- •Агульнаадукацыйная сфера
- •Мова і соцыум Паняцце мовы. Гіпотэзы паходжання мовы. Сацыяльная прырода мовы
- •Мова і мысленне
- •Мова і маўленне. Тыпы маўлення
- •Тыпы маўлення (тэкстаў)
- •Функцыі мовы ў грамадстве
- •Мова і іншыя сродкі камунікацыі
- •Мова як знакавая сістэма
- •Структура мовы і навукі пра яе
- •Гісторыя і сучасны стан
- •Мовы беларускага народа
- •Нацыянальная мова як крыніца
- •Духоўнай і інтэлектуальнай культуры народа
- •Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы
- •Індаеўрапейская моўная сям’я
- •Важнейшыя фанетычныя рысы беларускай мовы
- •Функцыянаванне беларускай мовы ва ўмовах білінгвізму.
- •Моўная інтэрферэнцыя як вынік білінгвізму.
- •Віды інтэрферэнцыі (фанетычная, акцэнтная,
- •Лексічная, марфалагічная, сінтаксічная)
- •Фанетычная інтэрферэнцыя
- •Акцэнтная інтэрферэнцыя
- •Лексічная інтэрферэнцыя
- •Марфалагічная інтэрферэнцыя
- •Сінтаксічная інтэрферэнцыя
- •Навучальна-прафесійная сфера
- •Лексікалогія і лексікаграфія Лексікалогія і прадмет яе вывучэння. Лексічнае значэнне слова
- •Лексіка паводле значэння. Асноўныя тыпы лексічных значэнняў слова
- •Мнагазначнасць слова
- •Амонімы і паронімы
- •Сінонімы
- •Антонімы
- •Лексіка паводле паходжання. Спрадвечна беларуская лексіка. Запазычаная лексіка
- •Спрадвечна беларуская лексіка
- •Прыклады слоў агульнаславянскага паходжання
- •Прыклады ўсходнеславянскіх слоў
- •Прыклады ўласнабеларускіх слоў
- •Запазычаная лексіка
- •Лексіка паводле актыўнасці ўжывання. Актыўная і пасіўная лексіка (устарэлыя і новыя словы)
- •Лексіка паводле сферы ўжывання. Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжывання (спецыяльныя тэрміны і прафесіяналізмы, жаргонныя і дыялектныя словы)
- •Лексікаграфія. Асноўныя тыпы слоўнікаў
- •Асаблівасці навуковага стылю мовы Паняцце стылістыкі. Функцыянальныя стылі беларускай мовы
- •Мова навукі і яе асаблівасці
- •Лексічныя асаблівасці
- •Фразеалагічныя асаблівасці
- •Марфалагічныя асаблівасці
- •Сінтаксічныя асаблівасці
- •Беларуская навуковая тэрміналогія
- •Тэрмін, тэрміналогія, тэрмінасістэма.
- •Месца тэрміналогіі
- •Ў лексічнай сістэме беларускай мовы
- •Спецыфіка тэрмінаў
- •Лексіка-граматычная характарыстыка тэрмінаў
- •Сфера афіцыйна-справавых зносін
- •Мова афіцыйных папер
- •Уздзеянне рускай мовы на беларускую ў сферы справаводства
- •Тыпалогія і правілы афармлення справавой дакументацыі Тыпалогія афіцыйна-справавой дакументацыі
- •Узорныя формы стандартных дакументаў
- •Моўнае афармленне некаторых агульных дакументаў
- •Справавыя лісты: моўнае афармленне і рэдагаванне
- •Неафіцыйная карэспандэнцыя
- •Спіс выкарыстанай літаратуры
- •Змест Агульнаадукацыйная сфера
- •Навучальна-прафесійная сфера
- •Сфера афіцыйна-справавых зносін
- •Тэарэтычныя матэрыялы да курса "беларуская мова (прафесійная лексіка)"
- •246653, Г. Гомель, вул. Кірава, 34
Прыклады слоў агульнаславянскага паходжання
|
Назвы роднасці, сваяцтва |
муж, жонка, дзіця, кум, жаніх, сват, унук |
|
Назвы частак цела чалавека |
лоб, галава, рука |
|
Назвы жывёл і раслін |
варона, верабей, салавей, баран, мядзведзь; трава, сасна, бор, лес, дуб, ліпа, клён, ліст, кара, корань, мак, гарох, пшаніца, ячмень |
|
Назвы прыладаў працы |
барана, вілы, каса, страха, чаўнок, матыка |
|
Назвы ежы |
квас, кісель, сала, сыр, хлеб |
|
Назвы з'яў прыроды, рэльефу |
гром, дождж; даліна, поле |
|
Назвы часавых паняццяў |
год, месяц, зіма, лета, восень, панядзелак, раніца |
|
Назвы абстрактных паняццяў |
боль, віна, вера, воля, гнеў, грэх, праўда, ласка, краса, сіла, слава, мудрасць, радасць, старасць |
|
Назвы дзеянняў, працэсаў |
адзець, араць, браць, варыць, дыхаць, жыць, ісці, капаць, кідаць, кусаць, слухаць, ткаць, страляць |
|
Назвы якасцей, уласцівасцей |
багаты, белы, блізкі, буйны, вясёлы, вялікі, горкі, здаровы, мудры, светлы, чорны, малады |
|
Прыслоўі |
куды, там, усюды |
|
Лічэбнікі |
адзін, тры, пяць, восем, дзесяць, тысяча |
|
Займеннікі |
я, ты, мы, вы, ён, хто, што, сам |
|
Прыназоўнікі |
за, над, да, пад |
Агульнаславянскія (і індаеўрапейскія) словы – самыя старажытныя ў лексіцы сучаснай беларускай мовы. Іх налічваецца каля дзвюх тысяч. “Тлумачальны слоўнік беларускай мовы” ў 5 тамах засведчыў каля 100 тысяч слоў. 1/50 з іх – агульнаславянскія словы. Аднак да нашага часу яны з’яўляюцца найбольш ужывальнымі, стылістычна нейтральнымі і склада-юць чвэрць ўсіх слоў, ужывальных у паўсядзённых моўных зносінах.
Усходнеславянскія словы адлюстроўваюць тыя зрухі ў сацыяльна-эканамічным і грамадскім жыцці ўсходніх славян, якія адбыліся на працягу VI–VII стагоддзяў, і з'яўляюцца агульнымі для ўсіх усходніх славян, агуль-ную мову якіх прынята называць старажытнарускай мовай.
Прыклады ўсходнеславянскіх слоў
|
Назвы асоб |
пляменнік, селянін |
|
Назвы частак цела чалавека |
ключыца, калена, язык |
|
Назвы жывёл і раслін |
вол, бык, галка, жаваранак, каршун, конь, кошка, снягір, сарока, ястраб; грэчка, перац |
|
Назвы прыладаў працы і побыту |
барана, вяроўка, калода, касынка, клін, капейка, рубель, парашок, плуг, самавар |
|
Назвы прасторавых паняццяў |
сенажаць, ураджай |
|
Назвы часавых паняццяў |
лістапад, студзень, сягоння, пасля, цяпер |
|
Назвы абстрактных паняццяў |
давер, дружба, навука, любоў |
|
Назвы дзеянняў, працэсаў |
брадзіць, бурліць, ваяваць, гуляць, калыхаць, кіпяціць, рухнуць |
|
Назвы якасцей, уласцівасцей |
едкі, бойкі, буры, зоркі, карычневы, удалы, цёмны, харошы |
|
Лічэбнікі |
адзінаццаць, сорак, дзевяноста |
Уласнабеларускія словы складаюць спецыфіку лексічнай сістэмы беларускай мовы, бо ўжываюцца толькі ў беларускай мове. Гэта словы, якія ў працэсе фарміравання і развіцця беларускай мовы (XIII–XIVстст.) узніклі на яе ўласнай лексічнай аснове (і набылі спецыфічна беларускае фанетыч-нае аблічча) ці ўтвораны ад запазычаных лексічных адзінак пры дапамозе ўласных словаўтваральных сродкаў.