39. Вышэйшыя органы дзяржаўнай улады I кіравання бсср у другой палове 40-х - 80-я гг. XX ст.

У верасні 1946 г. Вярхоўны Савет зацвердзіў указы Прэ-зідыума Вярхоўнага Савета БССР «Аб пераўтварэнні Савета Народных Камісараў БССР у Савет Міністраў БССР», аб утварэнні новых саюзна-рэспубліканскіх міністэрстваў і інш.

У лютым 1947 г. на аснове новага палажэння аб выбарах прайшлі выбары ў Вярхоўны Савет БССР, які сфарміраваў пастаянныя камісіі, зацвердзіў указы Прэзідыума Вярхоўнага Савета, выбраў новы Прэзідыум, стварыў урад рэспублікі і Вярхоўны суд, рэдакцыйную камісію па ўнясенню змянен-няў і дапаўненняў ў Канстытуцыю.

На другой сесіі Вярхоўнага Савета БССР у ліпені 1947 г. быў прыняты Закон «Аб змяненні і дапаўненні тэксту Кан-стытуцыі Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэс-публікі», у адпаведнасці з якім за вышэйшымі органамі дзяржаўнай улады было замацавана права на прыняццс заканадаўства аб шлюбе і сям'і, зацвярджэнне справазда-чы аб выкананні дзяржаўнага бюджэту БССР, унясеннс ўдакладненняў у гарантыі правоў грамадзян на адпачынак і адукацыю. Закон дапоўніў артыкул Канстытуцыі аб раўна-праўі жанчын з мужчынамі палажэннем аб дзяржаўнай да-памозе мнагадзетным і адзінокім маці.

Актыўную работу праводзіў Прэзідыум Вярхоўнага Са-вета БССР з 1946 па 1955 г. Ён кіраваў арганізацыйна-ма-савай работай мясцовых Саветаў, зацвярджаў палажэнні аб выбарах, прымаў указы аб парадку іх правядзення, вы-рашаў пытанні адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялен-ня ў рэспубліцы, ратыфікаваў міжнародныя дагаворы, вы-рашаў міжнародна-прававыя пытанні, ажыццяўляў нарма-творчую дзейнасць. Так, 25 снежня 1951 г. ён прымае Указ «Аб Дзяржаўным сцягу Беларускай ССР», а 24 верасня 1955 г. — Указ «Аб Дзяржаўным гімне Беларускай ССР».

Пасля XX з'езда КПСС актывізуецца дзейнасць вышэй-шых органаў дзяржаўнай улады БССР. Прэзідыум Вяр-хоўнага Савета стаў склікаць сесіі ў адпаведнасці з патра-баваннямі Канстытуцыі — не радзей за 2 разы ў год. У

канадаўчай дзейнасці Вярхоўнага Савета БССР стала іяўляцца агульнасаюзная тэндэнцыя пашырэння правоў юзных рзспублік у вырашэнні пытанняў гаспадарчага і цыяльна-культурнага будаўніцтва. У наступныя гады развіваецца кантрольна-наглядная і спарадчая дзейнасць Вярхоўнага Савета БССР, з'яўляюц-

а новыя камісіі: заканадаўчых прапаноў, па замежных

справах, мандатная. У 1957 г. пачынае дзейнічаць камісія па народнай адукацыі і культурна-асветніцкай рабоце, па ахове здароўя і сацыяльнаму забеспячэнню, жыллёваму будаўніцтву, сельскай гаспадарцы. У 1960 г. было зацверд-жана Палажэнне аб пастаянных камісіях Вярхоўнага Саве-та, у адпаведнасці з якім вызначаны два галоўныя напрамкі іх дзейнасці: падрыхтоўка законапраектаў і кантроль за выкананнем законаў і іх эфектыўнасцю. Да 1969 г. коль-касць камісій узраслада 15.

У 1957 г. у сувязі з прыняццем агульнасаюзных законаў былі ўнесены змяненні ў артыкул 19 Канстытуцыі БССР. Да кампетэнцыі рэспублікі было аднесена ўстанаўленне аб-іласнога дзялення БССР, кіраўніцтва дарожным бу-Ідаўніцтвам, транспартам і прадпрыемствамі сувязі рэс-публіканскага значэння, а таксама прыняцце заканадаўства аб судовым ладзе і судаводстве, грамадзянскага і крыміналь-нага заканадаўства.

Знікла дробязная апека рэспублік з боку СССР у пы-таннях дзяржаўнага планавання, фінансавання, у справе рэгулявання рэспубліканскіх бюджэтных сродкаў, была зменена практыка планавання ў галіне сельскагаспадар-чай вытворчасці.

Усё гэта выклікала рост актыўнасці Вярхоўнага Савета БССР у галіне заканадаўчай дзейнасці. Так, з 1959 па 1967 г. ім было прынята 124 заканадаўчыя акты. У гэты перыяд ім

ылі прыняты законы аб ахове прыроды, аб парадку ад-

ікання дэпутатаў Вярхоўнага Савета, абласнога, раённага,

арадскога, пасялковага і сельскага Саветаў, аб судовым лад-

зе, аб адвакатуры, аб парадку адклікання суддзяў і народ-ных засядацеляў, аб змяненні сістэмы органаў кіравання, аб увядзенні ў дзеянне кодэксаў і інш.

Прыкладна ў такім жа напрамку вышэйшы орган дзяр-жаўнай улады працаваў да пачатку 90-х гг., гэта значыць да абвяшчэння суверэннай Рэспублікі Беларусь.

У разглядаемы перыяд у адпаведнасці з Канстытуцыяй БССР на кожнай сесіі Вярхоўнага Савета новага склікання фарміраваўся склад урада — Савет Міністраў БССР. Задачы па аднаўленню і далейшаму развіццю народнай гаспадаркі рэспублікі абумоўлівалі вялікую арганізацыйную і нарма-тыўна-прававую дзейнасць урада. Гэта знайшло адлюстраваннс ў пастановах Савета Міністраў БССР, колькасць якіх у 1946 г. дасягнула 2300, а ў наступныя 12 гадоў — 1500-1600.

У 1957 г. у СССР была ажыццёўлена перабудова кіраван-ня прамысловасцю і будаўніцтвам. Замест сістэмы міні-стэрстваў, арганізаваных па галіноваму прынцыпу, для кі-раўніцтва народнай гаспадаркай была створана сістэма саўнаргасаў.

У сувязі з праведзенай рэарганізацыяй і стварэннем Саўнаргаса ў БССР было скасавана дзевяць міністэрстваў, што прывяло да скарачэння ў складзе Савета Міністраў рэспублікі.

Саўнаргас выступаў як орган дзяржаўнага кіравання народнай гаспадаркай, надзелены пэўнымі выканаўча-рас-парадчымі паўнамоцтвамі. У прыватнасці, ён ажыццяўляў кіраўніцтва даручанымі яму галінамі гаспадарчага жыцця і перададзенымі ў падпарадкаванне прадпрыемствамі, бу-даўнічымі і іншымі арганізацыямі. Пастановы і распараджэнні Саўнаргаса БССР маглі быць зменены, скасаваны ці да-поўнены Саветам Міністраў БССР. Саўнаргас БССР з'яўляўся калегіяльным органам, аяго структурныя падраздзяленні (уп-раўленні і аддзелы) вырашалі ўсе пытанні на аснове адзінаначалля.

Арганізацыя кіравання народнай гаспадаркай па тэры-тарыяльнаму прынцыпу праз саўнаргасы некалькі пашы-рыла магчымасці спецыялізацыі і кааперавання ў межах эканамічнага раёна, аднак з часам было прызнана, што такая сістэма вядзе да драблення кіравання галінамі вы-творчасці па многіх эканамічных раёнах і ў сувязі з гэтым яго аслаблення. Законам СССР «Аб змяненні сістэмы ор-ганаў кіравання прамысловасцю і ператварэнні некаторых іншых органаў дзяржаўнага кіравання» ад 2 кастрычніка 1965 г. і адпаведнымі законамі саюзных рэспублік саўнаргасы былі скасаваны. Замест іх пачалі стварацца агульнасаюз-ныя, саюзна-рэспубліканскія і рэспубліканскія галіновыя міністэрствы і ведамствы.

Выканаўча-распарадчая дзейнасць Савета Міністраў ажыццяўлялася праз агульнанарматыўныя прававыя акты (пастановы), а канкрэтныя пытанні, якія тычыліся асоб-ных прадпрыемстваў і арганізацый, рэгуляваліся распара-джэннямі.

Такія метады і формы дзейнасці вышэйшага органа дзяржаўнага кіравання БССР функцыяніравалі да пачатку 90-х гг.

У заключэнне трэба адзначыць, што рэальная паўната ўлады на Беларусі ў разглядаемы перыяд знаходзілася ў руках бюро ЦК КПБ і яго першага сакратара. Менавіта апарат ЦК КПБ рыхтаваў праекты важнейшых рашэнняў у рэспубліцы, аналізаваў і кантраляваў дзейнасць вышэй-шых дзяржаўных органаў, падбіраў і прызначаў кадры для работы ў іх.