6. Rodzaje Planów (str. 224)

Nie istnieje jednoznaczna, przyjmowana przez wszystkich, klasyfikacja planów... Wobec nierozłączności kryteriów, można co najwyżej mówić o typologii. Stosuje się wiele kryteriów planowania, co stwarza możliwości różnorodnego ujmowania planów (por. tab. 4.1).      Kryterium                              Rodzaje planów Podmiotowe                                jednostki organizacyjne, zakładu itd. Przedmiotowe                             branżowe, sektorowe, ogólnogospodarcze Pole planu                                   wycinkowe, problemowe, kompleksowe Charakter planu                          operacyjne, taktyczne, strategiczne Formy planu                                deklaratywne, proceduralne Horyzont czasu planowania        krótkookresowe, średniookresowe, długookresowe źródło: J. Gościński, Sterowanie i planowanie. Ujęcie systemowe. PWE, Warszawa 1982, s. 191.      Podział planów według kryterium podmiotowego dotyczy planów sporządzanych przez przedsiębiorstwa i ich ugrupowania. Plany mogą być tworzone na potrzeby komórki organizacyjnej (np. działu marketingu, działu finansowego), zakładu przedsiębiorstwa (np. filii...) lub całej organizacji (plan przedsiębiorstwa).      Kryterium przedmiotowe pozwala integrować plany działania przedsiębiorstw współpracujących w ramach jednej branży (np. przemysł odzieżowy) czy też sektora (np. przemysł lekki). (...)        Kolejny podział planów może być dokonany na podstawie kryterium pola planu. Przez to kryterium należy rozumieć zakres tematyczny czy zasięg planu [Gościński, 1982, s.191].  (...)      Zgodnie z kryterium: „charakter planu” najczęściej dzieli się plany na: strategiczne, taktyczne i operacyjne [Gościński, 1982, s. 195 i nast.]. Przez plan strategiczny należy rozumieć zbiór decyzji określających cele i ich zmiany wynikające z konieczności przystosowania się do zmian w otoczeniu, zasoby niezbędne do osiągnięcia założonych celów oraz sposoby ich pozyskania, rozmieszczenia i użytkowania.        Plan taktyczny, z kolei, jest zbiorem decyzji określających cele pośrednie względem celów sformułowanych  przez plan strategiczny. Plan ten obejmuje także ustalenia co do reguł przydzielenia zasobów stosownie do zadań bieżących oraz ustalenia reguł efektywnego ich wykorzystania przy realizacji zadań.       Przez plan operacyjny należy natomiast rozumieć zbiór decyzji określających konkretne zadania i działania konieczne  do poprawnego ich wykonania w przewidzianym ściśle czasie oraz warunki, które muszą być dotrzymane przy realizacji poszczególnych zadań i czynności (technologiczne, ekonomiczne, organizacyjne), a także warunki zewnętrzne (np. ochrony środowiska) [Zawiślak, 1978, s. 125].      Planowanie strategiczne określa zatem ogólne ramy dla zasadniczych decyzji przedsiębiorstwa, a planowanie operacyjne zmierza do tego, aby przy uwzględnianiu celów strategicznych ukierunkowywać codzienne działania firmy [Steinmann, Schreyogg, 1995, s. 107].      Strategiczne planowanie działania przedsiębiorstwa rozpoczyna się po ustaleniu domeny, strategii konkurencji oraz sformułowania w zarysie strategicznych przedsięwzięć. Tutaj „przecinają się” różne systemy (rodzaje) planowania.          Reasumując należy więc stwierdzić, że nie można wytyczyć ścisłych granic  merytorycznych między planowaniem strategicznym, taktycznym i operatywnym. Są to częściowo przesunięte względem siebie instrumenty zarządzania i należy stosować je tak, aby w zależności od konkretnej sytuacji firmy były jak najbardziej efektywne. Podana wyżej formalna reguła działania jest ukierunkowana następująco: wszystkie przedsięwzięcia, które są decydujące dla strategii przedsiębiorstwa, muszą być konkretyzowane w planowaniu strategicznym, wszystkie pozostałe są przedmiotem planowania taktycznego i operacyjnego.              Z tych rozważań wynika formalna charakterystyka planowania operacyjnego. Jego przedmiotem są te wszystkie decyzje, ,które w różnych obszarach działania przedsiębiorstwa muszą być podejmowane na bieżąco, aby terminowo i skutecznie realizować strategię oraz zapewnić przetrwanie i rozwój firmy.       Planowanie operacyjne dawniej określano również mianem krótkookresowego, a planowanie strategiczne traktowano jako długookresowe. Obecnie nazw tych już się nie stosuje, przede wszystkim dlatego, iż zrównanie pojęć: „długookresowe” i „strategiczne” okazało się mylące [Steinmann, Schreyogg, 1995, s. 108]. Plany strategiczne mogą dotyczyć krótkiego okresu, nie nabierając bynajmniej charakteru operacyjnego. Wystarczy pomyśleć tylko o nabyciu niespodziewanie zaoferowanego udziału  w innym przedsiębiorstwie lub o nagłej zmianie przeznaczenia zasobów w celu pokonania nagłego kryzysu w firmie. Dlatego też warto wprowadzić także podział planów ze względu na horyzont planowania.      To kryterium pozwala wyróżnić plany długo-, średnio- i  krótkookresowe.  Plany długookresowe dotyczą działań rozwojowych przedsiębiorstw, sposobów zdobycia przez firmę pozycji konkurencyjnej , utrwalenia pozycji na rynku, wzrostu wartości majątku, rozwoju profilu, charakteru działania itp. Dlatego plany te sporządzane są na kilka lub kilkanaście lat. Muszą zatem być uzupełnione planami średnio- i krótkookresowymi.      Podsumowując rozważania dotyczące planowania i planów należy stwierdzić, że mamy tu do czynienia z jednością w różnorodności. Planowanie działań jednej firmy łączy w sobie  zarówno strategię, jak i horyzont czasu, konsoliduje podmioty uczestniczące w planowaniu z przedmiotem planu itd. Planowanie czeka na ludzi, którzy podjęliby trud stworzenia teorii w zgodzie z aspiracjami i warunkami skomplikowanego świata zdarzeń, zjawisk i wizji, oraz takich pragmatyków, którzy eliminowaliby w działaniu swoich firm główne przyczyny  niepowodzeń w planowaniu.  (Zapowiedź uwag. Anonimus).