- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Ан цыпа
(Анцыпа-Чыкунскі) Ільдафонс Дзяменцьевіч (1815 ? —6.6.1863)
Удзельнік рэвалюцыйнага руху на Бела-русі i ў Польшчы. Нарадзіўся ў в. Мілавань каля Гродна. Вучыўся ў Слонімскім павя-товым вучылішчы. Удзельнічаў у паўстанні 1830—31. У эміграцыі (Францыя) быў членам Польскага дэмакратычнага таварыства, выступаў у друку па пытаннях арганізацыі новага ўзброенага паўстання. У час паў-стання 1848 камандаваў сялянскім атрадам на Пазнаншчыне. У 1859 вярнуўся ў Расію
i жыў пад наглядам паліцыі ў маёнтку брата (Быхаўскі пав. Магілёўскай губ.). 24.4.1863 узначаліў паўстанцкі атрад у Бы-хаўскім пав. Паўстанцы фамілі валасныя канцылярыі, ссякалі тэлефафныя слупы, палілі масты і, як сказана ў заключэнні па-лявога аўдытарыяту, «абвяшчалі вызвален-не сялян ад усіх павіннасцей, бясплатнае карыстанне памешчыцкай зямлёй, свабоду i роўнасць». 28.4.1863 яго атрад быў разбі-ты. А. схапілі i па прыгаворы ваеннага суда расстралялі ў Магілёве.
Літ:. В.[Ратч]. Очерки мятежного движения в Могилёвской губернии в 1863 г. Вильна, 1865; Восстание в Литве и Белоруссии 1863—1864 гг. М., 1965 (Восстание 1863 года. Материалы и до кументы). Г.В.Кісялёў.
Арамовіч
Ігнат Мікалаевіч (?—1875)
Педагог, мемуарыст. Удзельнік паўстан-ня 1863—64 на Беларусі. З 1859 працаваў настаўнікам матэматыкі ў Беластоцкай гім-назіі. У час паўстання на Гродзеншчыне (з 12.4.1863) быў ад'ютантам пры паўстанцкім ваенным начальніку Гродзенскага ваявод-ства. Паплечнік i нязменны спадарожнік В.Урублеўскага. Увосень 1863 з Урублеў-скім i рэшткамі гродзенскіх паўстанцаў пе-райшоў на тэрыторыю Полынчы (Люблін-шчына, Падляшша). Пасля разгрому атра-даў Урублеўскага (7.1.1864) эмігрыраваў. У Швейцарыі надрукаваў падрабязныя ўспа-міны пра паўстанне на Гродзеншчыне, у якіх апісаў баявыя дзеянні паўстанцкіх ат-радаў, прыезд К.Каліноўскага да паўстан-цаў, змясціў тэксты беларускіх паўстанцкіх песень. У 1872 вярнуўся ў Расію, быў са-сланы i памёр у Казані.
Te:. Marzenia: Pamiętnik o ruchu partyzanckim w województwie Grodzieńskim w 1863 i 1864 r. Bendlikon, 1865. Г.В.Кісяіёў.
Арлоўскі
Яўстафій Філарэтавіч (26.4.1863—15.12.1913)
Беларускі гісторык, краязнавец, педагог. Нарадзіўся ў в. Славенск Валожынскага р-на Мінскай вобл. Скончыў Пецярбургскі гісторыка-філалагічны інстытут (1885). 3 1885 выкладчык гісторыі, геаграфіі i грэчас-кай мовы ў Гродзенскай гімназіі, член Гродзенскага археалагічнага камітэта i Паўноч-на-Заходняга аддзела Рускага геаграфічнага таварыства. Аўтар прац па гісторыі населе-
25
ных месцаў, народнай адукацыі, вайны 1812 на Гродзеншчыне, гісторыі цэркваў, манастыроў i інш. Абгрунтаваў i даказаў тоеснасць летапіснага i цяперашняга Грод-на на Немане, пісаў пра ролю беларускага насельніцтва i беларускай культуры ў гісто-рыі Вялікага княства Літоўскага. Гаіоўныя працы — «Гродзенская старажытнасць>> (ч. 1, 1900). Працы яго i сёння не страцілі наву-ковага значэння з-за багацця крыніц.
Те:. К истории народного образования в Гродненской губернии. Гродно, 1899; М.Свис-лочь-Волковысская: (Исторический очерк). Гродно, 1895; Исторический очерк Гродненской гимназии. Гродно, 1901: Гродненская губерния в 1812 г.: Исторический очерк. Гродно, 1912.
АРЛЯ-АШМЯНЕЦ
Фердынанд Францавіч (1775—?)
Педагог, пісьменнік. Нарадзіўся на Беларусь Пасля заканчэння Галоўнай Полац- кай школы прайаваў настаўнікам у Дынабургскім, потым у Віцебскім і Аршанскім павятовых вучылішчах; у 1800—08 — у Полацкім, Рагачоўскім і Камянецкім вучылішчах. У 1808 перайшоў у Курскую гімназію. У 1813 пераехаў у г. Арол, дзе выкладаў статыстыку, гісторыю, геаграфію, старажытнасці, міфалогію i лацінскую мову. Тут ён распачаў два перыядычныя выданні: «Друг россиян и их единомышленников...» (выйшла ў канцы 1816) i «Отечественный памятник, посвященный дружелюбному соединению российских и польских народов» (кн. 1—3, 1817—18), якія друкаваліся ў Маскве. Абодва выданні мелі на мэце «змацаваць у вечным саюзе непарушнай дружнасці розумы i сэрцы славяна-расійскіх і польскіх народаў праз асвету i дабрачыннасць». 3 Арла А.-А. пераехаў у Магілёў, дзе пэўны час быў выкладчыкам гімназіі, a ў 1818 пераведзены ў Маладзечанскае вучылішча настаўнікам гісторыі права лацінскай мовы. Г.А.Масіыка.
АРЦЕМІЙ
(?—1570)
Расійскі царкоўны дзеяч i публіцыст, прадстаўнік рэлігійнага вальнадумства, прыхільнік несцяжацеляў. 3 1536 манах у Парфір'евай пустыні каля Кірыла-Белазер-скага манастыра. Узвысіўся пры цару Іване IV Грозным, перапісваўся з ім. У 1551 прызначаны ігуменам Тройца-Сергіева манастыра, у 1552 самавольна вярнуўся ў Парфір'еву пустынь. Выступаў супраць
прыхільнікаў манастырскага землеўладан-ня. У 1553 выкліканы на царкоўны сабор сведкам па справе рускага вальнадумца М.Башкіна. У 1554 абвінавачаны ў ерасі, адлучаны ад царквы i сасланы ў Салавецкі манастыр. Каля 1554—55 уцёк у Вялікае княства Літоўскае. Спачатку жыў у Віцеб-ску, дзе зноў зблізіўся з Феадосіем Касьш, які таксама ўнёк сюды са зняволення. Пасля выгнання з Віцебска пасяліўся ў Слуцку пры двары князя Юрыя Алелькі. Займаўся літаратурнай дзейнасцю, вёў барацьбу супраць каталііітва i лютэранства ў абарону праваслаўя. Быў асабіста знаёмы з прад-стаўнікамі беларускага рэфармаиыйнага ру-ху (С.Будньш, К..Ка,іадынскім, І.Зарэцкім), выступаў супраць антытрынітарыяў. У 1562 С.Будны паслаў А. свой «Катэхізіс», выда-дзены ў Нясвіжы. А. адказаў яму некалькі-мі пасланнямі «до Сімона еретика Будно-го» (захаваліся два), у якіх папракаў за па-мылковыя думкі i заклікаў адмовіцца ад ерасі, адначасова высока ставіў С.Буднага як чатавека з найвышэйшым сэнсам i po-зумам. А. — аўтар 16 пасланняў, 9 з якіх напісаны ў Слуцку. Зарэкамендаваў сябе таленавітым публіцыстам, быў пад моцным уздзеяннем патрыстыкі. Адстойваў ідэі ду-хоўнага самаўдасканалення, чалавекатюб-ства, цярпімасці да «ерэтыкоў», разумнага пераканання, любові да «кожнага слова». Пасланні А. — каштоўны помнік руска-бе-ларускай палемічнай літаратуры сярэдзіны 16 ст. i гістарычная крыніца аб падзеях i ідэйных працэсах таго часу на Беларусь
Те.: Послания Старца Артемия, XVI века // Русская историческая библиотека. Пб.. 1878. Т. 4.
Лип.: Зимин А.А. И.С.Пересветов и его современники. М., 1958; Вилинский Г.С.Пос-лания старца Артемия (XVI века). Одесса, 1906; Очерки истории философской и социологической мысли Белоруссии (до 1917 г.). Мн., 1973.
АСКЕРКА
Аляксандр Уладзіслававіч (1830—24.1.1911)
Грамадскі дзеяч ліберальнага кірунку, удзельнік паўстання 1863 на Беларусі i ў Літве. Нарадзіўся ў маёнтку Рудакова Рэ-чыцкага пав. Мінскай губ. Скончыў Пе-цярбургскі універсітэт. У 1853—57 на вай-сковай службе. Як член Мінскага губерн-скага камітэта па ўладкаванні побыту ся-лян удзельнічаў у распрацоўцы ўмоў сялян
26
екай рэформы 1861, у рабоце рэдакцыйных камісій у Пецярбургу; выступаў у друку па пытаннях земскага крэдыту. 3 1861 член Віленскай установи па сялянскіх справах, удзельнічаў таксама ў рабоце Віленскай ар-хеалагічнай камісіі. У 1862 арганізаваў у Варшаве выданне беларускага буквара-ка-тэхізіса («Лемантар для добрых дзетак ката-лікоў»). Быў адным з кіраўнікоў партыі «белых» на Беларусі і ў Літве. У канцы лю-тага 1863 увайшоў у склад паўстанцкага Аддзела кіраўніцтва правінцыямі Літвы, за-гадваў там вайсковымі справамі i віленскай гарадской арганізацыяй (начальнік г. Віль-ня). 31.5.1863 арыштаваны, сасланы на ка-таргу ў Сібір. 3 1872 жыў у Варшаве, пра-цаваў у рэдакцыі часопіса «Ateneum». У 1885—1904 дырэктар філіяла страхавога та-варыства ў Вільні. Памёр у Відзах Лаўчын-скіх (цяпер Браслаўскі р-н). Пахаваны ў Вільні.