Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
УМКД - тексты 11-12.doc
Скачиваний:
4
Добавлен:
04.05.2019
Размер:
448 Кб
Скачать

2. Берілген екі қатардан синоним сөздерді табыңыз. Жарасымды құрметті

назар көңіл

сыйлы өжет

теңселу сәнді

бір сыдырғы сый

тәлім білім, сабақ

әуес болу әжептәуір

қайсар қозғалу

қызығу, айналысу

3. Жоғарыдағы синоним сөздермен сөз тіркестерін құраңыз.

Үлгі: қызмет көрсету, көңіл аудару

  1. Мәтінді оқыңыз

Күй

«Жауын» қолға түсірген түрікпеннің жас батыры көңілі шалқып, дутарын қолына алады да түрікпеннің бір күйін безілдете жөнеледі. Тұтқын қазақ күйшінің жанындағы түрікпен шалына қарап, байлаулы қолын шештіруін өтінеді. Ауыл ақсақалы тұтқынның қолын шештіреді. Тұтқын қазақ саусақтарын ашып-жұмып, қолы аздап жазылған соң жас батырға қарап үн-түнсіз “дутарыңды бере тұр” дегендей қолын созады. Тұтқынның бұл қылығына таң қалған түрікпен батыры “не істер екен” дегендей қазаққа дутарын ұсынады.

Тұтқын қазақ дутарды қолына алды да, оның құлақ күйін келтіріп алып, сәл бөгеліп қазақтың бір күйін төгілте жөнелді. Салалы саусақтары жорғалай майпаңдап, құрақ мойын дутардың сағағында бұлдырай жөнелді. Түрікпеннің жас батыры манағы жауығуды түгел ұмыттырып, күй ырғағымен теңселе бастайды. Тұтқын қазақтан мұндай өнерді күтпеген үй-ішіндегілер аң-таң, әлгі тартылған күйден кейін оның құдіретті әсерінен айыға алмай, біраз үнсіз отырып қалады. Біраздан соң түрікпен ақсақалы тұтқынға өзгеше ризашылықпен қарап тіл қатады:

– Жігітім, әлгі тартқаның Абылдың күйі емес пе? – деп сұрайды күйшіден.

– Ия, ақсақал, соның күйі.

  • Күйді Абылдың өзінен үйрендің бе?

  • Егер мен Абылдың өзі болсам қайтесіз?! – дейді күйші.

  • Не дейді? Сен Абылдың өзісің бе?

Тұтқын қазақ үнсіз басын изейді. Түрікпен ақсақал жас батырға “Сен кімді тұтқындағаныңды білесің бе?” дегендей жақтырмай қарайды. Абыл Тарақ ұлының күйшілік атағы көрші түрікпен еліне мәлім болған кезі екен (Абыл – артына бірнеше күй қалдырған, тарихта болған адам. Ол 19 ғасырдың аяқ кезінде дүние салған).

– Жә, қазан асыңдар! Егер Вели Абылды ұрымен шатастырып осында айдап әкелмесе, оның күйін өзінен ести алар ма едік, - дейді қария.

Жаңа ғана Абылға “қазақ ұрысы” деп, өштене, жауыға қараған түрікпендер құрметті қонағы келгендей мәре-сәре болады, одан кешірім сұрайды. Тұтқын бұл елдің қонағына айналады. Күй құдіреті – жауыққан түрікпен мен қазақты осылайша табыстырады.

Тапсырмалар:

1) Мәтінді бөлімшелерге бөліңіздер

2) Мәтінге жоспар құрыңыздар

5. Мына сұрақтардың мазмұны ашатын абзацтарды немесе сөйлемдерді мәтіннен табыңыз.

а) Күй құдіреті қалайша жауыққан екі елді табыстырды?

б) Неліктен жас батыр күйші екенін айтпай, күй орындауға бірден кірісті?

в) Түрікпен ақсақалының күйге деген көзқарасы қандай?

г) Мәтіннен күйдің “адамша сөйлейтінін” көрсететін дәлелдемелерді табыңыз.