Фразеалагічныя асаблівасці

Адметнасць навуковых тэкстаў вызначаецца і праз адбор і выкарыстанне фразеалагізмаў – устойлівых моўных выразаў, значэнне якіх не супадае са значэннем асобных слоў, што яго складаюць.

З пункту гледжання стылістычнай функцыі фразеалагізмы, ці ідыёмы, можна раздзяліць на дзве групы: функцыянальна замацаваныя за пэўнымі стылямі і функцыянальна не замацаваныя за асобным стылем.

У першай групе выдзяляюцца кніжныя, размоўныя і прастамоўныя фра-зеалагізмы, паколькі толькі адзінкавыя фразеалагізмы могуць функцыяна-ваць ва ўсіх стылях мовы, быць стылістычна нейтральнымі, як, напрыклад, час ад часу, усё роўна, тайнае галасаванне, у крайнім выпадку.

Кніжныя фразеалагізмы выкарыстоўваюцца ў публіцыстычных, навуко-вых і мастацкіх тэкстах.

Навуковыя тэксты вызначаюцца ў параўнанні з астатнімі абмежаванай колькасцю фразеалагізмаў, напрыклад: краевугольны камень, пад знакам, актуальная тэма, уяўляе навуковы інтарэс, чырвоная нітка. Да іх прымы-каюць калькі ці паўкалькі з іншых моў, напрыклад: аддаваць належнае, камень спатыкнення і інш.

У навуковых тэкстах фразеалагізмы не часта выкарыстоўваюцца і функцыя такіх фразем своеасаблівая – намінатыўная, у той час як у мастац-кіх і нават публіцыстычных тэкстах яны скарыстоўваюцца, каб надаць мове вобразнасць, выразнасць.

Марфалагічныя асаблівасці

У навуковых тэкстах выкарыстоўваюцца амаль усе часціны мовы (акрамя выклічнікаў). Менш ужывальныя дзеясловы, большасць дзеясловаў-выказнікаў ужываецца ў форме 3-й асобы цяперашняга часу, паколькі аба-значаюць пастаянны, надчасавы стан: складаецца, апрацоўваюць, атрымлі-ваюць, выдзяляюцца..

Для навуковых тэкстаў характэрна ўжыванне аддзеяслоўных назоўнікаў на -анне (-янне), -энне (-енне), -ка, -цыя, -цце з абстрактным значэннем, пры гэтым ніякі род гэтых назоўнікаў пераважае: прасейванне, растварэнне, дабаўленне, падрыхтоўка, ачыстка, фільтрацыя.

Пры дзеясловах-выказніках выкарыстоўваюцца займеннікі з адцягнена-абагуленым значэннем – ён, яна, яно, яны, мы. Займеннік я не выкарыстоў-ваецца, ён апускаецца або замяняецца займеннікам мы, так званае "аўтар-скае мы" або "мы сціпласці".

Прыметнікі ў тэкстах навуковага стылю выконваюць інфармацыйную, класіфікацыйную функцыю, таму большасць з іх – тэрміны ці часткі тэрмі-налагічных спалучэнняў: авансавая справаздача, дэмаграфічная сітуацыя, падатковыя льготы.

Адзначаюцца прыметнікі і назоўнікі, утвораныя ад дзеепрыметнікаў на -уч- (-юч-): бягучае планаванне, бягучы рамонт, бягучы рахунак; вядучы прэзентацыі.

Дзеепрыметнік як асобая форма дзеяслова ў беларускай мове значна абмежаваны ва ўжыванні ва ўсіх стылях у параўнанні з рускай мовай.

Так, дзеепрыметнікі незалежнага стану цяперашняга часу, утвораныя пры дапамозе суфіксаў -уч- (-юч-), -ач- (-яч-), а прошлага часу пры дапамо-зе суфіксаў -ш-, -ўш-, увогуле апошнім часам лічацца ненарматыўнымі, паколькі яны ў пачатковай форме аманімічныя адпаведным дзеепрыслоўям [параўн.: адыходзячы (цягнік) і адыходзячы (разгаварыліся), зелянеючы (куст) і зелянеючы (выдзяляўся), павесялеўшы (хлопец) і павесялеўшы (загаварыў), засохшы (бульбоўнік) і засохшы (падае)].

Дзеепрыметнікі залежнага стану цяперашняга часу, утвораныя пры дапа-мозе суфіксаў -ем-, -ім-, сустракаюцца ў навуковых тэкстах, але такія фор-мы таксама не характэрныя для беларускай мовы: разглядаемы, заяўляемы, кіруемы, плануемы, рэгулюемы.

Вядома, выкарыстанне нехарактэрных для беларускай мовы формаў дзеяслова ў навуковых тэкстах не адпавядае норме.