- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Авенарыус
Мікалай Пятровіч (12.9.1834—17.7.1903)
Дзеяч народнай асветы, педагог, архео-лаг, краязнавец. Нарадзіўся ў Царскім Ся-ле, цяпер г. Пушкін Ленінградскай вобл.). Скончыў гімназію i Галоўны педагагічны інстытут у Пецярбургу. Працаваў настаўні-кам нямецкай мовы i гісторыі ў 2-й Пецяр-бургскай гімназіі. У 1862 пасланы за мяжу для азнаямлення з германскімі i швейцар-скімі семінарыямі. Пасля вяртання ў 1864 заснаваў Маладзечанскую настаўніцкую се-мінарыю. У 1864—85 працаваў інспектарам Александрыйска-Марыінскага інстытута ў Варшаве, потым Беластоцкага настаўніцка-га інстытута. У 1860—70 у айчынных i бер-лінскіх часопісах змяшчаў свае працы па педагогіцы: «Парады педагога-практыка», «Русо i яго Эміль», «Пра рэформу школь-най справы ў Расіі» i інш.; склаў вучэбную карту Еўрапейскай Расіі, пісаў творы для дзяцей. У 1885—90 займаўся раскопкамі курганоў у Барысаўскім i Навагрудскім пав., мураваных магіл у Бельскім i Бела-стоцкім пав. (цяпер Польшча). Сабраў 125 каменных сякер на Магілёўшчыне, калек-цыю свінцовых пломбаў са знакамі Руры-кавічаў у Драгічыне на р. Буг. Алісаў ят-вяжскія старажытныя помнікі Віленскага музея, аўтар артыкулаў па нумізматыцы i археалогіі.
Те:. Руководство к воспитанию и элементарному обучению. Варшава. 1874; Дрогичин Над-бужский и его древности // Древности Северо-Западного края. СПб., 1890. Т. 1, вып. 1.
В.В.Краснова.
АГІНСКІ
Багдан (?—1625)
Дзяржаўны і грамадскі дзеяч Вялікага княства Літоўскага, асветнік. Паходзіў з старадаўняга магнацкага роду. 3 1580 падкаморы трокскі, староста Віленскага пра-васлаўнага брацтва, удзельнік мірных пера-гавораў у Маскве ў 1587 i 1612. Пасля заба-роны дзейнасці брацкай беларускай Свята-духаўскай друкарні ў Вільні ён заснаваў у 1610 друкарню Віленскага праваслаўнага брацтва ў сваім уладанні — мяст. Еўі (цяпер г. Вевіс у Літве). Гэтая друкарня пра-існавала да сярэдзіны 17 ст. i выпусціла больш за 25 выданняў, у т.л. «Новы запавет з Псалтыром» (1611), «Дыёптру» (1612), «Буквар славянскай мовы» (1618), «Грама-тыку» М.Сматрыцкага (1619) i інш. Кіры-лічныя кнігі Еўінскай друкарні вызначаліся высокімі мастацка-паліграфічнымі якасця-мі. Кнігавыдаўцы прадаўжалі i развівалі традыцыі Ф.Скарыны (прадмовы, пасля-слоўі, каментарыі i да т.п. рабіліся на беларускай мове). Як i выданні Скарыны, кнігі Еўінскай друкарні прызначаліся для шыро-кіх колаў насельніцтва i выкарыстоўваліся беларускімі i ўкраінскімі брацтвамі ў наву-чальна-асветніцкай i царкоўна-рэлігійнай дзейнасці. У прадмовах выдаўны падкрэс-лівалі патрыятычныя матывы сваёй дзей-насці, намер распаўсюджваць кнігі на ўсе «рускія» краіны, садзейнічаць развіццю
8
«народа рускага». Выданні разыходзіліся на Беларусі, Украіне, часткова вывозіліся ў Расію. Апрача кірылічных кніг друкарня выпускала ў 1-й палове 17 ст. польскія вы-данні, якія адыгрывалі пэўную ролю ў гра-мадска-палітычным i духоўным жыцці Рэ-чы Паспалітай.
АГІНСКІ
Міхал Казімір (1730—31.5.1800)
Вялікі гетман літоўскі, мецэнат. Прад-стаўнік старадаўняга магнацкага роду: я го бацька, Юзаф, быў ваяводам трокскім, ма-ці, Ганна — з роду Вішнявецкіх. 3 1748 А. — чашнік літоўскі, пісар польны i генерал-маёр войск літоўскіх. У 1746 на сойме быў паслом ад Пінскага, у 1748 ад Старадубска-га пав. У 1753—61 падарожнічаў па Еўро-пе, быў у Дрэздэне, Вене, Парыжы. Ажа-ніўшыся з дачкою вялікага канцлера літоў-скага М.Чартарыйскага, атрымаў Слонім-скую эканомію. 3 1764 ваявода віленскі, з 1768 гетман вялікі літоўскі. Пасля смерці караля Аўгуста III адзін з кандыдатаў у карал! Рэчы Паспалітай. У 1771 перайшоў на бок Барскай канфедэрацыі, але яго 3-тысячны атрад разбіў Сувораў пад в. Сталові-чы (цяпер Баранавіцкі р-н). У выніку А. быў вымушаны эмігрыраваць, а яго ма-ёнткі ва ўсходняй Беларусі, ужо далучаныя ла Расіі ў 1772, былі канфіскаваны. Вяр-нуўся на радзіму ў 1774. Пабудаваў у Сло-німе некалькі прамысловых прадпрыем-стваў, друкарню, тэатр. Па сваёй ініцыяты- ве пачаў пракладваць Агінскі канал, які злучыў рэкі Ясельду са Шчарай i тым самым р. Нёман Балтыйскага басейна з р. Прыпяць Чарнаморскага басейна.
А. быў добра адукаваным i таленавітым чалавекам, маляваў, пісаў вершы, аповесці, музычныя творы, іграў на кларнеце, скрыпцы, арфе i клавікордах (ігры на скрыпцы вучыўся ў Дж. Віёці). Пры сваім двары ў Слоніме ў 1765 ён стварыў вядо-мыя на той час оперны тэатр i капэлу. Для падрыхтоўкі балетных артыстаў. і музыкан-таў з прыгонных арганізаваў школу. Яго лі-чаць аўтарам выдадзеных у Варшаве пад псеўданімам «Слонімскі грамадзянін» пера-давых для свайго часу зборнікаў «Гістарыч-ныя i маральныя аповесці» (1782), «Байкі i не-байкі» (1788). У апошні зборнік увайшлі вершы з «Песень пана Міхала графа Агін-скага, гетмана Вялікага княства Літоўскага, укладзеныя ў верасні 1770 г. ў Слоніме». Выказвалася думка, што ў літаратурнай працы яму дапамагаў Ф.К.Хамінскі, аднак гэта меркаванне абвяргаюць сучасныя дас-ледчыкі. Вядомы ён i як оперны кампазітар — аўтар пастаўленых на сцэне яго опер «Зме-нены філосаф» (1771), «Елісейскія палі» (1788; верагодна пісаў з дапамогай Ф.Ма-рыні), а таксама «Сілы свету», «Становішча саслоўяў» (1784). Пісаў таксама скрыпіч-ныя п'есы. У 1778 адкрыў для сваіх прыгонных школу — «Дэпартамент балетных дзяцей», дзе акрамя танцаў дзяцей вучылі чытанню i пісьму.
У 1781 А. прызначаны намеснікам Лі-тоўскай правінцыі, у 1782 выехаў за мяжу, быў у Бруселі, Амстэрдаме, Берліне, потым у Англіі. Прасіў дапамогі ў прускага караля Фрыдрыха Вільгельма II, каб вярнуць свае маёнткі ў Расіі. У 1793 адмовіўся ад вялікай гетманскай булавы, выехаў у Вену, у 1795 прысягнуў на вернасць Кацярыне II. Апошнія гады жыцця правёў у Варшаве, дзе i памёр.
Шт.: Мальдзіс А.І. На скрыжаванні славянскіх традыцый. Мн., 1980; Дадйомо-в а О.В. Музыкальная культура городов Белоруссии в ХУПІ веке. Мн., 1992; Цэхана-в е ц к i A. Міхал Казімір Агінскі і яго «сядзіба музаў» у Слоніме: Пер. з ням. Мн., 1993.
А.М. Фйатава.
9
АГІНСКІ
Міхал Клеафас (7.10.1765—15.10.1833)
Дыпламат, кампазітар, вялікі падскарбі літоўскі. Прадстаўнік старадаўняга магнац-кага роду: яго бацька, Андрэй, быў ваяво-дам трокскім, маці, Паўла — з роду магна-таў Шэмбекаў. Нарадзіўся ў Гузаве, недалёка ад Варшавы. Атрымаў добрую дамаш-нюю адукацыю, меў выдатныя здольнасці да музыкі i замежных моў. У 1786 пасол на сойме, у 1788 камісар скарбовай камісіі Вя-лікага княства Літоўскага, у 1789 літоўскі мечнік, у 1789 надзвычайны пасланнік у Галандыі. У 1791 вярнуўся на радзіму, зай-маўся пытаннямі спадчыны маёнткаў Міха-ла Казіміра Агінскага на Беларусі, якія адышлі да Расіі. Быў дэпутатам Гродзен-скага сойма 1793. У 1793—94 вялікі пад-скарбі літоўскі. У 1794 удзельнічаў у паў-станні пад кіраўніцтвам А.Т. Касцюшкі, ува-ходзіў у Найвышэйшую раду літоўскага народа. Ахвяраваў на патрэбы паўстання 188 тыс. злотых, кіраваў 480 стральцамі. Двойчы са сваім атрадам спрабаваў прабіцца ў Мін-скую губ., каб узняць там паўстанне. Зма-гаўся супраць прускіх войск. Пасля таго як расійскія войскі ўзялі Вільню, А. выехаў у Варшаву. За ўдзел у паўстанні яго маёнткі былі канфіскаваны царскімі ўладамі. Жыў у Вене, Венецыі, Парыжы. Дзякуючы на-маганням князя К.Чартарыйскага атрымаў дазвол вярнуцца на радзіму i ў Гродне пры-сягнуў на вернасць Аляксандру I. У 1802—06 жыў у маёнтку Залессе Ашмянскага пав., дзе пабудаваў новы палац, парк у англій-скім стылі, аранжарэі, звярынец, сабраў вялікую бібліятэку. Залессе стала адной з найпрыгажэйшых магнацкіх рэзідэнцый на Беларусі. У 1807 у /таліі быў прыняты На-палеонам I. У 1810 у Пеиярбургу атрымаў ад цара званне сенатара i тайнага саветні-ка, ордэны св. Уладзіміра i Аляксандра Неўскага. У маі 1811 падаў цару праект пра заснаванне Вялікага герцагства Літоўскага. Напярэдадні вайны 1812 услед за Аляксан-драм I прыехаў у Вільню, потым вярнуўся ў Пецярбург, дзе знаходзіўся да канца вайны. У 1817 у Вільні надрукаваў 2 зборнікі сваіх твораў. У 1823 выехаў у Італію, жыў у Фларэнцыі, дзе i памёр.
Вядомы як музыкант i кампазітар. А. за-хапляўся ітаіьянскай i французскай опе-рай, іфаў на скрыпцы i клавікордах. Кам-пазітарскую дзейнасць пачаў у 1790-я гады стварэннем шматлікіх маршаў i баявых пе-сень, пашыраных сярод паўстанцаў 1794. Яму прыпісваецца аўтарства музыкі песні «Ячшэ Польшча не загінула», якая стала польскім нацыянальным гімнам. У залескі перыяд пераважна займаўся музыкай. У гэ-ты час ім напісаны славуты паланез «Разві-танне з Радзімай». Галоўнае ў творчай спадчыне А. — фартэпіянныя п'есы, пала-незы, мазуркі, маршы, вальсы i рамансы. Аўтар музыкі i лібрэта оперы «Зеліда i Валькур, або Банапарт у Каіры», трактата «Лісты пра музыку» (1828). У 1826—27 у Парыжы выдадзены 4-томныя «Мемуары пра Польшчу i палякаў з 1788 па 1815 г.».
Те.: Pamiętniki... Т. 1—4. Poznań, 1870—73.
Шт.: Polski słownik biograficzny. Т. 23/3—4, z. 98. 99. Wrocław etc, 1978; Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895; Мальдзіс A. Падарожжа ў XIX ст. Мн., 1969; Бэл за И. Михал Клеофас Огиньский. 2 изд. М., 1974; Э н г е л ь А.М. Архив Виленского генерал-губернаторства. Т. 2, ч. 1. Вильна, 1870. А.М.Філатава.