Прыклады ўласнабеларускіх слоў

Назвы асоб

араты, асілак, бацька, вайсковец, волат, вораг, вясляр, жыхар, глядач, аглядальнік, летуценнік, выдатнік, выхавацель, дакладчык, дапаможнік, навучэнец, творца

Назвы жывёл і раслін

берасцянка, бусел, кнігаўка, гусеніца; абабак, алешнік, боцікі

Назвы прадметаў побыту

і пабудоў

вопратка, лазня, вушак, абрус, хустка, грузавік, адтуліна, зломак, каліва

Назвы з'яў прыроды

вясёлка, бліскавіца, змрок, імгла, золак, спёка, надвор’е, прахалода

Назвы прасторавых паняццяў

азярына, возера, дрыгва

Назвы часавых паняццяў

адвячорак, серада

Назвы абстрактных паняццяў

абставіны, асяроддзе, вытрымка, крок, мара, пяшчота, смутак, спадчына, шлюб

Назвы дзеянняў, працэсаў

адлюстраваць, адпачываць, апанаваць, бачыць, выклікаць, дазволіць, здужаць, ілгаць, рухаць, хрысціць

Назвы навуковых, юрыдычных

і палітычных паняццяў

дзейнік, выказнік, рух, разлік, справаздача, рада, улада, красамоўства

Назвы якасцей, уласцівасцей

адзінкавы, адпаведны, апошні, аржаны, дужы, жахлівы, ільняны, кволы, крывавы, салодкі, старадаўні, старасвецкі

Прыслоўі

адкуль, адсюль, адтуль, амаль

Запазычанні

Прыметы

Прыклады

Запазычанні з неславянскіх моў

Грэцызмы

(большасць – тэрміны навукі і культуры)

пачатковыя гукі

[а], [э], [о]

акіян, аксаміт, амонім, акадэмія, апокрыф, арыфметыка, атака, Аляксей, Аляксандр, этап, эпоха, эра, ода, опера

зычны [ф]

(у пачатку слова)

філалогія, фантазія, фарба, фасоля, Фёдар, Філіп, Соф'я

спалучэнні [ск], [кс], [пс], [мп], [мв]

дыск, аксіёма, эліпс, сімптом, сімвал

прыстаўкі а-,

ан- (ана-), ант(ы)-,

амфі-, архі-, контр-, рэ-, дэ-, дыс-, эў-

ангідрыд, антысептык, амфітэатр, архіважны, контрмера, рэфармацыя, дыспрапорцыя, дэгазацыя, эўфемізм

суфіксы -ад, -ід,

-ік, -іск, -ос (-ас)

лампада, піраміда, Леанід, графіка, абеліск, хаос, тэрмас, пафас

без наяўных прымет

бібліятэка, геаметрыя, гімназія, дэмакрат, кафедра, камедыя, кедр, кіпарыс, кіт, муза, тыранія, храналогія, Галіна, Дзмітрый, Мацвей, Пётр

Лацінізмы

(пераважна навуковыя, юрыдычныя і грамадска-палітычныя тэрміны)

суфіксы -цы(я),

-ацыя, -ад, -ат,

-ент (-энт),

-іст (-ыст),

-ізм (-ызм),

-ум, -ус, -ур, -тар,

-ір (-ыр),

-ар (-ер, -ор)

градацыя, міліцыя, апарат, атэстат, воцат, гідрат, кандыдат, дэпутат, арнамент, інцыдэнт, студэнт, сацыяліст, арганізм, акварыум, конус, дыктатура, аўтар, аратар, доктар, дырэктар, сакратар, інспектар, Віктар, капіраваць, сатыра, гумар, гонар, прафесар, Клара, колер, акцёр, рэвізор

спалучэнні ге, ке, хе

агент, кельма, схема, Яўген

без наяўных прымет

абсалют, акт, алей, арэнда, астраномія, бацыла, генерал, дэкан, калега, камісія, Валянцін, Канстанцін, Максім, Раман

Германізмы

(тэхнічныя, ваенныя, мастацкія тэрміны)

спалучэнні зычных [шп], [шт], [хт]

шпіль, штык, штурм, штатыў, паштэт, гальштук; вахта, ліхтар, бухта, шахта

пачатковае фельд-

і канцавое -майстар

фельдмаршал, капельмайстар, хормайстар, гросмайстар

без наяўных прымет

абзац, архіў, арфа, атлет, афіцэр, борт, бетон, бутэрброд, бухгалтар, вальфрам, гандаль, гаўбіца, дах, друк, каўнер, курорт, ланцуг, лінза, маляр, плот,

пуд, сталь, трупа, туш, фунт, флаг,

цэгла, шафа, шуфляда

Англіцызмы

канцавыя спалучэнні

-ер (-эр), -інг (-ынг)

фермер, докер, лідэр, боінг, блюмінг, браунінг, мітынг

спалучэнне дж

джып, джаз, джунглі, бюджэт

без наяўных прымет

байкот, бокс, баксёр, баскетбол, біфштэкс, блакада, валейбол

Запазычанні

Прыметы

Прыклады

Францызмы

спалучэнні бю, вю, кю, мю, пю, сю, фю;

уа, уэ,

лье, нье, сье, цье

бюлетэнь, гравюра, рэвю, кювет, камюніке, капюшон, сюжэт, фюзеляж, буржуа, вуаль, гуаш, дуэль, дуэт, атэлье, барэльеф, канферансье, ранцье

канцавыя спалучэнні

-анс, -ёр, -аж (-яж)

сеанс, аванс, манцёр, суфлёр, багаж, бліндаж, пляж, экіпаж

канцавыя націскныя [о], [э], [у], [е]

трумо, метро, кафэ, кашнэ, рагу, філе

без наяўных прымет

авіяцыя, батон, басейн, бензін, ветэран, вінегрэт, гардэроб, капітан, флот

З галандскай мовы

ватэрпас, матрос, лоцман, гавань, шлюпка

З італьянскай мовы

акорд, арыя, віла, віяланчэль, брава, лібрэта, піяніна, тэнар, газета, вермішэль, макароны

З іспанскай мовы

кастаньеты, каньён, кафетэрый

З венгерскай мовы

гайдук, гуляш, гусар

З літоўскай мовы (літуанізмы)

дойлід, дзірван, жуда, пуня, свіран, Ашмяны

З фінскай, комі

акула, морж, нерпа, вікінг, кляймо, нарты, пельмені, пурга, салака, сані, тундра, якар

З японскай мовы

дзюдо, кімано, рыкша, тайфун

З татарскай мовы (цюркізмы)

арда, аер, базар, аркан, аршын, бязмен, барсук, гайдамак, гарбуз, кавун, буран, калчан, кафтан, палаш, кандалы; буланы, буры, чалы

Запазычанні са славянскіх моў

Паланізмы

націскныя спалучэнні

ен (эн), ён (он)

кмен, наконт, незлічоны, плён

спалучэнне дл

павідла, кудлаты

спалучэнне лу

слуп, тлусты

суфікс -унак

кірунак, рахунак, падарунак

без наяўных прымет

айчына, аркуш, бруд, відэльцы, ганьба, гузік, карысць, кветка, клёцкі, маёнтак, пагарда, падатак, слодыч, сукенка, хлопец, цуд, братэрскі, блакітны, шчыры

праз польскую з нямецкай

ганак, гатунак, гвалт, гетман, дрот

Украінізмы

без наяўных прымет

прыгадаць, бадзёры, журыцца, чубаты, боршч, варэнік, хлебароб

Русізмы

узятыя без змен (засвоеныя фанетычна)

адвёртка, аплот, ачаг, аказаць,балванка, бальшавік, вінтоўка, вяшчанне, гасіцель, дзелавітасць, зводка, ісціна, подзвіг, пракат, раскладушка, савет, смародзіна

са зменай

марфемнай будовы

адсутнічаць, абавязацельства, прадаўжальнік, плошча

з беларускага

моўнага матэрыялу

на ўзор рускіх слоў

ажыццяўленне (осуществление), аднагалосны (единогласный), безабаронны (беззащитный)