- •Прадмова
- •Абламовічы
- •Абрамовіч Адам (1710-?)
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абрамовіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Абуховіч
- •Авенарыус
- •Агрызка
- •Адамовіч
- •Азарэвіч
- •Алелькавіч
- •Альхімовіч
- •Аляксандр
- •Аляшкевіч
- •Андрыёлі
- •Анімеле
- •Ан цыпа
- •Арамовіч
- •Арлоўскі
- •Аскерка
- •Астравіцкі
- •Астрожскі
- •Аўгусціновіч
- •Аураамка
- •Аўрамій смаленскі
- •Ачапоўскі
- •Багамолец (Bohomolec)
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багдановіч
- •Багушэвіч
- •Бажанаў
- •71?.: Опыты земледелия вольнонаёмным трудом. М., 1860; 2 изд. СПб., 1861; Что можно заимствовать у иностранцев по части земледелия. СПб., 1863; 2 изд. СПб., 1867.
- •Базылік
- •3 1558 Б. Працаваў у прыдворнай музыч-най капэле галоўнага пратэктара Рэфарма-цыі ў Вялікім княстве Літоўскім Мікалая
- •Баранецкі
- •Бараноўскі
- •Бардзілоўскі
- •Барздынскі
- •Бароўскі
- •Барташэвіч (Bartoszewicz)
- •Бартольд
- •Бартэльс
- •Баршчэўскі
- •Барычэўскі
- •Белаблоцкі
- •Беркман
- •Бжастоўскі
- •Бжастоўскі
- •Бонч-асмалоўскі
- •Борзабагаты
- •Будзіла
- •Будзіл0віч
- •Будзінскі
- •Буйніцкі
- •Булгакоўскі
- •Булгары н
- •Бучынскі
- •Быкоўскі
- •Быхавец
- •Бычковы
- •Бя рында
- •Вадкоўскія
- •Вайніловіч
- •Вайніловіч
- •Валадковіч
- •Валатоўскі
- •Валовіч
- •Валовіч
- •Ваньковіч
- •Васільева
- •Ваўжэцкі
- •Вашчанка
- •Вашчанка
- •Вераніцын
- •Весялоўскі
- •Вольскі
- •Вяроўкін
- •Вярыга-дарэўскі
- •Вярэнька
- •Гаворскі
- •Гальперын
- •Гальшанскія
- •Галянскі
- •Гарабурда
- •Гарабурда
- •Гараўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гарбачэўскі
- •Гардзіслава
- •Гаўрыленка
- •Гаўсман
- •Гаховіч
- •Гашкевіч
- •Гаштольд
- •Гедзімін,
- •Герберскі
- •Гіндэнбург
- •Гітаўт-дзевалт0ўскі
- •Гольц-мілер
- •Грабніцкі
- •Граткоўскі
- •Грум-гржымайла
- •Грыгаровіч
- •Грыневіч
- •Грынявіцкі
- •Гурыновіч
- •Гусаржэўскі
- •Гусоўскі
- •Дабравольскі
- •Дабравольскі
- •Дадэрка
- •Дакучаеў
- •Даленга-хадакоўскі
- •Далеўскія
- •Даманеўскі
- •Дамашэвіч
- •Дамбавецкі
- •Дамброўскі
- •Дамейка
- •Дарагастайскі
- •Дашчынскі
- •Дземід0віч
- •Дзмітрыеў
- •Дмахоўскі
- •Дразд0в1ч
- •Дубовіч
- •Дудышкін
- •Дунін-горкавіч
- •Дунін-марцінкевіч
- •Дыбоўскі
- •Ермакоў
- •Ефрасіння полацкая
- •Ефрасіння рагвалодаўна
- •Жаля30ўскі
- •Жахоўскі
- •Ждановіч
- •Жуковіч
- •Жураўскі
- •Жыпмонт I
- •Жыпмонт II
- •Жэра (Zera)
- •Завадскія
- •Завітневіч
- •Загурскі
- •Залескі
- •Залускі
- •Замысл0ўскі
- •Заранка
- •Зарэмба
- •Зарэмба-каліноўскі
- •Звеніслава
- •Здан0в1ч
- •Івановіч
- •Іваноўскі
- •Іваноўскі
- •Ігнатовіч
- •Ігнацьеў
- •Кавалеўская
- •Кавалеўская
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •Кавалеўскі
- •7В.:Собр. Науч. Тр. Т. 1—2. М., 1950—56.
- •Кавячынскі
- •Каганец
- •Каладынскі
- •Каменскі
- •Кантрым
- •Канчэўскі
- •Каралькевіч
- •Каратынскі
- •7В.:Творы. 2-е выд. Мн., 1981.
- •Каржанеўскі
- •Карповіч
- •Карповіч
- •Карташэўскі
- •Карчэўскі
- •Кары цкi
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касовіч
- •Касцюшка
- •Катовіч
- •Кахлеўскі
- •Качаноўскі
- •Каяловіч
- •Кіпрыян
- •Кірыла тураўскі
- •Клакоцкі
- •Клімашэўскі
- •Клімент смаляціч,
- •Кміта-чарнабыльскі
- •Князьнін
- •Крачкоўскі
- •Крашэўскі
- •Крышкоўскі
- •Кукальнік
- •Кулакоўскі
- •Кулжынскі
- •Кульчынскі
- •Кунцэвіч
- •Курбскі
- •Кургановіч
- •Кусцінскі
- •Кутарга
- •Кутарга
- •Кутневіч
- •Лада-заблоцкі
- •Латышаў
- •Лебензон
- •Легатовіч
- •Лепяшынскі
- •Лепяшынскі
- •Ліцыній намыслоўскі
- •Лужынскі
- •Лускіна
- •Лышчынскі
- •Любашчынскі
- •Людагоўскі
- •Лянкевіч
- •Лянчыцкі
- •Ляскоўскі
- •Макоўскі
- •Макушаў
- •Малышэвіч
- •Малышэўскі
- •Мамонічы
- •Манькоўскі
- •Манюшка
- •Манюшка
- •Марал ёўскі
- •Марахоўскі
- •Марашэўскі
- •Маркевіч
- •Маркев1ч
- •Марозік
- •Марцінкевіч
- •Марціноўскі
- •Масальскі
- •Масальскі
- •Маскевіч
- •Маскевіч
- •Матушэвіч
- •Мендэле-мойхер-сфорым
- •Мікешын
- •Мікуцкі
- •Міладоўскі
- •Міхановіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Міцкевіч
- •Мужылоўскі
- •Мурзакевіч
- •Мухлінскі
- •Мысаўской
- •Мялешка
- •Мяржынскі
- •Набароўскі
- •Навадворскі
- •Нагумовіч
- •Нарвойш
- •Наркевіч-ёдка
- •Нарушэвіч
- •Насовіч
- •Незабіт0ўскі
- •Незабытоўскі
- •Несялоўскі
- •Нікіфароўскі
- •Павел 3 візны
- •Пагарэльскі
- •Пагоскі
- •Падабедаў
- •Падчашынскі
- •Пакроўскі
- •Палонскі
- •Панятоўскі
- •Папроцкі
- •Паўстанскі
- •Пачобут-адляніцкі
- •Пашакоўскі
- •Пашкевіч
- •Пельгжымоўскі
- •Перасветаў
- •Петражыцкі
- •Петрапаўлаўскі
- •Пётр 3 ганёндза
- •Пільхоўскі
- •Пратасевіч
- •Пратасовіч
- •П ржав альс кi
- •Рагнеда рагвалодаўна
- •Рагоўскі
- •Радзевіч
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радзівіл
- •Радкавец
- •Радчанка
- •Ражанскі
- •Раманаў
- •Ратондус
- •Ржавускі
- •Рудніцкі
- •Рукевіч
- •Румянцаў
- •Рункевіч
- •Русецкая
- •Русецкі
- •Руткоўскі
- •Сабольшчыкаў
- •Саветаў
- •Савіч-заблоцкі
- •Саковіч
- •Сакольскі
- •Сапуноў
- •Сарбеўскі
- •Сасноўскі
- •Семяновіч
- •Семянтоўскі
- •Сердзюкоў
- •Сердзюкоў
- •Сержпутоўскі
- •Сілівановіч
- •Сімяон полацкі
- •Сітанскія
- •Скарульскі
- •Скрабецкі
- •Славінецкі
- •Слонімскі
- •Слупскі
- •Смаленскі
- •Смародскі
- •Сматрыцкі
- •Смуглевіч
- •Спасовіч
- •Станкевіч
- •Стары улас
- •Стафан баторый
- •Страйноўскі
- •Стрыйкоўскі
- •Стукаліч
- •Судзіл0ўская
- •Судзілоўскі
- •Сцірпейка
- •Сыракомля
- •3 Палацаў, пыхлівых адвечна,
- •Ся машка
- •Сямеўскі
- •Сянкоўскі
- •Тамашэўскі
- •Тапчэўскі
- •Трубніцкі
- •Трусевіч
- •Трутнеў
- •Труцэвіч
- •Турцэвіч
- •Тшашчкоўская
- •Тызенгаўз
- •Тызенгаўз
- •Тылкоўскі
- •Тышкевіч
- •Тышкевіч
- •Урончанка
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Урублеўскі
- •Файніцкі
- •Фалькоўскі
- •Фалькоўскі
- •Фальскі
- •Федаровіч
- •Філалет хрыстафор
- •Фіялкоўскі
- •Хадкевіч
- •Харламповіч
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Ходзька
- •Храпавіцкі
- •Храптовіч
- •Храптовіч
- •Цадроўскі
- •Цамблак
- •Цвяткоўскі
- •Цытовіч
- •Цэраскі
- •Цяплінскі
- •Цяцерскі
- •Чалоўскі
- •Чарноўская
- •Чартарыйскі
- •Чаховіц
- •Шадурскі
- •Шалковіч
- •Шапялевіч
- •Шапялевіч
- •Шукевіч
- •Шыдлоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шыманоўскі
- •Шымкевіч
- •Юркевіч
- •Ягадзінскі
- •Якубовіч
- •Яленская
- •Яленскі
- •Яльніцкі
- •Янушкевіч
- •Ярашэвіч
- •Ястржэмбскі
- •Яцкоўскі
- •Спіс аўтараў
Звеніслава
Барысаўна
(у манастве Еўпраксія;
пасля 1110—1202)
Асветніца, дачка полацкага князя Бары-са Усяславіча. Нарадзілася яна на некалькі гадоў пазней за сваіх дваюрадных сясцёр, дачок малодшага полацкага князя Святас-лава Прадславы (Ефрасінні Полацкай) i Гар-дзіславы . Калі 12-гадовая Прадслава пры-няла манаскі пострыг i новае імя Ефрасін-ня, 3. было, пэўна, не больш як 4 гады. Адна з прычын, што прымусілі 3. пакінуць свецкае жыццё i пайсці ў манастыр, была тая, што пасля смерці князя Барыса Усяс-лавіча (1128) кіеўскі князь захапіў Полацк і саслаў усю сям'ю князя Барыса, у т.л. бацьку Ефрасінні — Святаслава, у Візан-тыю. На чужыне, пазбаўленая бацькоўскай апекі і высокага становішча, яна наўрад ці магла мець надзею на прыстойнае замуж-жа. I калі ўжо так трагічна склаўся яе лёс, то за лепшае палічыла пайсці ў манастыр i жьшь у родным горадзе, сярод людзей, якія памятаюць славу роду Усяслава, пад апе-кай дваюраднай сястры, знакамітай Ефра-сінні. Усе фошы i каштоўнасці, што пры-значаліся 3. на пасаг, яна перадала ў ма-настырскую казну. Менавіта на гэтыя сродкі i быў пабудаваны славуты Спаса-Ефрасіннеўскі храм у Полацку. «Пані й сястра! Уся прыгажосць гэтага свету мне не патрэбная. Аддаю ўсё гэта святому Спасу, а сама хачу схіліць галаву пад ярмо Хрысто-вае». Духоўнае імя для 3. Ефрасіння выбрала сугучнае свайму — Еўпраксія. 3 перша-га ж дня сястра Еўпраксія паглыбілася ў манастырскае жыццё. 3 цягам часу яна стала своеасаблівым духоўным лідэрам, a неў-забаве i намесніцай ігуменні Ефрасінні. Мяркуюць, што менавіта Еўпраксія непас-рэдна кіравала працай сясцёр-манашак па перапісванні кніг для манастырскай біблія
178
тэкі і вяла заняткі ў заснаванай Ефрасін-няй школе для дачок багатых палачан у той час, калі сама ігумення займалася больш адказнымі справамі: будаўніцтвам храмаў i манастыроў, наладжваннем духоў-ных сувязей паміж Полацкім княствам i Візантыяй, вядзеннем Полацкага летапісу, прынцыповымі спрэчкамі з Дыянісіем — настаяцелем мужчынскага манастыра ў По-лацку.
Еўпраксія была, несумненна, адна з самых адукаваных жанчын свайго часу. Яна не магла не разумець, што справа асветніц-тва, якую ўсклала на свае плечы Ефрасін-ня, вельмі цяжкая для аднаго чалавека, i таму лічыла сваім абавязкам па магчымасці дапамагаць ёй. 3. была сярод тых нешмат-лікіх вернікаў, якія суттраваджалі Ефрасін-ню ў яе паломніцтве ў Іерусалім, да Труны Гасподняй. Там яна была побач з ігумен-няй да апошняга яе ўздыху i ўзяла на сябе ўсе клопаты, звязаныя з пахаваннем святой Ефрасінні. Вярнуўшыся ў родны Полацк пасля пахавання Еўпраксія, відаць, адразу распачала жыццеапісанне сваёй духоўнай настаўніцы, каб расказаць усяму свету пра «святло дрыготкай зоркі» Ефрасінні. На карысць такога меркавання сведчыць уваж-лівы аналіз твора «Аповесць жыішя i смер-ці святой i блажэннай i найпадобнейшай Ефрасінні, ігуменні манастыра святога Спаса i Найсвяцейшай Ягонай Маці, што ў горадзе Полацку. Благаславі, Ойча!» (ска-рочана — «Жыціе Ефрасінні Полацкай»). Афіцыйна аўтар гэтага твора лічыцца невя-домым. Спецыялістамі амаль дакладна установлена, што напісаны ён у канцы 12 ст. Падрабязнасці ж, звязаныя з многімі момантамі жыцця святой ігуменні, не пакі-даюць сумнення ў тым, што пісаў «Жы-ціе...» чалавек, блізка знаёмы з Ефрасін-няй. У творы мала расказваецца пра тое, што адбывалася за сценамі манастыра, але шмат месца адводзіціда пераказу настаўлен-няў ігуменні сестрам у Хрысце, прыводзяц-ца даслоўна яе маленні. Тут зусім не ад-люстраваны ўдзел Ефрасінні ў палітычным жыцці княства, але ўзносіцца хвала яе ду-хоўным подзвігам. Таму свецкі чалавек або той, які ўсё жыццё быў свецкім i толькі ў старасйі прыняў духоўнае імя, не можа з'яўляцца аўтарам гэтага твора. Значыць, пісаў блізкі паплечнік, які прыняў пострыг яшчэ ў маладым узросце. 3 твора вынікае, што пісала яго жанчына-манашка: чыста па-жаноцку зроблены адбор эпізодаў, пасля суровых аскетичных радкоў роздуму Ефрасінні над філасофіяй чалавечага існа-вання ідзе амаль меладраматычны эпізод — плач князя Святаслава аб лёсе дачкі, якую замест шлюбнага балю i радасці мацярын-скай чакае жыццё ў пастах i маленнях. I гэта аплакванне маладосці паўтараецца ў «Жыціі...», як i ў былінах, тройчы: другі раз — пасля эпізоду гвалтоўнага пострыгу Ефра-сінняй роднай сястры Гардзіславы, трэці — пасля пастрыжэння Ефрасінніных плямен-ніц Вольгі i Кіраанны. Так востра адчуваць тое, чым даводзіцца ахвяраваць дзеля ведаў i веры, магла толькі жанчына, якая сама прыйшла ў манастыр праз пакуты i з-за ад-сутнасці іншага выбару. A менавіта так стала манашкай 3. У той частцы твора, які да-тычыцца іерусалімскага паломніцтва, аўтар не забывае ні аднаго факта, пачынаючы ад узнёслага малення Ефрасінні перад далёкай дарогай i канчаючы дакладнай справазда-чай пра хваробу ігуменні: «I ляжала ў хва-робе сваёй 24 дні, і, даведаўшыся пра сваю смерць, сказала: «Паклічце да мяне прэсві-тэра, каб даў мне прычасці святых тайнаў, бо Вяшчальнік стаіць ужо блізка, чакаючы наказу Уладара». I прыйшоў прэсвітэр, не-сучы прычасць. Ефрасіння ж узнялася i пакланілася тройчы і, прыняўшы найчыс-цейшае цела i святую кроў Хрыстовую, лягла на ложак свой i перадала душу сваю ў рукі Бога жывога 24 дня месяца мая i ўвайшла ў пакоі нябесныя. Давыд жа з Еў-праксіяй i з іншымі пахавалі цела яе чэс-на». 3 кнігі «Жыціе...» можна даведацца пра тое, каго сустракала Ефрасіння па да-розе ў Іерусалім, якім святыням i як пакла-нялася там, у якім храме набыла залатое кадзіла i фіміям. Падрабязна апісаны ў ёй нягоды спадарожнікаў па наладжванні пахавання полацкай ігуменні, калі тамтэй-шыя манахі забаранілі пакласці цела Ефра-сінні (як таго яна сама жадала) у лаўры святога Савы. Усё гэта таксама пацвяр-джае, што аўтар «Жыція...» быў разам з Ефрасінняй удзельнікам святога паломніц-тва. I найбольш верагодна, што ім была «цень вялікай асветніцы» — Еўпраксія. Яе зорным часам i стаў час напісання «Жы-ція...» — першага гістарычнага твора бела-рускай літаратуры, які па сваіх вартасцях набліжаецца да твораў тураўскага «Златоуста» Кірылы i «Слова аб палку Ігаравым». Як ацанілі працу Звеніславы — Еўпраксіі яе сучаснікі, можна меркаваць па тым, што Радзівілаўскі летапіс, у якім нават няма
179
ўпамінання пра Ефрасінню Полацкую, дакладна адзначае дату смерці Еўпраксіі — 1202. Згодна з гэтым летапісам, памерла яна ў даволі старым узросце, у сяле Кідэк-ла, што на рацэ Нерль у Суздальскай зям-лі. Пэўна, да свайго скону Еўпраксія пра-цягвала справу асветы сярод святых сяс-цёр, перададзеную ёй Ефрасінняй. Цела ас-ветніцы было перавезена на родную Полацкую зямлю i пахавана ў Бельчыцкім ма-настыры Барыса i Глеба, заснаваным яе бацькам.
Літ:. Аповесць жыція i смерці святой Еўфра-сінні Полацкай // Спадчына. 1989. №1; М е л ь -н i к a ў A. Помнік беларускай агіяграфіі // Там-сама; А р л о ў У.А. Еўфрасіння Полацкая — Евфросиния Полоцкая. Мн., 1992. Пушкаре в а Н.Л. Женщины древней Руси. М., 1989.
І.А.Масляніцына.