Сінтаксічныя асаблівасці

У сінтаксісе навуковага маўлення таксама адлюстроўваюцца яго спецы-фічныя асаблівасці – лагічная паслядоўнасць і дакладнасць выкладу думкі. Таму тут выкарыстоўваюцца пераважна поўныя сказы, рэдка сустракаюцца эліптычныя канструкцыі.

У навуковых тэкстах сказы, як правіла, апавядальныя, двухсастаўныя і развітыя. Абмежавана ўжыванне пытанняў, у тым ліку і рытарычных.

Выказнік у навуковай мове часта можа быць простым дзеяслоўным або састаўным іменным з асноўным кампанентам назоўнікам (асабліва ў азна-чэннях): Матэрыяльныя рэсурсы – гэта сродкі вытворчасці, якія ўключа-юць сродкі працы і прадметы працы.

Часта ў навуковым маўленні назіраецца так званае расшчапленне выказ-ніка – замест аднаго дзеяслова з канкрэтным лексічным значэннем ужыва-юцца назоўнік таго ж кораня і дзеяслоў з аслабленым лексічным значэннем: Хірург аперыруе хворага – Хірург робіць аперацыю хвораму; Самалёт са-дзіцца – Самалёт выконвае пасадку.

У навуковых тэкстах, як правіла, выкарыстоўваюцца асабовыя сказы і рэдка неазначальна-асабовыя, таму што мове навуковых твораў не ўласціва няпэўнасць.

Сказы з аднароднымі членамі ў навуковых тэкстах ўжываюцца часта для класіфікацыі або сістэматызацыі з'яў, прадметаў: Выкарыстаны разнастай-ныя метады даследавання: геадэзічныя, тамаграфічныя, тапанімічныя, ба-танічныя, гісторыка-этнаграфічныя.

Як няцяжка заўважыць, складаныя сказы ў навуковай мове сустракаюц-ца часцей, чым простыя, і яны вельмі разнастайныя па сваёй структуры. З трох тыпаў складаных сказаў у навуковых тэкстах больш ужывальнымі з'яўляюцца складаназалежныя, што адпавядае патрабаванням доказна-лагіч-нага навуковага выкладу.

Для навуковага стылю характэрны складаназалежныя сказы, даданая частка якіх заключае асноўную інфармацыю, а асноўная частка тым часам амаль зусім пазбаўлена зместу. Напрыклад: Трэба сказаць, што...; Варта падкрэсліць, што...; неабходна адзначыць, што...

Сувязь паміж сказамі ў навуковай мове ажыццяўляецца часцей за ўсё пры дапамозе разнастайных злучнікаў і злучальных слоў. Гэта тлумачыцца тым, што ў злучнікавым сказе сувязь паміж асобнымі яго часткамі выража-ецца больш дакладна, чым у бяззлучнікавым, параўн.: Ён не з’явіўся на работу таму, што быў хворы і Ён не з’явіўся на работу: быў хворы.

Асабліва шырока выкарыстоўваюцца спецыфічныя сродкі міжфразавай сувязі – складаныя злучнікі (ці злучальныя словы), характэрныя для кніж-ных стыляў мовы: у сувязі з тым што, дзякуючы таму што, нягледзячы на тое што, па меры таго як, між тым як, пасля таго як, у той час калі, разам з тым, тым не менш.

У тэкстах навуковага стылю сустракаецца таксама шмат слоў, па значэн-ню вельмі блізкіх да злучнікаў. Яны ставяцца пераважна ў пачатку сказа для сувязі з папярэднім кантэкстам: інакш, таму і г. д. З гэтай жа мэтай ужыва-юцца розныя пабочныя словы: такім чынам, напрыклад, па-першае, па-другое, з аднаго боку і г. д. Пабочныя словы, канструкцыі ў навуковых тэкс-тах указваюць на адносіны паміж часткамі выказвання, а ўстаўныя словы і сказы нясуць дадатковыя звесткі, тлумачэнні, удакладненні, папраўкі.

У навуковым стылі не распаўсюджаны ідыёмы, прыказкі, прымаўкі, рэдка ўжываюцца крылатыя словы і афарызмы.

Сінтаксіс навуковага стылю вызначаецца таксама шматкампанентнымі складанымі сказамі з устаўнымі канструкцыямі, з некалькімі дзеепрыметны-мі або дзеепрыслоўнымі словазлучэннямі.

Тэма 5