³к перакана¢ча даводз³ць, што «паэз³я патыхае жалобай..., матывы гэтыя

с³мвал³зуюць разлад л³рычнага героя, «малога чалавека», з вя-

25

л³зным ³ грозным светам уц³ску, кры¢ды ³ зла»1 . «Чыжык беларуск³» – «праграмны верш зборн³ка» (У.Калесн³к). Вершы-прыс- вячэнн³ (Я.Купалу, Я.Коласу, на смерць С.Палуяна). Творчае пабрац³мства з Янкам Купалам, «паглыбленасць асаб³стага пера-

жывання за народную нядолю»2 .

Г.Ле¢чык – а¢тар л³рычнай прозы (паэмы ¢ прозе «Хараство», «Чалавек»). «Музыка радасц³ ³ болю» ¢ эстэтычнай замал¸¢цы «Чалавек». ²мкненне спасц³гнуць свабоднае мастацтва, «Вял³кае,

Адз³нае ³ Цэласнае».

Актыв³зацыя творчасц³ ¢ 20-я гады. Падрыхтаваныя да друку ³ асуджаныя на небыцц¸ пяць кн³г (зборн³к л³рычных верша¢ «Беларуск³ жа¢ранак», зборн³к трыялета¢ усходнеславянскай мудрасц³ «Мудра прыгаворка – салодка ³ горка», сатырычная кн³га вершаваных памфлета¢ «Камплект дзеячо¢», пераклад паэмы А.М³цкев³ча «Дзяды»). Маты¢ траг³зму, ха¢тура¢ па зг³ну¢шай Беларус³ ад ваеннага л³халецця (в. «Сон аб Н¸мане каля Шчары»). Абумо¢леная аддаленасць ад В³льн³.

Марныя спробы ратаваць арх³¢ у акупаванай Варшаве. Невядомая маг³ла паэта, неакрэслены ³ абстав³ны, час, кал³ пайшо¢ зма- гар-пакутн³к «на сон вячысты».

Мастацк³я творы

Ëå¢÷ûê Ã. Доля ³ хлеб: Выбраныя творы. А¢т. прадм. У.Калесн³к. – Мн., 1980. – 190 с.

· Вершы:

«Чыжык беларуск³», «Падае л³сце» (Nocturno), «Н³хто ма³х не знае сл¸з», «О, сэрца, ты не плач!», «Хто адрокся сва³х», «²дз³ ³ сей!» ³ ³нш.

· Медытацыйныя паэмы ¢ прозе: «Хараство», «Чалавек».

Крытычная л³таратура

1.Êалесн³к У. Л¸сам пазнанае: Выбраныя л³таратурныя партрэты ³ нарысы. – Мн., 1982.

2.̳êóë³÷ Ì.Ó. Янка Купала ³ Гальяш Ле¢чык: Праблема пераемнасц³ ³дэйна-эстэтычных традыцый // М³кул³ч М.У. Пошук вядзе ¢ глыб³ню: Л³таратурна-крытычныя артыкулы. Старонк³ ³нтэрв’ю. Публ³кацы³. – Гродна, 1998. – С.4-22.

3.Петрушкев³ч А. На шляхах да Хараства // Петрушкев³ч А. ²ду па

1 Калесн³к У. Л¸сам пазнанае. – Мн., 1982. – С. 12.

2 Лойка А.А. Г³сторыя беларускай л³таратуры. Дакастрычн³цк³ перыяд: У 2 ч. Ч. 2. – Мн., 1989. – С. 399.

26

слядах: Л³таратурна-крытычныя, публ³цыстычныя артыкулы. – Гродна, 1997. – С.36-44.

4.Верас З. Гальяш Ле¢чык. Успам³ны // Ле¢чык Г. Доля ³ хлеб. – Мн., 1980.

5.²âåðñ À. Гальяш Ле¢чык у «Нашай н³ве» // Беларусь. – 1973. – ¹2.

6.²âåðñ À. Äàë¸ê³ ¢ñïàì³í // Ëå¢÷ûê Ã. Äîëÿ ³ õëåá. – Ìí., 1980.

7.Êë³ìóöü ß. З кагорты першых // Полымя. – 1981. – ¹ 7.

8.Сав³цкая-Войчык Ë. У б³бл³ятэцы Гальяша Ле¢чыка // Рунь. – 2000. – 3 жн. (¹ 33). – С.1.

9.Саламев³ч Я. Голас высакароднай душы // Л³М. – 1980. – 25 л³пеня.

10.Чыгрын С. На вул³цы 3 мая ¢ Слон³ме жы¢ дзядзька Гальяш // Гродзен. пра¢да. – 2000. – 15 жн.

Кандрат Лейка

(1860-1921)

Кандрат Лейка – праза³к, дз³цячы паэт, занавальн³к рэпертуару беларускага нацыянальнага тэатра для дзяцей, асветн³к, наста¢н³к.

Родам са Слон³мшчыны, зямляк Г.Ле¢чыка. Наста¢н³ча¢ на Гродзеншчыне, пасля – на Укра³не.

Першы дз³цячы паэт у г³сторы³ новай беларускай паэз³³. Фальклорная падсветка верша¢ для дзяцей («Сарока», «Дзед ³ баба» ³ ³нш.).

«Надта здольны нашан³¢ск³ апавядальн³к»3 , – высокая ацэнка М.Гарэцк³м апубл³каванага ¢ «Нашай Н³ве». Жанравая разнастайнасць прозы. Характарыстычныя падзагало¢к³ апавядання¢: «Беларуск³я тыпы» («Кульгавы дзед Раман», «Таклюся-сухотн³ца»), «З беларускага жыцця» («Панас Крэнт»), тып³зацыя народнага характару. Л³рычная ³мпрэс³я «Успам³н». «К.Лейка бы¢ не тольк³ наз³ральны

бытап³сальн³к, ц³ка¢ны адкрывальн³к унутранага свету сва³х

героя¢, ³х л¸су, але ³ крыху л³рык, крыху дабрадушны гумарыст, а таксама зачэп³сты сатырык»4 , – слушна даводз³ць А.А.Лойка.

Сцэн³чны м³фалаг³чна-фальклорны абразок для дзяцей «Снатворны мак». Разгадка гуманнага.

Мастацк³я творы

Беларуская дакастрычн³цкая проза. – Ìí., 1965.

Крытычная л³таратура

1.Хромчанкà Ê.Беларуская мастацкая проза: Канец Х²Х – пачатак ХХ ст. – С.106-109.

2.˳òâ³íîâ³÷ ß. Ступа¢ па цал³ку // Л³М. – 2000. – 15 верас.– С.7.

31 Гарэцк³ М. Г³сторыя беларускае л³таратуры. – Мн., 1992. – С 202-203.

27

3. С³даров³ч М. Кандрат Лейка // Беларуская мова ³ л³таратура. – 1989. – ¹ 11.

Янка Журба

(²ван ²вашын (1881-1964))

Адрадз³лася прырода...

Хай ³ край мой ачуняе

Янка Журба – найперш паэт-л³рык. Абуджальныя матывы, песенная форма л³рычнага верша («Песня», «Маладая жняя»). Абуджальная с³ла шчымл³вых пейзажных моманта¢.

Доп³сы «Л³сты з Укра³ны», пасыланыя ³м у газету «Наша Н³ва» як членам нелегальнага беларускага ³ ¢кра³нскага гуртко¢ Глуха¢- скага наста¢н³цкага ³нстытута. Багаты фактычны матэрыял пра ¢кра³нскае грамадска-пал³тычнае ³ культурнае жыцц¸. У адной са сва³х нататак Янка Журба за¢важае: «Жывучы на Укра³не, мне да-

вялося пераканацца, што м³ж нам³, беларусам³ ³ ¢кра³нцам³, ¸сць шмат чаго супольнага – як у г³старычнай дол³, так ³ ¢ цяперашн³м жыцц³... Але насамперш ³ найбольш гэтая супольнасць в³даць у нацыянальнай справе або³х братн³х народа¢. Розн³ца будзе тольк³

тая, што ¢кра³нская нацыянальная справа шмат больш пайшла ¢перад за беларуску»5 [Íàøà ͳâà, 1909, ¹ 13-14].

Перакла¢ на беларускую мову раман Ф.Дастае¢скага «Бедныя людз³» (1930).

Мастацк³я творы

Æóðáà ß. Творы. – Мн., 1993. · Вершы:

«Усход сонца», «Вясна ³дзе», «У ма¸вую ноч», «Адрадз³лася прырода», «Васкрос край», «Годзе плакаць».

· Публ³цыстыка.

Крытычная л³таратура

1.Äðîì³í Å. Êí³ãàï³ñ // ˳Ì. – 1981. – 13 ëþò.

2.Карлюкев³ч А. Працяг малацьбы // Полымя. – 1994. – ¹ 6.

3.Няхай Р. З любо¢ю да роднага краю // Полымя. – 1971. – ¹ 4.

4.Шушкев³ч С. Штрых³ да б³яграф³³ // Л³М. – 1971. – 14 мая.

4 Лойка А.А. Г³сторыя беларускай л³таратуры. Дакастрычн³цк³ перыяд: У .2 ч. Ч. 2. – Мн., 1989. – С.407.

5 Цыт. па: Кабржыцкая Т. Нашан³¢ск³я ¢зоры // Крын³ца. – 2000. – ¹ 11/12. – С.162.

28

Альберт Па¢лов³ч

(1875-1951)

Чым больш жалю, Спявай ты мацней!..

Альберт Па¢лов³ч – гумарыст ³ сатырык, байкап³сец. А¢тар зборн³ка верша¢ «Снапок» (1910) ³ драмы «Вас³льк³» (1919). Рознахарактарны гумар: бяскры¢дны («Ня¢мек³ ³ лек³»), сатырычны («З падслуханага»). Працяг традыцый жарто¢на-марал³затарск³х верша¢ Ф.Багушэв³ча. Ягоныя вершы, у як³х пераплял³ся глыбок³ л³рызм, народны досц³п, тонк³ гумар, гутарковыя ³нтанацы³, был³ несправядл³ва забытыя. У свой час гумарыстычныя вершы А.Па¢лов³ча рэдактар «Нашай Н³вы» А.Уласа¢ назва¢ «скваркам³ для закрасы нумару». У аглядзе «За тры гады» (1913) М.Багданов³ч годна ацан³¢ творчы даробак паэта: «Жарта¢л³выя вершы А.Па¢лов³ча... зда-

был³ яму вял³кую прых³льнасць пам³ж беларуск³х чытачо¢»6 . Веданне народнай пс³халог³³ ¢ заба¢ных вершаваных гумарэсках. Нязбыты новы зборн³к «Перавясла».

Хата А.Па¢лов³ча на былой м³нскай Нова-Рамана¢скай вул³цы была своеасабл³вым беларуск³м л³таратурным клубам, дзе зб³ралася беларуская ³нтэл³генцыя. Асаб³стае зна¸мства з М.Багданов³чам (восень 1916 г.).

Пераклада¢ А.Пушк³на, М.Канапн³цкую, Т.Ша¢чэнку ³ ³нш.

Мастацк³я творы

Ïà¢ëîâ³÷ À. Выбранае. – Мн., 1975.

Крытычная л³таратура

1.Казека Я. Няходжанай дарогай. – Мн., 1973. – С.69-74.

2.Ëà¢øóê Ñ. Стана¢ленне беларускай савецкай драматург³³. – С.59.

3.Па¢лов³ч-Кл³менка Ò. Успам³ны пра бацьку // Па¢лов³ч А. Выбранае. –

Ìí., 1975.

4.Àêóë³í Ý. Несправядл³ва забыты... // Першацвет. – 1994. – ¹ 4. – С.112-114.

5.Êàçáÿðóê Ó. «Не вечна ж бура ды граза...»: Жыцц¸ ³ л¸с Альберта Па¢лов³ча // Роднае слова. – 1995. – ¹ 11. – С.18-23.

6 Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢: У 3 т. Т. 2. – Мн., 1993. – С.224.

29

Уладз³сла¢ Галубок

(Уладз³сла¢ Голуб (1882-1937))

За цяжкую працу доля пасмяецца з «Плытагона¢»

Уладз³сла¢ Галубок – адз³н з пачынальн³а¢ беларускага тэатру, стваральн³к знакам³тага «вандро¢нага» тэатру, першы народны артыст Беларус³ (1928), драматург, праза³к.

Высокая м³с³я культурн³ка ³ асветн³ка. Апантанасць у тэатральнай справе настольк³ жыццятворная, што ³ с¸ння пак³нутая ³м вял³кая спадчына зая¢ляе пра сябе непера¢зыходнай з’явай, назва якой – «тэатр Галубка». А м³ж тым пачына¢ свой шлях у мастацтва У.Галубок з практыкавання¢ у музыцы ³ маляванн³ (з другой сва¸й музай – жывап³сам – не растава¢ся да канца дз¸н), са спробы наладз³ць «хатн³ тэатр», а таксама – з верша¢. Верш «Доля мужыка» (1908) – першы паэтычны дэбют на старонках «Нашай Н³вы». Але не вершы прынесл³ славу Галубку, хоць свае драматычныя творы ¢збага- ча¢ вершаваным³ ¢ста¢кам³. Выйдзе кн³га «Апавяданн³» (1913, Пецярбург). Самы жывы апавядальны жанр Галубка будзе ацэнены М.Багданов³чам як «пра¢дз³вая здольнасць». Вопыт а¢тара «бойк³х ³ вяс¸лых» (М.Багданов³ч) апавядання¢ прыдасца ¢ драматург³чным ³ сцэн³чным майстэрстве.

Першае таварыства беларускай драмы ³ камеды³ (М³нск, 1917) ¢тварыла група беларуск³х энтуз³яста¢-адраджэнца¢ на чале з Фларыянам Жданов³чам, Уладз³славам Галубком, Па¢л³най Мядз¸лкай, Марыянам Фальск³м ³ ³нш. Са спектакля «Суд» (1920) распачынаецца летап³с г³сторы³ «тэатра Галубка», ягонага «вандро¢нага тэатра», у як³ ¢вайшл³ спачатку сямейн³к³, пасля – першыя акц¸ры А.Блажэв³ч, З.Лазарчык; п³сьменн³к³ М.Чарот, А.Дудар, Я.Семяжон. Рэпертуар склада¢ся пераважна з п’ес Галубка. 1920 г. – аф³цыйнае ³снаванне Трупы Галубка, у якой сам Галубок – ³ драматург, ³ рэжыс¸р, ³ артыст, ³ адм³н³стратар, ³ мастак-дэкаратар (адз³ны ¢ трупе), ³ музыкант. Да 1936 г. знакам³ты Трэц³ беларуск³ дзяржа¢ны тэатр пад к³ра¢н³цтвам Галубка (БДТ-3) бы¢ адным з самых папулярных тэатра¢ рэспубл³к³. «Едзе Галубок з «галубянятам³» –

удзячна захаванае тагачаснае ¢ражанне гледачо¢.

За 20 гадо¢ нап³са¢ каля 40 п’ес. Меладрама – улюб¸ны жанр Галубка («Душагубы», «Плытагоны» ³ ³нш.). У.Галубок – адмысловы майстар народнай драмы («Ганка»). Гэтая п’еса мела каля 500 пастановак. Глыбокая змясто¢насць камедый («П³саравы ³мян³ны», «Суд», «П³нская мадонна» ³ ³нш.). Большасць нап³саных п’ес – пра в¸ску (фальклорна-этнаграф³чныя ³ фальклорна-г³старычныя п’есы). Варыянтнасць у нап³санн³ п’ес. Захапленне Шэксп³рам.

30