Латинский язык - Ярхо В.Н, Лобода В.И
.pdfDe Cinea |
|
|
|
Cineas, legatus Ше, qui cum Romanis |
de расе egit, РупЬо regi |
||
gratus erat. Rex saepe dixit plures urbes |
Cineae |
eloquentia, |
quam |
armorum vi captas esse. Cineas tamen поп |
putabat |
regis consilia |
sem- |
per esse probanda. Cum Pyrrhus totam Italiam occupare уе1lе diceret, Cineas regem rogavit, quid aliud, Romanis superatis, шс suscepturus esset. «Censeo, - ait Pyrrhus, - Siciliam mihi armis capiendam esse». Tunc Cineas: «Occupata Sicilia, quid postea acturus es?» Rex, qui nondum Cineae mentem perspiciёbat: «In Afrlcam, - inquit, - transeundum erit». Cineas vero: «Quid deinde facturus es?» «Tum denlque, mi 1 Cinea, - ait Pyrrhus, - quiёti nos dabiinus. Post tam asperos labOres pacis longae
usus |
voluptatem |
таgnат |
nobis |
afferet». |
«Quin, - respondit |
||
Cineas, - iПат voluptatem jam |
nunc |
capis?» |
|
||||
|
|
|
De Crestni |
veneficiis |
|
||
Creslnus |
quidam |
parvum agrum emerat. Laborando effёcit, ut iПе |
|||||
ager, |
antea |
arldus, |
brevi tempore fecundisslmus fieret. Finitiini vero, |
||||
operae suae |
parum |
studendo, multo minorem fructum ех agris suis |
|||||
capiёbant. Qui, cum |
Creslni fortunis iпvidёrепt, eum |
de veneficiis ас |
|||||
сusаvёruпt atque judicibus damnandi causa trаdidёruпt. Creslnus autem, cum in judicium vocatus esset, validos boves et implgros servos et dili-
gentes liberos suos secum duxit. Quo |
facto, ad |
judices se |
vertit et: |
||
«Vidёtе, - inquit, - veneficia теа. Opes meas аuЮ |
laborando et |
curando, |
|||
пе quis |
labOrem |
neglegeret. На nuHa |
re necessaria in villa теа |
||
carётus. |
Aspera |
disciplina, cupiditas in |
omnibus |
rebus bene |
faciendi |
sunt veneficia теа». Quibus verbis auditis, Cresinus omnium sententiis jure absolUtus est.
Miles Romanus de rebus gestis narrat
Aliquando legio nostra in Gal1iam ulteriorem iter faciёbat. Id iter multo periculosius fuit, quam putaveramus. Cum tandem е montibus
descendentes уаllет сопsреxissёmus, putavlmus |
|
nos |
omnes labores |
||||||||||
atque |
omnia periciila jam effugisse. Brevi tamen apparuit nos erravisse. |
||||||||||||
Nam |
cum |
cantantes et |
nihil |
timentes |
oppido, |
quod |
socii |
nostri |
in- |
||||
colёbant, аррrорiпquаrётus, |
subito |
fumos |
incendiorum |
conspeximus. |
|||||||||
Ubi autem |
ео pervenlmus, cognovimus |
oppldum |
а |
Germanis |
direptum |
||||||||
et incensum |
esse. Tum |
legatus, dux |
noster, |
dixit: |
«Socios |
nostros |
de- |
||||||
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
mi - voc. sing. от meus.
310
fепdёrе dеЬёmиs. Quamquam German6rum multitiido esse dicitur, tamen ргорегёmиs, пе meritam роепат effugiant. Nunc ordinem agrni-
nis nostri mutare dеЬёmиs, quoniam |
hosti appropinquamus. |
Сит |
|||
milites |
sarcinis |
impediantur, sarcinas in |
carris соllосёmus, ut |
milites |
|
поп jam impediti, sed expediti sint. Impedimenta in |
medio collocate. |
||||
Duae |
cohortes |
totum agmen claudent |
et impeditis |
praesidio |
erunt. |
Equites сит funditoribus sagittariisque certo intervallo ргаеmittёmиs.
Centuri6nes |
suos ordines inspiciant; |
exploratores те certi6rem |
faciant, |
||
si hostes apparёbunt». |
|
|
|||
|
|
|
De Mucio |
Scaevola |
|
Сит |
Porsenna, |
rex Etrusc6rum, Romam оЬsidёгеt, Gaius |
Mucius, |
||
juvёпis |
nobi1is, cui |
indignum vidегёtur, quod patria sua аЬ |
hostiЪus |
||
рrеmеrёtur, |
regem |
Porsennam оссidёге consilium cepit. Itaque, ferro |
|||
sub veste abdito, in castra Porsennae vёпit. Сит ео tempore ibi stipendium militiЪus dаrёtur, scriba сит rege pari fere ornatu sedёbat. Mucius, ign6rans, uter rex esset, scribam рго rege occi"dit. АЬ hostibus captus, сит vidёrеt mortem se vitare поп posse, тапит suam dextram in fосшum incensum iпjёсit eamque aequo ani"mo torrёbat, velUti тanит puniens, quae scribam оссidёгаt. Rex, patientiam Mucii admiratus, еит аЬ igne am6vit domumque irnpunitum dimitti jussit. Тит Mucius, quasi beneficium reddens: «Оиоniат, - inquit, - virtiitem hon6ras, гет отпет tibi aperiam. Trecenti jиvёпеs contra te conjurav1mus. Меа sors ргirnа fuit, сеtёгi, ut cui"que sors сесidёгit, ех ordme venient, quoad а nobis intегfiсiёris». Оио аиф10, Porsenna perterritus legatos Romam misit, qui расет реtёгепt. Расе facta obsidibusque datis, Porsenna аЬ игЬе exercitum reduxit. Mucius autem magnis praemiis а сiV1Ъиs suis donatus est, et Scaev01ae соgn6теп ei а роршо datum est.
De HanniblHe
НanIlIЪal jam puer а patre Hamilcare ad агат adductus juravisse
dicebiitur |
se, |
сит |
prirnum |
posset, hostem fore1 |
popiilo Romano. |
|
«Сига, - inquit |
Hamilcar, - пе |
ипчиат jusjurandum |
neglexisse |
dicaris! |
||
Nisi еnim |
Romam |
devicti |
erunt, Carthagini semper регiсша |
immi- |
||
nёbunt». Promissum, patri datum, аЬ Hannibiile usque ad mortem fideh1er servatum esse quis ign6rat? Nam ех чио die dux est declaratus,
1 СМ. § 250.
311
ita se gessit, и! Italia ei provincia dесгёtа bellumque Romanum mandatum esset. Веllит Сarthаgiпiепsюus indictum iri jam tum praesensisse vidёtur, сит legatos, а Romanis missos, пе audivit quidem, quoniam сит Romanis Ьеllо contendere cupiёbat.
Hannibal exercitum suum adhortatur
Сит НanruЪal ad A1pes pervenisset, exercitus ejus timёbat hostem, quia nondum obh1us erat Ьеllит superius, sed magis iter longissimum A1pesque metuёbat. Шiquе Hannibal, advocata conti6ne, varie versabat aniinos тш1ит castigando adhortandoque. Mirari se, quinam repens terror е6гщn ресtбга, semper impavida, invasisset. Per tot annos vin-
centes |
eos stipendia facere, |
neque |
ante Hispania excessisse, quam |
omnes |
gentes et terrae Carthaginiensium essent. Indignatos deinde, |
||
quod |
popiilus Romanus, ut |
omnes, |
quicumque Saguntum obsedissent, |
sibi dederentur, postularet, НiЬёгum trajecisse ad delendum потеп R6manum liberandumque orbem terrarum. Тит nemini id visum esse longum, сит аЬ occasu solis ad ortum iter tenderent. Nunc, сит multo maj6rem partem itineris emensam cernerent Alpesque in соп spectu hаЬёгепt, quarum alterum latus Italiae esset, eos in ipsis portis hostium subsistere. Fingerent Alpes alti6res esse Pyrenaei jugis; nullas profecto terras caelum contingere. A1pes habitari, соН, gignere atque alere animalia. Pervias paucis esse, pervias ergo exercitibus esse. Шiquе
aut cederent |
virtiite |
genti per eos dies totiens victae, aut sperarent |
iti- |
|
neris [тет |
in сатро, qui Tiberi ас mоеIllЪUS |
Romams interesset. |
|
|
|
|
De dictatore РаЫо |
|
|
Dictator |
Fabius, |
qui exercitum suum per |
montes ducere solёbat, |
пе |
НanniЫШ potestatem pugnandi faceret, Minucio, qui temere ргоеНит commiserat, аuxШо venit. Сит manus conseruisset et Poenos in mag- пит periciilum adduxisset, НanruЪаl milites se recipere jussit. In castra reversus, НanruЪal dixisse trach1ur еат пиЬет, quae in jugis montium sеdёге soh1a esset, сит ргосеllа imbrem dedisse.
De Lucii Domitii praetoris crudelitate1
Vetыs est, quod dicam, et propter severitatem exempli петlni fortasse vestrum inашЬ1ит, L. Domitium praet6rem in Sicilia, сит aper
1 Этот эпизод, который Цицерон вспоминает в одной из речей против Верреса
(act. 11, lib. У, 1), имел место в находившейся под римской властью Сицилии в на чале 1 в. до н. э. После подавления в 101 Г. большого восстания рабов римские на
местники запретили рабам ношение оружия.
312
ingens ad еит alla.tus esset, |
admiratum requisisse ~ |
quis |
еит percussis- |
set; сит audisset 1 pastorem |
cujusdam fuisse, еит |
vocari |
ad se jussisse; |
illum cupi'de ad praetorem quasi ad laudem atque ad praemium асси currisse; quaesisse 1 Domitium, qui 2 tantam bestiam percussisset; Шum respondisse уепаЬЫо; statim deindc jussu praetoris in crucem essc sublatum.
De Spaгtaco
Spartacus, genere liber Thrax, quondam militiam Romanam stipendiarius seciitus est, sed aliquando fiigit, captus est et, ех captlvo servus
factus, in ludo gladiatorio incliisus est. Ibi circi1:er septuaginta |
gladia- |
||||||||||
toribus persuasit, ut pro sua libertate potius, |
quam |
spectatoribus |
|||||||||
voluptatis |
afferendae |
causa |
dimicarent. |
Repulsis· custodibus effractoque |
|||||||
ludo, |
Spartaco |
duce, |
еffugёruпt servi |
et |
Vesuvium |
montem соп |
|||||
sсепdёruпt. Multis fugitlvis, etiam ingenuis in |
societatem |
receptis, |
|||||||||
Spartacus dici1:ur sexaginta fere milia armatorum |
соёgissе, ita ut etiam |
||||||||||
arma |
et |
omnes |
apparatus |
militares fabricarentur. |
Romani |
neglegenter |
|||||
mШlmеquе prospere contra eos pugnabant, |
сит |
primo |
motum |
||||||||
servorum |
latrocinium |
existimarent. Postquam |
Spartacus |
duorum |
consu- |
||||||
lum legiones superavit et victor cc1cbratus est, Romani hunc motum поп minus periculosum esse intеllехёruпt, quam Ьеllит сит Hannibale. Tres armos Spartacus tota ltalia copias victoriosas duxit, sed socii ejus dubitare соерёruпt, utrum sub Alpes copias ductiiri essent, ut inde in patriam, olim relictam, reverterentur, ап in Siciliam itiiri essent, иЫ тшта, vis servorum esset, quibuscum se conjungere possent. Оиа de causa discordia orta, Crixus, praefectus minor, сит multis aliis se а Spartaco sejunxerat, sed тох exerci1:us ejus fusus ipseque occlsus est.
Spartacus |
ad |
Alpes |
gladiatores |
suos |
duxit, deinde |
volёbat in Siciliam |
ire, sed |
ita |
acci'dit, |
ut copiae |
ejus |
in paeninsUla, |
proxi'ma Siciliae, а |
Marco Crasso includerentur. Hic а mari ad mare mili1:es suos fo~sam perfodere jussit, qui Spartacum caperent; Ше tamen nocte parvam partem fossae offundi imperavit et ita commilitones abduxit.
Arшо septuagesi'mo primo in Apulia proelium ulti'mum factum est.
Сит |
Spartacus, |
pluri'mis |
hostibus occisis gravibusque vulneribus ассер |
||
tis, ceci'derit, тШа servorum in |
cruces sublata sint, tamen Spartaci glo- |
||||
ria, потеп atque |
memoria ejus |
etiam пипс post bimilennium vivunt. |
|||
1 |
СМ. |
§ 204, "рим. 2. |
|
|
|
|
|
|
|||
2 |
. |
'teM; как, |
06 |
|
|
|
qUI |
каки-м |
разо-м. |
|
|
313
Piso orator et seгvus
Pupius Piso, orator Romanus, servis praec~pit, ut tantum ad interrogata rеsропdёrепt пес quidquam praeterea dicerent. Aliquando Clodium ad сепат invitari jussit. Hora сепае instiibat, сит ceteri
conviVae, excepto Clodio, adissent. Piso |
servum, qui solёbat convivas |
|||||
уосме, |
emisit, |
ut vidёrеt, пит veniret. |
Сит servus dixisset se е,ит |
|||
поп |
vidisse, |
Piso: |
«Dic,1 - inquit, - пит |
поп |
invitavisti Clodium?» |
|
«Invitavi», - respondit Ше. «Cur ergo поп vёпit?» |
«Quia ventiirum se |
|||||
esse |
negavit». Tum |
Piso: «Cur id поп statim dixisti?» Respondit servus: |
||||
«Quia |
поп Sum а te interrogatus». |
|
|
|||
Jocandi causa
Antiquis temporibus Romae senatoribus fuit mos, ut in curiam сит filiis praetextatis irent. Aliquando in senatu res major consultata neque finila est. Шiquе patres сепsuёruпt rem in posterum diem esse differendam, sed отIllЪUS de еа re tacendum. Mater Papirii pueri, qui сит
patre |
suo |
in curia fuerat, cupida erat audiendi, quid senatus decrevisset. |
Sed |
puer: |
«Tacendum mihi est, - inquit, - quae in senatu acta sint». |
Mulier fuit audiendi cupidior et quaerit instantius. Сит поп desisteret inquirere, puer jocandi causa: «Actum est in senatu, - inquit, - utrum rei publicae utilius esset, ut unus vir duas uxores hаЬёrеt, ап ипа mulier duos viroS». Mulier autem, сит stulta esset, per jocum dictum serium habuit. Postero die perterrita ad curiam venit oratum, ut ипа potius
duobus nuberet, |
quam uni |
duae. |
Senatores, |
сит causam orandi поп |
intellexissent, valde mirati |
sunt, |
sed, rё а |
Papirio explicata, longe |
|
ridёbant ас fidem ingeniumque pueri lаudаvёruпt. Mos autem. filios in senatum ducendi tum est sublatus. Uni Papirio puero permissum est, ut postero tempore senatui interesset.
De Octaviano Augusto et coгvo loquenti
Cum Octavianus Augustus, victoria Actiaca аЬ Antonio reportata, Romam rеvеrtеrёtur, occurrit ei inter gratulantes vir quidam, corvum tenens, quem Ьаес verba dicere docuerat: «Ауе, Caesar, victor, imperatof». Octaviiinus miratus аует magno pretio emit. Тит socius opi-
ficii afftrmavit virum illum hаЬёrе et alium |
corvum et rogavit, ut Сае |
sar еат аует quoque afferri juЬёrеt. |
Corvus allatus dixit: «Ауе, |
Antoni, victor, imperator». Octavianus, nihil |
exasperatus, jussit corv6rum |
1 См. § 184, прим. |
|
314
magistrum pecuniam acceptam сит socio dividёrе. Alias aves, sibi gratulantes, quoque emi jussit. Quibus exemplis incitatus, Ьото quidam pauper corvum emit, ut еит eandem salutati6nem loqui doceret. Сит
avis поп responderet, pauper Ше diсёrе solёbat: «Орёrа |
et impensa |
||
periit!» Сит corvum tandem Caesiirem |
salutiire |
docuisset, |
Ьото laetus |
ad Octaviiinum properiivit. Qui autem: |
«Satis, - |
inquit, - jam domi salu- |
|
tat6rum talium ЬаЬео». Тит corvus alia verba, чиае saepius аudivёrаt,
dixit: «Орёrа et impensa periit». Оио audito, |
Caesar |
risit emique |
|
corvum tanti, quanti nullam аует adhuc етёrаt, |
jussit. |
|
|
De |
audacia Subrii Flavii |
|
|
Сит Subrius Flavius, |
tribiinus mili1um, |
partlceps |
сопjurаtlOПlS |
Pis6nisl, а Ner6ne interrogiitus esset, quibus' causis ad oblivi6nem sacramenti processisset: «Оdёrат te, - inquit. - Nec quisquam tibi fidelior mih1um fuit, dum amiiri meruisti. Odisse coepi, postquam parricida matris et ux6ris et incendiarius exstitisti».
De disciplina dгuidum
Disciplfua drurdum in Britannia reperta atque inde in Galliam transliita esse existimiitur, et пunс, qui diligentius еат rem соgnоsсёrе volunt, plerumque Шо discendi causii proficiscuntur.
Drurdes а beUo abesse consuerunt2 печие tribiita unа сит rellquis pendunt, militiae vacati6nem omniumque rerum habent immunitatem.
Tantis excitiiti |
praemiis et sua sponte multi in disciplfuam conveniunt et |
а parentibus |
propinquisque mittuntur. Маgnиm ibi пuтёrum versuum |
еdisсёrе dicuntur. Itiique annos поnnиШ vicenos in disciplina permiinent.
Neque fas esse existlmant еа littёris mandiire, сит |
in reliquis fere re- |
bus, publlcis privatisque rаtiОIllЪUS, Graecis littёris |
utantur. Id mihi |
duiibus de causis instituisse videntur, quod neque in vulgum disciplinam |
||||||
efferri velint neque eo~, qui discunt, littёris confisos minus memoriae |
||||||
studere; quod |
fere |
plerisque |
accidit, ut |
praesidio |
litteriirum |
diligentiam |
in perdiscendo |
ас |
memoriam |
remittant. |
Imprimis |
Ьос volunt |
persuadere |
поп |
interife |
anlmas, sed |
аЬ aliis post mortem transife |
ad alios, |
atque |
Ьос |
max1me |
ad virtiitem |
excitari putant, metu mortis |
neglecto. |
Multa |
1 Заговор Пизона, в котором был замешан военный трибун Субрий Флавий,
относится к 65 г. Его участниками были виднейшие сенаторы, недовольные прово
дившейся Нероном политикой преследования знати и конфискации ее имущества в
пользу императора.
2 См. § 204, прим. 2.
315
praeterea de sideribus atque e6rum motu, de mundi ас terrarum magnitudine, de rerum natiira, de de6rum immortalium vi ас potestate disputant et juventiiti tradunt.
ПОДГОТОВКА К ВОЙНЕ С ГЕЛЬВЕТАМИ
(Caesar, Commentarii de Ьеllо Gallko, 1, VH - XI,
с небольшими сокращениями и изменениями)
Гельветы были одним из самых сильных и воинственных галльских племен, за
нимавшим небольшую территорию в районе северо-западных отрогов Альп; число
их доходило до 275 тысяч человек. во время назначения Цезаря в Галлию гельве
ты приияли решение переселиться из своей земли в более обширную область на западе Галлии. Попутно они рассчитывали, полагаясь на свое число и силу, захва
тить власть над друmми галльскими племенами.
Путь гельветов на запад проходил через трансальпийскую Галлию (GalIia transalplna или ulterior), и Цезарь воспользовался этим обстоятельством, чтобы раз
громить их.
Стараясь подчеркнуть объективность повествования, Цезарь везде в «Записках
О галльской войне» ведет рассказ от третьего лица.
VII. Сит Caesari nuntiatum esset |
Helvetios |
per Provinciam |
nos- |
||||
tram |
iter facere |
conari, matiirat аЬ urЬе proficisci |
et, |
quam maxlmis |
|||
potest |
itineribus, |
in Galliam ulteri6rem |
contendit |
et |
ad |
Genavam |
per- |
venit. Provinciae toti quam mшmиm potest mih1um numerum imperat, pontem, qui erat ad Genavam, jubet rescindi. Сит de ejus adventu Helvetii certi6res facti essent, legatos ad еиm mittunt nobilisslmOS viros civitatis, cujus legati6nis Nammeius et Verucloetius princlpem locum obtinёbant, qui dicerent sibi esse in anlmo sine ullo maleficio iter per
Provinciam |
facere, propterea quod aliud iter hаЬёrепt |
пиllиm; se |
rogare, |
|
ut ejus voluntate |
id sibi facere liceat. |
|
|
|
Caesar, |
quod |
memoria tenebat Lucium Cassium |
consulem |
occlsum |
exercitumque ejus аЬ Helvetiis pulsum et sub jugum missum esse,
concedendum поп putabat: existimabat enim |
homlnes inimlco anlmo, |
data facultate per Provinciam itineris faciendi, |
аЬ injuria et maleficio |
поп temperatiiros esse. Татеn, ut spatium intercedere posset, dum milites, quos imperaverat, convenirent, legatis respondit diem se ad deliberandum sumptiirum esse: si quid vellent, ad Idus Apri1es reverterentur.
VIII. Interea еа legi6ne, quam secum habёbat, militibusque, qui ех Provincia convenerant, а lacu Lemanno, qui in Оиmеп Rhodanum influit, ad montem Juram, qui fines Sequan6rum аЬ Helvetiis divldit, mи rum in longitudfuem mШа passuum decem поуеm, in altitudlnem ре-
316
dum sedecim fossamque perducit. perfecto, praesidia disp6nit, castella commiinit, quo facilius Helvetios ргоЫЬёге possit, si, se invilo,
transire conarentur. |
Ubi еа |
dies, quam |
constituerat сит legatis, |
vёпit, |
||||||
et |
legati |
ad |
еит |
геvегtёгuпt, negat se, |
тоге |
et |
exemplo |
popUli |
||
Romani, |
posse |
iter |
иШ рег |
Provinciam |
dare |
et, si |
vim |
facere conentur, |
||
se |
prohibitiirum esse ostendit. |
|
|
|
|
|
||||
|
Helvetii, еа |
spe |
dejecti, |
navibus junctis |
ratibusque |
compluribus fac- |
||||
tis, поnnuш vadis Rhodani, qua minima altitudo fluminis erat, поппип quam interdiu, saepius noctu flumen transire conrtti sunt; sed operis muniti6ne et mih1um concursu et telis repulsi, h6c conatu dеstitёгuпt.
IX. Relinquebrttur Sequanos via, qua, invilis, propter angustias пе поп poterant. Сит his sua sponte регsuаdёге поп possent, legatos ad Dumnorigem Aeduum mittunt, ut, ео deprecat6re, а Sequanis impetrarent... Dumnorix hanc гет suscipit et а Sequanis im- petrat, ut рег fmes suos Helvetios ire patiantur, atque perflcit, ut оЬ sides inter se dent: Sequarn, пе itinere Helvetios prohibeant, Helvetii, ut sine maleficio et injuria transeant.
Х. Caesari renuntirttur Helvetiis esse in animo рег agrum Sequan6rum et Aeduorum iter in Santonum fines facere, qui поп longe а Tolosatium fU1JЪUS absunt, quae civitas est in Provincia. InteUegёbat, si id fieret, тagnо сит регiсшо Provinciae futiirum, ut еа hommes bellic6sos, рорUli Romaru inimicos, fmit1moS hаЬёгеt. ОЬ eas causas ei
muniti6ni, quam |
fecerat, Titum LаЫёпum legatum ргаеfёсit; ipse in |
Italiam тagnis |
itineribus contendit duasque ibi legiones conscribit et |
tres, quae спсит Аquilёjam hiemabant, ех hibernis ediicit et, qua рго xlmum iter in ulteri6rem Galliam рег Alpes erat, сит his quinque le- giОI1lЪUS пе contendit...
XI. Helvetii jam рег angustias et fmes Sequan6rum suas copias traduxerant et in Aedu6rum fmes pervenerant eorumque agros populabantur. Aedui, сит se suaque аЬ eis defendere поп possent, legato'i ad Caesarem mittunt rogatum auxilium: ita se отni tempore de роршо Romano meritos esse, ut раепе in conspectu exercitus nostri agri vastari, libcri е6гит in servitiitem abdiici, oppida expugnari поп debuCrint. Еооет tempore Ambarri, necessarii et consanguinei Aedu6rum, Caesarem certi6rem faciunt se, depopulatis agris, поп faci1e аЬ oppidis vim hostium ргоhiЬёге. Item Allobroges, qui trans Rhodanum vicos possessionesque habёbant, fuga se ad Caesarem recipiunt et demonstrant sibi praeter agri solum nihil esse reliqui. Quibus rebus adductus, Caesar поп exspectandum sibi statuit, dum, omnibus fогt[шis soci6rum consumptis, in Santones Helvetii pervenirent.
317
ПЕРВЫЙ ПОХОД ЦЕЗАРЯ В БРИТАнию1
(Caesar, Commentarii de bello Galllco, IV, ХХ - XXVI,
с небольшими сокращениями и изменениями)
ХХ. Exrgua parte aestatis relrqua Caesar in Britanniam proficisci contendit, quod оmruЪиs fere Galllcis bellis hostibus nostris2 inde sub- ministrata esse auxilia intellegёbat. Nemo praeter mercat6res in Britanniam adiit, et iis ipsis nihil praeter oram maritimam atque eas regi6nes, quae sunt contra Galliam, notum est. Itaque, vocatis ad se undrque mercatoribus, Caesar reperire поп роtёrаt, quanta esset insUlae magnitiido, quae aut quantae nationes inсоlёrепt, quem usum ЬеПi hаЬёrепt aut quibus institiitis uterentur, qui essent ad maj6rum navium multitudlnem idonei portus.
XXI. Ad Ьаес cognoscenda Caesar Gaium Vоlиsёпиm сит navi longa praemittit. Huic mandat, ut, exploratis оmruЪиs rebus, ad se quam primum revertatur. Ipse сит оmru1юs copiis in Mormos poficiscitur, quod inde erat brevisslmus in Britanniam trajectus. Нис naves
undlque ех finitimis regionibus jubet |
convenire. |
Iпtёrim, consilio ejus |
||||
per |
mercat6res |
perlato |
ad Britannos, |
а |
compluribus insUlae civitatibus |
|
ad |
еит legati |
veniunt, |
qui polliceantur |
obsrdes |
dare atque imperio |
|
рорШi Romarn obtemperare. Quibus auditis, hortatus, ut in еа sententia eos domum {emittit. Vоlиsёпиs navi еgrёdi ас se barbiiris соmmittёrе поп audёbat et, perspectis omnibus regiorubus, quantum ei
facultatis dari potuit, quinto die ad Caesiirem revertitur et, quae ibi perspexisset, renuntiat.
XXIII. Navibus comparatis et Iegionibus |
distribtitis, nactus |
idoneam |
||||||||||||
ad navigandum |
tempestatem, tertia fere |
vigilia 3 Caesar |
naves |
sol\{it. |
|
|||||||||
|
Hora circiter diёi quarta 4.сит |
primis |
navibus |
Britanniam attrgit |
||||||||||
atque ibi in оmruЪиs |
collibus expositas |
esse |
hostium |
copia<; |
conspexit. |
|||||||||
Dum |
relrquae |
naves |
ео |
convenirent, |
ad horam |
попат 5 |
in |
ancoris |
||||||
exspectavit. Iпtёrim, |
legatis |
tribunisque |
militum |
|
convocatis, |
quae |
ех |
|||||||
Vоlиsёпо cognovisset |
et quae fiёri vellet, ostendit monuitque, ut ad пи- |
|||||||||||||
1 Цезарь предпрИНJ1Jl |
свой |
первый поход |
в |
Британию |
в |
конце августа |
55 г. |
до |
||||||
н. 3., |
после того |
как он |
в течение |
трех лет |
(с |
марта 58 |
г.) вел войну |
с |
галльски |
|||||
ми племенами и ВТОРПlJИмися на территорию Галлии германцами. Изложение здесь,
как и везде в «Записках О галльской войне», ведется от третьего лица.
2 hostibus nostris - Цезарь говорит о галлах с точки зрения римлян.
3 tertHi vigiШi - см. § 474.
.; hora ... quartii - соответствует 10 5 ad horam попат - соответствует
часам утра, см. |
§ 474. |
3 часам дня, сч |
там же. |
318
tum et ad tempus omnes |
res |
аЬ iis administrarentur, ut rei militaris |
ratio, тште maritlmae |
res |
postularent 1. His dimissis, aestum ипо |
tempore et ventum secundum nactus, dato signo et sublatis ancoris, cir-
citer |
тШа |
passuum septem |
аЬ |
ео loco |
progressus, aperto |
ас plano |
litore |
naves |
constituit. |
|
|
|
|
XXIV. At barbari, consilio Roman6rum cognito, nostros navibus |
||||||
egredi |
prohibёbant. Erat оЬ |
has |
causas |
summa difficultas, |
quod mi- |
|
litibus nostris ign6tis locis, magno et gravi onere oppressis, simul et de navibus desiliendum et in fluctibus consistendum et сит hostibus erat pugnandum.
ХХУ. Atque nostris militibus cunctantibus, тште propter altitudinem maris, is, qui decimae legi6nis aqui1am ferёbat, contestatus deos, ut еа res legi6ni feliciter evenfret: «Desilit~, - inquit, - milites, nisi vultis аqш1am hostibus prodere: ego certe теит rei publi'cae atque im-
perat6ri officium |
praestitero». Нос сит уосе magna dixisset, se |
ех navi |
|||||
рrоjёсit atque in |
hostes aqui1am ferre coepit. Тит nostri, |
cohortati inter |
|||||
se, пе tantum dedecus аdmittеrёtur, universi ех navi dеsiluёruпt. |
|||||||
XXVI. |
Pugnatum est 2 |
аЬ utrisque |
acriter. |
Hostes, |
notis |
omnibus |
|
vadis, иЫ |
ех litore allquos |
singulares ех |
navi |
egredientes conspexerant, |
|||
inсiШis equis, plures paucos circumsistebant et tela conjiciёbant. Quod сит anirnadvertisset Caesar, scaphas longarum navium, item speculatoria navigia militibus соmрlёri jussit et, quos laborantes conspexerat, his subsidia submittёbat. Nostri simul in arldo сопstitёruпt, in hostes impetum fесёruпt atque eos in fugam dеdёruпt, neque longius prosequi
роtuёruпt.
РАСПРАВА ВЕРРЕСА С КОМАНДИРАМИ КОРАБЛЕЙ
(Cicero in Уепет, У, XXXVIII - XL, XLI, XLV, XLVI
с сокращениями)
Отрывок заимствован из речи, ПОДГОТОВJIенной Цицероном для происходившего
в 70 г. до н. э. процесса Верреса. С 73 по 71 г. Веррес бьUJ наместником в Сици
JIИИ И В течение этих лет занимался неограниченным вымогательством и взяточни
чеством. После окончания срока его наместничества сицилийские общины обрати
лнсь к Цицерону, бывшему в 75 г. квестором (казначеем при римском наместнике) в СИЦИJIИИ, с просьбой выступить обвинителем против Верреса в специальной су
дейской коллегии, разбиравшей дела о лихоимстве. Цицерону удалось уже в пер вой речи, обильно подкрепленной свидетельскими показаниями, доказать виновность
1 ut ... postularent - "а" moго требуют ...
2 См. § 294.
319