63688

Галубко¢ск³ тэатр – важная мастацкая з’ява. Бо н³хто, як Галубок, так не руп³¢ся пра пл¸ннае захаванне беларускай самав³тай спадчыны (набытк³ скамароха¢, батлейшчыка¢, творца¢ школьнага тэатра, народнай драмы). Эстэтыка галубко¢скага тэатру – ³ ¢ пераемнасц³ з укра³нскай прафес³йнай сцэнай (дарэчы, ва ¢кра³нск³х вандро¢ных трупах бра¢ удзел яшчэ хлапчуком).

1935 год – апошн³ шчасл³вы год для Галубка. ¨н атрымае ¢радавую ¢знагароду, а ¢ 1937 годзе нечакана будзе закрыты ягоны тэатр (як³ пра³снава¢ 17 гадо¢), а сам стваральн³к ³ к³ра¢н³к тэатру стане ахвярай неабгрунтаваных абв³навачвання¢ у нацыянал³зме. «Апякунства» сям’³ з боку ³дэалаг³чных наглядчыка¢. Пашырэнне арышта¢ прадста¢н³ко¢ творчай ³нтэл³генцы³. За расстрэлам У.Галубка як «ворага народа» (1937) – расстрэлы дырэктара ³ гало¢- нага рэжыс¸ра я¢рэйскага тэатру Рафальскага, дырэктара польскага тэатру (як³ працава¢ у м³нск³м Чырвоным касц¸ле) Баг³нскага.

1957 год – пасмяротная рэаб³л³тацыя У.Галубка.

Мастацк³я творы

Галубок У. Творы: Драматург³я; паэз³я; Проза; Публ³цыстыка / Уклад., падрыхт. тэкст., уст. арт. ³ камент. С.Ла¢шука – Мн., 1983. – 607 с.

·Сатырычная камедыя: «П³саравы ³мян³ны».

·Меладрама: «Áÿçâ³ííàÿ êð.

·Народная драма: «Ганка».

Крытычная л³таратура

1.Íÿô¸ä Ó. Дзейнасць беларускай трупы пад к³ра¢н³цтвам У.Галубка // Няф¸д У. Г³сторыя беларускага тэатра. – Мн., 1982.

2.Ñемянов³ч А. Уладз³сла¢ Галубок // Семянов³ч А. Г³сторыя беларускай савецкай драматург³³ 1917-1955. – Мн., 1990. – С.17-47.

3.Бяспалая М. Пра новыя факты з б³яграф³³ Уладз³слава Галубка // Тэатр. Творчасць. – 1997. – ¹ 1. – С.46-47.

4.Ãàíê³í ß. «Я пазна¢ сасну Галубка...» // Культура. – 1998. – 28 сак.- 3 крас. (¹ 12). – С.11.

5.Грахо¢ск³ С. Апошняя трагедыя Галубка // Тэатр. Беларусь. – 1992. –

¹5. – Ñ.52-57.

6.Çàìêàâåö Ó. Жыцц¸, абарванае куляй // Полымя. – 1993. – ¹ 8. – С.138-145.

7.Замкавец У. Жыцц¸ ³ смерць Уладз³слава Галубка // Беларуская л³таратура ¢ святле новых факта¢ ³ наз³рання¢. – Брэст, 1996. – Вып. 1. – С.45-46.

8.Ëà¢øóê Ñ. Луна¢ яго талент высока // Л³М. – 1989. – 14 мая.

9.˳ñ À. Высокаталенав³ты, самаахвярны ³ прыгожы // Тэатр. Беларусь. – 1993. – ¹ 1. – С.47-48.

10.Ìàðö³íîâ³÷ À. Дзень абяца¢ быць цудо¢ным: Уладз³сла¢ Галубок // Марц³нов³ч А. Зерне да зерня: Г³сторыя ¢ асобах: эсэ, нарысы. – Мн., 1996. – С.345-355.

31

11.Сабале¢ск³ А. Выток³ ³ каран³ // Полымя. – 1982. – ¹ 7. – С.203-209.

12.Ö³õàíîâ³÷ ß. Аб к³м недаравальна забыл³ся // Культура. – 1996. – 2430 студз. (¹ 3/4). – С.5.

13.Ö³õàíîâ³÷ ß. Другая муза Уладз³слава Галубка // Роднае слова. – 1992. –

¹5. – Ñ.72-73.

14.Ц³ханов³ч Я. Незвычайны чалавек // Культура. – 1992. – ¹ 24. – С.3.

15.Ö³õàíîâ³÷ ß. Не засталося н³кога... // Л³М. – 1992. – 10 л³п. – С.10-11.

Андрэй Зязюля

(кс. Аляксандр Астрамов³ч (1878-1921))

...беларусам на век астануся

Аляксандр Астрамов³ч – катал³цк³ святар, свядомы беларуск³ патры¸т.

«З роднага загону» (1913) – першы ³ адз³ны зборн³к паэта Андрэя Зязюл³. Творчасць А.Зязюл³ ¸сць сведчанне пашырэння беларускага хрысц³янскага руху, прычым найперш у асяроддз³ маладога беларускага катал³цкага духавенства. Руп³¢ся пра ¢вядзенне беларускай мовы ¢ л³тург³ю, пра адкрыцц¸ беларуск³х школ у сва³х параф³ях, арган³зацыю гуртко¢ мастацкай самадзейнасц³. «Л³тург³я

на роднай мове для беларуса¢ азначала бясспрэчны паспяховы шлях да дзяржа¢насц³, – адзначае ².Э.Багданов³ч, – менав³та

таму з гэтым так зацята змагал³ся аф³цыйныя касцельныя ¢лады ³ царызм, прымушаючы беларуса¢ адма¢ляцца ад «тутэйшай» веры. Але ж з цяжкасцю гэтая справа пачала шырыцца па Беларус³, дзякуючы самаахвярнай працы па адраджэнн³ роднай мовы ¢ катал³цк³х святынях ксяндзо¢-беларуса¢ А.Стан-

кев³ча, К.Стапов³ча, В.Гадле¢скага, А.Астрамов³ча... ³ ³нш.»7 . Андрэй Зязюля – паэт «перш за ¢с¸ нацыянальна-клерыкаль-

ны, сялянска-клерыкальны» (А.Лойка). Матывы хрысц³янскай м³ласэрнасц³, жалобныя матывы за народны л¸с.Разв³цц¸ л³таратурнай традыцы³ звароту-мальбы да Бога аб заступн³цтве за народ. Хрысц³янска-патрыятычны пафас. Верш «Мал³тва» (1914) – шчымл³вы зварот да Мац³ Божай Вострабрамскай.

Хрэстаматыйныя вершы адраджэнскага к³рунку («Н³кол³», «Беларусь»), эстэтычнай напо¢ненасц³ («Мн³во», «Вечар ма¸вы», «Жыта красуе»), песеннай танальнасц³ («Песня л³рн³ка», «Шчабячы, салавейка»).

Мастацк³я творы

· Вершы:

«Мал³тва», «Ружанец», «Голас крыжа»; «Н³кол³», «Беларусь»;

7 Багданов³ч ².Э. Авангард ³ традыцыя... – Мн., 2001. – С.109.

32

«Мн³во», «Касьба», «Вечар ма¸вы»; «Ма¸вая ноч», «Жыта красуе», «Асенн³ адвячорак»; «Песня л³рн³ка», «Шчабячы, салавейка».

Крытычная л³таратура

1.Грыцкев³ч А. Удзел у адраджэнн³ // Наша вера. – 1998. – ¹ 2(5). –

Ñ.87-88.

2.Саламев³ч Я. Паэт-святар Андрэй Зязюля // Беларуская мова ³ л³таратура ¢ школе. – 1991. – ¹ 7, 8.

Стары Улас

(Уладз³сла¢ С³вы-Сав³цк³ (1865-1939))

«Так³я паэты маюць у нашай паэз³³ л³таральна маральнае значэнне як песняры з мазольнаю рукой, што не тольк³ «з народа», але ³ «сам народ». Яго творы... – натуральны адростак народнай паэз³³, казак ³ гутарак, легенд, жарта¢...»

М.Гарэцк³

Стары Улас – самабытная постаць, адз³н са старэйшых паэ- та¢-нашан³¢ца¢.

Самародак з Нал³боцкага краю. Памочн³к кухара, аб’ездчык, лясн³чы. Глыбока рэл³г³йная натура. Ахвярнае п³санне паэта-сама- вука пераважна «для сябе», «для «хатняга ¢жытку». Н³воднай прыжыцц¸вай кн³г³, хоць пра яе мары¢-дума¢ сам Купала, рыхтава¢ся нават рэдагаваць. Асаб³стае зна¸мства з Янкам Купалам, якога Стары Улас у В³льн³ пазна¸м³¢ з яго будучай жонкай Уладз³славай Франца¢най, на што мае права л³чыцца, фактычна, сватам.

Паэт эп³чнага складу па характары таленту. Яго паэз³я ваб³ць, па словах В.Рагойшы, «найперш – сцвярджэннем здаровай народнай

марал³, маральных прынцыпа¢ чалавека-праца¢н³ка. А таксама –

шчырай любо¢ю да роднага краю, беларускага селян³на, акварэльным³ малюнкам³ беларускай прыроды»8 . Жарто¢на-апавядальны, марал³затарск³ тон верша¢-сцэнак («Каму што», «Свата¢ство» ³ ³нш.).

Зварот да спрадвечнага, пераасэнсаванне народных легенд ³ падання¢ («Кумавы маг³лы», «Курган» ³ ³нш.).

Паэма «Год беларуса» (1909) – набытак ус¸й беларускай паэз³³. Паводле а¢тарскага жанравага вызначэння – вершаванае апавяданне. Паэтызацыя чалавека-праца¢н³ка, беларускай прыроды. Натурал³стычна-суз³ральны стыль (набл³жаны да коласа¢скага). Сцвярджэнне здаровай народнай марал³. Эстэтызацыя гадавога каляндарнага земляробчага цыклу. Стварэнне партрэту беларуса. Паэма «Год беларуса» Старога Уласа ³ паэма «Чатыры пары года»

8 Стары Улас. Год беларуса... – Мн., 1990. – С.11.

33

л³то¢скага паэта Крысц³¸н³са Данелайц³са як два самастойныя ³ тыпалаг³чна бл³зк³я творы.

Стары Улас – публ³цыст. Пяц³гадовыя доп³сы ¢ «Нашу Н³ву». А¢тарск³я «рэцэпты».

Мастацк³я творы

Ñòàðû Óëàñ. Год беларуса: Вершы. Вершаваныя апавяданн³. Публ³цыстыка. – Мн.: Маст. л³т., 1990. – 174 с.

· Вершаваныя сцэнк³:

«Мода», «Каму што», «Свата¢ство», «Спрытны адказ», «П³рог», «Суд», «З кутка пра¢ды».

·Паэтычная легенда: «Кумавы Маг³лы».

·Паэма: «Год беларуса».

·Ïóáл³цыстычныя артыкулы.

Крытычная л³таратура

1.Êàõàíî¢ñê³ Ã. Стары Улас // Кахано¢ск³ Г. Адчын³ся, таямн³ца часу. – Мн., 1984.

2.Ìàðö³íîâ³÷ À.À. Каб менела «белых плям» // Марц³нов³ч А.А. Шляхам пра¢ды: Выбраныя старонк³ беларускай л³таратуры ¢ святле с¸нняшняга дня: Л³т.-крыт. арт. – Мн., 1994. – С.118-122.

3.Петрушкев³ч А.М. Вяртанне спадчыны: «Год беларуса» Старога Уласа ³ «Л³рн³к» М.Арла // Весн³к ГрДУ. Серыя 1. – 2001. – ¹ 2(7). – С.146-153.

4.Рагойша В. Паэт-самавук з Валожына // Стары Улас. Год беларуса: Вершы. Вершаваныя апавяданн³. Публ³цыстыка. – Мн., 1990.

5.Ðàãîéøà Â. А¢тар «Год беларуса» // Рагойша В. ² адгукнецца слова

¢слове...: Л³т.-крыт. арт., эсэ, дыялог³. – Мн., 1992. – С.14-25.

6.Драздова З. Адз³н з нашан³¢ца¢ // Л³М. – 1991. – 8 сак. (¹ 10). – С.7.

7.Красн³к Т. Вернуты з забыцця // М³н. пра¢да. – 1990. – 25 снеж.

8.Трачук Ю. Ажыла спадчына Старога Уласа // Н³ва. – 1992. – ¹ 5. – С.3.

9.Ôåäзюков³ч М. Сам бы¢ народам // Белорус. Нива. – 1994. – 27 дек.

Плеяда малодшых п³сьменн³ка¢-адраджэнца¢

Сяргей Палуян

(1890-1910)

Ты бы¢, як месяц, адз³нок³:

Самотна жы¢, самотна ¢м¸р.

М.Багданов³ч

Сяргей Палуян – таленав³ты беларус-адраджэнец, крытык, публ³цыст, паэт, праза³к, драматург. Псе¢дан³мы Ясянец, Ясянов³ч.

34

Загадка асобы ³ загадка неверагоднага прысуду-смерц³ апантанага працалюбцы-адраджэнца – у суровай абавязковасц³ прамо¢ленага: «Шкада пам³раць так марна, але трэба (падкрэслена нам³. – А.А.)». ² сапра¢ды, ц³ бы¢ адз³нок³м гэты сявец «у родных сло¢ ся¢бе» (Я.Купала), кал³ два клас³к³ беларускай л³таратуры – Я.Купала ³ М.Багданов³ч – прысвяц³л³ свае ун³кальныя шэдэ¢ры сябру-Палуяну (адпаведна паэму «Курган» ³ кн³гу паэз³³ «Вянок»)? Б³яграф³чныя моманты – у пошуковай працы Т.Кабржыцкай ³ В.Рагойшы «Слядам³ зн³чк³» (Мн., 1990). Бадай што адз³ны ахвярны абаронца за прызнанне Макс³ма Багданов³ча ¢ «Нашай Н³ве». Скрушная, халодная непрытульнасць В³льн³ (магчыма, апошняга спадзяванку): духо¢на бл³зк³ Багданов³ч – за мяжой, у Ярасла¢л³; Купала – у дал¸к³м Пецярбургу, Колас – у м³нск³м астрозе.

Першая друкаваная праца васемнаццац³гадовага юнака – артыкул «Пра нацыянальную школу на Беларус³» (1909). Шчырае дбанне пра беларускае наста¢н³цтва, каб «не схавалася ¢ каз¸н- ны футляр». Ц³кавасць да школьнай адукацы³. Высокая ацэнка «Другога чытання для дзяцей беларуса¢» Я.Коласа.

Друкава¢ся ¢ часоп³се «Укра³нська хата», газеце «Рада», ³ншых выданнях. Жыцц¸ «¢ эм³грацы³».

Л³рычнае, фантаз³йна-алегарычнае апавяданне «В¸ска», надрукаванае ¢ «Нашай Н³ве» ¢ 1910 г. пасля смерц³ Палуяна. Апакал³пс³чны ф³нал твора: «Канаюць в¸ск³ ³ лясы Забранага Краю». ² – супрацьлеглыя па танальнасц³. Адраджэнскае прароцтва, ³дэя ¢васкрашэння народа ¢ праза³заваным вершы «Хрыстос уваскрос!»:

«Радуйся, мой родны край... Скора ³ ты ¢васкрэснеш ад до¢гага

м¸ртвага сну. Вясна прыйшла ³ да цябе».

Пачынальн³к л³таратурна-крытычнага жанру ¢ беларускай л³таратуры, як³ пл¸нна працягне М.Багданов³ч. Пачынальн³к прагнастычнай крытык³. Аб’екты¢насць ацэнак. Так, Я.Купала для яго – той, ад якога «Беларусь можа чакаць многа», перад як³м

«вял³кая будучыня, кал³ тольк³ ¸н не сайдзе з выбранага гасц³нца». А¢тар першага ¢ беларускай крытыцы гадавога агляду л³таратуры (артыкул «Беларуская л³таратура ¢ 1909 гаду»). Адз³н з першых г³сторыка¢ беларускай л³таратуры (даследаванне «Беларуская паэз³я ¢ яе тыповых прадста¢н³ках»). Непасрэдны ¢плы¢ на працы С.Палуяна «Г³сторы³ укра³нскага п³сьменства», а¢тар якой – укра³нск³ публ³цыст, л³таратуразна¢ца, крытык, творчы паплечн³к Сяргей Яфрэма¢.

Публ³цыст, тэарэтык перакладу (доп³сы «Л³сты з Укра³ны»). Клопат пра мову як гало¢ны чынн³к нацыянальнага адраджэння (цыкл артыкула¢ «З нашага жыцця»), дбанне пра нацыянальны друк,

35

нацыянальны тэатр (артыкул «Беларуск³я вечарыны», «Першая беларуская вечарынка», «Этнаграф³чны вечар у В³льн³» ³ ³нш.). Пачатак беларускага тэатразна¢ства.

Пл¸нны па¢тарагадовы наробак «беларускага Бял³нскага» на адраджэнскай н³ве. Рупл³вы араты ³ сейб³т на беларуск³х гонях, дваццатую вясну якога, аднак, забра¢ гэты Забраны Край, у якога ¸н фанатычна веры¢ ³ якому мал³¢ся. «Палуян памыл³¢ся, уя¢ляючы сябе

адз³нок³м – з ³м был³ ³ншыя, ³ мы цяпер з ³м таксама, бо ¸н жа – наш, – даводз³ць маладая даследчыца Ю.Алесьн³на. – ² хай н³кол³

чулыя душы не аб³раюць сва³м шляхам сыход на той свет»9 .

Мастацк³я творы

Палуян С.Е. Л³сты ¢ будучыню: Проза. Публ³цыстыка. Крытыка. – Мн.: Маст. л³т., 1986. – 215 с.

·Апавяданне: «Â¸ñêà!»

·Верш у прозе: «Хрыстос уваскрос!»

·Крытыка:

арт. «Беларуская паэз³я ¢ яе тыповых прадста¢н³ках», «Беларуская л³таратура ¢ 1909 гаду».

· Публ³цыстыка:

арт. «Пра нацыянальную школу на Беларус³», «Аб беларуск³м нацыянальным адраджэнн³».

Крытычная л³таратура

1.Ðàãîéøà Â. Сейб³т // Рагойша В. ² адгукнецца слова ¢ слове...: Л³т.- крытыч. арт., эсэ, дыялог³. – Мн., 1992. – С.3-14.

2.Алесьн³на Ю. Трагедыя душы: С.Палуян ³ пытанне нацыянальнай школы // Першацвет. – 1993. – ¹ 10. – С.85-97.

3.Äàâ³äî¢ñêàÿ Ë. «Сявец у родных сло¢ ся¢бе» // Культура. – 2000. – 21-27 кастр. ( ¹ 42). – С.14.

4.Ермалов³ч М. Сустрэча наза¢с¸ды // Полымя. – 1987. – ¹ 1. – С.212-216.

5.Кабржыцкая Т. Невядомы талент // Звязда. – 1990. – 19 кастр.

6.Кабрыцкая Т., Рагойша В. Акрылены рэвалюцыяй // Полымя. – 1985. –

¹12. – Ñ.179-185.

7.Êабрыцкая Т., Рагойша В. Паслясло¢е да першавыдання // Полымя. – 1990.–¹10.–С.30-237.

8.Êабрыцкая Т., Рагойша В. Слядам³ зн³чк³ // Маладосць. – 1985. – ¹ 10.

9.Конан У. Талент светлы ³ траг³чны // Л³М. – 1986. – 24 кастр. – С.6-7.

10.Мушынск³ М. «Ваяк за долю, волю ³ народ...» // Голас Радз³мы. – 1990. – 1 л³стап. (¹ 44). – С.6-7.

11.Рагойша В. Званар адраджэння // Л³М. – 1990. – 19 кастр. (¹ 42). – С.12.

12.ѳöüêî Ç. «Вянок» на маг³лу // Беларуская мова ³ л³таратура ¢ школе. –

1990. – ¹ 10. – Ñ.73-75.

9 Алесьн³на Ю. Трагедыя душы // Першацвет. – 1993. – ¹ 10. – С.97.

36

Канстанцыя Буйло

(Канстанцыя Калечыц (1893 – 1986))

Тварыць ³ кахаць!

. . .

Я ¢ся прарасла Беларуссю

Канстанцыя Буйло – пачынальн³ца жаночай паэз³³.

Працавала наста¢н³цай на Л³дчыне ³ вельм³ маладой а¢таркай (у 16 гадо¢) дэбютавала ¢ «Нашай Н³ве». Я.Купала адз³н з першых за¢- важы¢ ярк³ мастацк³ талент, гадава¢ ³ рэдагава¢ першую паэтычную кн³гу «Курганная кветка» (1914) юнай дваццац³аднагадовай Канстанцы³. Сябро¢ства з Купалам-наста¢н³кам працягам у трыццаць гадо¢.

Бл³зкасць да купалавай паэз³³ найперш рамантычным³ перапевам³, песенным ладам. Вызначальнае ¢ «Курганнай кветцы» – гэта глыбокая, непарушная любо¢-прызнанне да бацько¢скага краю, «дзе першы раз пазнала шчасце, слязу нядол³ прал³ла». Яе «вяснянк³» (так называла свае вершы) – гэта запавет люб³ць свой край, запавет быць адданым яму, нягледзячы на жыцц¸выя в³хуры. Яна, жонка «ворага народа», вымушаная пак³нуць Беларусь, п³саць «для сябе»

¢папку «пакалечаных верша¢», несучы дваццац³пяц³гадовы цяжар незаслужанай заганы, не скры¢дз³лася на бацько¢ск³ край. Сведчан- нем-прызнаннем чаму – паэтычнае «я ¢ся прарасла Беларуссю».

²нтымная спавядальнасць, нязведана-мройл³вае – апазнавальнае ¢ «Курганнай кветцы». Песеннасць, светлая танальнасць паэтычных радко¢ (в. «Мне сн³¢ся сон», «Мы зно¢ сустрэл³ся», «Ляц³, думка» ³ ³нш.). Паэтызацыя вобразу вачэй. Нова¢ведзены вобраз л³рычнай гера³н³, якая ¢мее «тварыць ³ кахаць», умее ¢сведамляць ³ сваю адз³ноту («Не магу...», «Не глядз³...», «Адна»). Купала¢ск³я рэфлекс³йныя вершы-аналаг³: «Не глядз³...» К.Буйло ³ «Не глядз³...» Я.Купалы, «Адна» К.Буйло ³ «Адз³н» Я.Купалы. Верш «Тварыць ³ кахаць» нясе стваральныя, адраджэнск³я ³нтанацы³, дзе зл³ваюцца ¢ адно ³нтымныя ³ патрыятычныя матывы. Нездарма на яе, маладую паэтэсу, ускладае вял³к³ спадзяванак М.Багданов³ч, як³

¢1911 годзе п³са¢: «Адна тольк³ Канстанцыя Буйла абяцае раз-

в³цца ¢ пра¢дз³вы асаб³сты талент»10 .

«Тварыць ³ кахаць» – так³ жыццесцвярджальны пафас ус¸й паэз³³ К.Буйло. Яна, равесн³ца М.Багданов³ча ³ М.Гарэцкага, знайшла сва¸ адметнае «я» ¢ слугаванн³ Маладой Беларус³. Вядомы крытык, сучасн³к К.Буйло, Антон Нав³на ¢ кн³зе «Нашы песняры»

10 Багданов³ч М. По¢ны збор твора¢: У 3 т. Т. 2. – Мн., 1993. – С.190.

37

асмел³¢ся пара¢наць духо¢ны свет дзвюх паэтэс, дзе кожная акрыленая сва¸й «рамантыкай»: «Ц¸тка – уся адз³н пары¢ у высь, да

вял³к³х ³дэала¢. Яна б’ецца са злыбедам³ жыцця, надрываючы свае с³лы, яна змагаецца з нядоляй ³ няволяй свайго народу, а шчасце асаб³стае – гэта тольк³ ц³хае, та¸мнае жаданне збалелай душы. Буйло – маладая, по¢ная с³л ³ ахвоты да жыцця дзя¢чына, каторая глядз³ць на свет так³м³ вачыма, як пав³нна глядзець дзя¢чына з гарачым сэрцам ³ чыстай душой, маючы 18 - 20 гадо¢. ² ня дз³ва, што на першым месцы ¢ яе ста³ць асаб³стае шчасце, што ¢ яе вершах чуюцца гарачыя словы кахання, што яна жджэ той любов³, якую бачыць тольк³ ¢

марах-снах, якую душа яе прачувае»11 .

Баладныя ³нтанацы³ (баладны верш «Рута» ³ балада «Курган»). Вял³кая папулярнасць л³рычных шэдэ¢ра¢ «Люблю», «Рута», як³я стал³ на зайздросны л¸с народным³ песням³.

1923 год – пераезд у Маскву. П³санне «для сябе». Перап³ска з У.Ф.Луцэв³ч (Купалай), Н.Тарас, Э.Агняцвет, С.Нов³кам-Пеюном, С.Шушкев³чам ³ мног³м³ ³ншым³.

Мастацк³я творы

Буйло К. ...Êàö³ööà ðýõà. – Ìí., 1993. Буйло К. Курганная кветка. – Мн., 1988. · Вершы:

«Люблю», «Рута», «Курган», «Кветка папарац³», «Мне сн³¢ся сон», «Мы зно¢ сустрэл³ся», «Тварыць ³ кахаць», «Як я цябе люблю», «Не магу», «Помн³ш вечар?»

·Фантыстычны абразок: «Кветка Папарац³».

·Балада: «Курган».

Крытычная л³таратура

1.Áà÷ûëà À. «Песню родную люблю...» // Бачыла А. Крыло неспакою. – Мн., 1985.

2.Тарасюк Л. Рамантычная традыцыя ¢ паэз³³ Канстанцы³ Буйло // Тарасюк Л. Мастацк³я к³рунк³ ³ плын³ ¢ беларускай паэз³³ Х²Х – пачатку ХХ ст.: Вучэб. дапам. для студэнта¢ ф³лал. фак. – Мн.: БДУ, 1999. – С.63-67.

3.Барав³кова Р. Люблю наш край, старонку гэту... // Работн³ца ³ сялянка. – 1993. – ¹ 1. – С.8 -9.

4.Гурская А. Не завяла кветка... // Полымя. – 1983. – ¹ 6.

11 Нав³на А. Нашы песьняры. – В³льня, 1918. – С.68.

38

5.Гурына Л. Бясцэнная рэл³кв³я: Згадваючы К.Буйло // Голас Радз³мы. – 1996. – 31 кастр. (¹ 44). – С.6.

6.Карлюкåâ³÷ À. «Ус¸ ¢ краю тым сэрцу м³ла...»: Згадк³ пра беларускую паэтку К.Буйло // Л³М. – 1997. – 3 студз. (¹ 1). – С.14 -15.

7.Крэнь. ². «Я на парозе новага стаю, я ¢ жыцц³ шчэ многага чакаю»: Штрых³ да партрэта К.Буйло // Наша слова. – 1993. – 17 лют. (¹ 7). – С.4.

8.Крамко Я. Рэдк³ самародак – Канстанцыя Буйло // Л³М. – 1994. – 15 крас.– С.6.

9.Ìàë³íî¢ñêàÿ Ì. Горны Скроба¢ ³ Канстанцыя Буйло // Наша слова. – 1998. – 11-25 студз. (¹ 2).

10.Прыбыткà Ã. «Як ³ раней, жыву ¢ Маскве»: Старонк³ з жыцця Канстанцы³ Буйло // Беларуская мова ³ л³таратура ¢ школе.— 1991. – ¹ 10.

11.Ñîäàëü Ó.Згадк³Канстанцы³Буйло//Л³М.–1993.–1студз.(¹1).–С.6-7.

12.Чаркасàâà Ä. Канстанцыя Буйло: Аб творчасц³ беларускай паэтэсы // Роднае слова. – 1993. – ¹ 1. – С.42.

13.Янушкев³ч Я. Побач з Канстанцыяй Буйло // Л³М. – 1991. – 25 кастр. ( ¹ 43). – С.15

Зоська Верас

(Ëþäâ³êà ѳâ³öêàÿ-Âîéö³ê (1892 – 1991))

Я не баюся жыцц¸вай буры...

Баюся жыц³ без ³дэалу.

Зоська Верас – знакавая постаць на н³ве беларускага адраджэння, мемуарыст, паэтка, п³сьменн³ца, дз³цячая п³сьменн³ца, выдавец.

Нарадз³лася ¢ сям’³ вайско¢ца на Укра³не, скончыла гродзенскую прыватную жаночую г³мназ³ю. Актыв³стка (г³мназ³сткай-шасц³- класн³цай загадвала б³бл³ятэкай, 1909 г.) Гродзенскага гуртка беларускай моладз³ (1909 – 1914 г.), м³нскага Кам³тэта дапамог³ ахвярам вайны (з 1915 г.) (сакратар ³ казначэй, загадчыца стало¢к³ ³ дз³цячага прытулку). Жыла ¢ слыннай «Беларускай хатцы», дзе гуртавалася свядомая беларуская ³нтэл³генцыя. Удзельн³чала ¢ выданн³ гродзенскага альманаха; сувязь з в³ленскай беларускай кн³гарняй, з пецярбургскай выдавецкай суполкай «Загляне сонца ³ ¢ наша ваконца», з гуртком студэнта¢-беларуса¢ у Пецярбургу – дбала пра папа¢ненне г³мназ³чнай б³бл³ятэк³. 1916 год – год незабы¢нага зна¸мства з М.Багданов³чам у М³нску, пра што расповядзе ¢ мемуарах.

Пачынала свой творчы шлях З.Верас з першых абразко¢, надрукаваных у 1911 г. у «Нашай Н³ве» (псе¢дан³мы М³рко, Мама ³ ³нш.). Першыя вершы – «Песня с³раты», «Ветру». Найбольш дасканалыя, эстэтычна вывераныя – «Я не баюся...», «Беларусь! Ты краю родны!..» (1915) ³ ³нш. Тут ужо падкрэслена ³ грамадзянскае «я», «я» аб’екты¢на-паэтычнае: «бедная, ц³хая песня». У

39

вершы «Я не баюся...» ¸сць радк³-рэфрэны ¢с¸й падзв³жн³цкай творчай дзейнасц³ – «баюся жыць без ³дэалу», «баюся... душой умерц³». Гэта ж – сведчанне наспелага ³нтэлектуал³зму. ²мпрэс³³ 1915 – 1917 г. («Трэба хацець...», «У лесе», «Тольк³ сон»). Аб’ектыв³заванасць ³ малюнкавасць.

З 1923 г. – сталае жыхарства ¢ в³ленскай зац³шнай лесн³чо¢цы, пражыла амаль палову жыцця. Зоська Верас найперш мемуарыст: в³ленская хатка-арх³¢ пак³нула шмат успам³на¢ (прамо¢леных ³ занатаваных) пра М.Багданов³ча, У.Галубка, Ядв³г³на Ш. ³ мног³х дзеяча¢ беларускай культуры. Успам³на¢, выцягнутых з цян¸та¢ памяц³ ³ выкладзеных у л³стах праз ус¸ стагоддзе, але так ³ не сабраных, с³стэматызаваных нам³ – нашчадкам³. Дзеля вартасц³ як³х ³ кал³ва сумн³ву не можа быць у кожнага сумленнага беларуса. Бо ц³ не яны с¸ння с³лкуюць нашан³¢скай гартаванай ³нтэл³гентнасцю, гран³чнай свядомай беларускасцю. «У памяц³ Зоськ³ Верас захо¢вал³ся ¢се падзе³, як³я адбывал³ся ¢ яе жыцц³, у жыцц³ Беларус³ за цэлае стагоддзе... Адкрыцц³, сенсацы³, гучныя артыкулы апошн³х гадо¢ пачынал³ся тут. Здавалася нават, што сама духо¢насць Беларус³ канцэнтравалася тут, у Лясной хатцы, раскладзеная аркуш за аркушам, перавязаная ¢ стосы папер ружовым³ матузкам³. Сва³м³ ¢спам³нам³, нават манерай трымацца ³ разма¢ляць, Людв³ка Антона¢на С³в³цкая – Зоська Верас цудадзейна вяртае ¢с³х, хто пераступа¢ яе парог адтуль – з азвярэлае грызн³, марнатра¢ства, вяртала сюды – у свет спрадвечных людск³х аднос³н. Усю Беларусь яна ¢спрымала – як родную сям’ю, а ¢с³х, хто прыязджа¢ да В³льн³ ³ ¢ Лясную хатку, сустракала – як сва³х родных дзяцей, бо разма¢лял³ яны на роднай мове. Н³хто з гасцей н³кол³ не пачу¢ там ан³ слова фальшу, цын³зму, раздражнення...»12 .

Зоська Верас – рэдактар ³ выдавец дз³цячых часоп³са¢ «Заранка» (1927-1931) ³ «Пралеск³» (1934-1935), пчалярскага месячн³ка «Беларуская борць». А¢тар першага «Беларуска-польска- рас³йска-лац³нскага батан³чнага сло¢н³ка». Фундатар ³ выдавец першага зборн³ка верша¢ М.Машары «Маланк³» (1928), што каштавала ¸й вынесц³ з в³ленскай турмы «Лук³шк³». А¢тар кн³г³ верша¢ ³ апавядання¢ для дзяцей «Каласк³» (1985).

У 1991 годзе, не дачака¢шыся свайго 100-годдзя ¢сяго нейк³ год, пак³нула свет гаспадыня Лясной хатк³ Зоська Верас, гэтая руп-

12Цыт. па: Карлюкев³ч А. ...Сама духо¢насць Беларус³ // Маладосць. – 1998. –

¹11. – Ñ.247.

40