Прыкладная тэматыка рэфэратаў

1. Эвакуацыя насельніцтва і сродкаў вытворчасці з тэрыторыі Беларусі.

2. Перавод эканомікі СССР на ваенны лад.

3. Дапамога СССР па ленд-лізу.

4. Ураджэнцы Беларусі – героі савецкага тылу.

5. М.Гойшык, М.Казей, дзед Талаш – беларускія партызаны.

6. Канстанцін Заслонаў і яго падпольная дзейнасць.

7. Ціхан Баран (12 год), Міхаіл і Іван Цубы (70-гадоў) і іх подзвігі.

8. А.Мазанік, М.Осіпава, Н.Траян – аперацыя па знішчэнні гаўляйтэра.

9. Мінскае партыйнае падполле (В.Казлоў, Р.Мачульскі).

10. Мінскае падполле і газета “Звязда” (І.Казінец, І.Кавалёў, І.Кабушкін, Е.Клумаў, І.Матусевіч, У.Амельянюк).

11. Маладзёжнае падполле (К.Мазураў, П.Машэраў, С.Прытыцкі)

12. Маладзёжная падпольная група “Андруша”, “Юныя мсціўцы”.

13. Подзвіг В.Харужай.

14. Самая буйная дыверсія Другой сусветнай Вайны (Ф.Крыловіч).

15. Дзейнасць Арміі Краёвай на тэрыторыі Заходняй Беларусі.

16. Дзейнасць ЦШПР і БШПР. “Рэйкавая вайна”.

17. Творчасць дзеячаў навукі, асветы, культуры. Грамадска-палітычная актыўнасць эвакуіраваных.

Тэма 6. Вызваленне беларусі ад германскіх захопнікаў

6.1 Пачатак вызвалення Беларусі. Першыя аднаўленчыя мерапрыемствы.

Разгром нямецкіх войскаў летам 1943 г. на Курскай дузе дазволіў Чырвонай Арміі перайсці ў стратэгічнае наступленне і ўжо ў верасні 1943 г. распачаць шырокамаштабную аперацыю па вызваленню Украіны і Беларусі. 23 верасня 1943 г. часці 15-га стралковага корпуса Цэнтральнага фронту фарсіравалі Днепр і вызвалілі ад нямецкіх акупантаў першы раённы цэнтр Палескай вобласці – гарадскі пасёлак Камарын. 20 воінам, якія вызначыліся пры фарсіраванні Дняпра ў раёне Камарына, было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. А праз некалькі дзён злучэнні 65-й арміі на ўчастку Карповічы-Уборкі фарсіравалі раку Сноў і з баямі 27 верасня вызвалілі райцэнтр Церахоўка Гомельскай вобласці.

У ходзе правядзення Смаленскай аперацыі войскі Заходняга і Бранскага франтоў 26 верасня ўступілі на зямлю Беларусі і вызвалілі раённы цэнтр Хоцімск Магілёўскай вобласці, а праз два дні Мсціслаў. 29 верасня войскі 50-й арміі Бранскага фронту авалодалі г. Крычавам. 1 кастрычніка былі вызвалены райцэнтры Магілёўскай вобласці Чэрыкаў і Краснаполле.

Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандавання паставіла задачу перад войскамі Калінінскага, Заходняга і Цэнтральнага (з 20 кастрычніка 1943 г. Беларускага) франтоў – разграміць нямецкую армейскую групоўку «Цэнтр» і вызваліць ад ворага ўсю тэрыторыю Беларусі. У Стаўцы меркавалі, што вермахт летам 1943 г. панёс вялікія страты, канчаткова дэмаралізаваны і таму не зможа стрымаць наступлення Чырвонай Арміі. Аднак вермахт восенню 1943 г. паказаў, што яшчэ не страціў сваёй баяздольнасці.

6 кастрычніка 1943 г. пачалося наступленне савецкіх войскаў на Віцебскім напрамку. Ужо на другі дзень часці 3-й і 4-й савецкіх армій вызвалілі ад немцаў Невель і 320 іншых населеных пунктаў. Аднак замацаваць свой поспех яны не здолелі. Германскае камандаванне перакінула ў раён Гарадка з іншых участкаў фронту 7 пяхотных і 1 танкавую дывізіі. Наступленне было спынена. Гарадоцкая наступальная аперацыя была адноўлена толькі ў снежні 1943 г. Гарадок быў вызвалены 24 снежня 1943 г. часцямі 11-й гвардзейскай і 43-й армій.Пры гэтым надзвычай вялікімі былі страты войскаў Калінінскага фронту.

У асенне-зімовай кампаніі 1943-1944 гг. войскі Беларускага фронту (камандуючы генерал арміі К.Ракасоўскі) удала правялі Гомельска-Рэчыцкую і Калінкавіцка-Мазырскую аперацыі, у выніку якіх 18 лістапада 1943 г. быў вызвалены горад Рэчыца, 26 лістапада Гомель і 14 студзеня 1944 г. Мазыр. На поўдні рэспублікі войскі Беларускага фронту прасунуліся больш як на 200 кіламетраў у глыб варожай абароны ў паласе шырынёй звыш 100 кіламетраў. У той самы час савецкія войскі вызвалілі яшчэ некалькі раёнаў Віцебскай і Магілёўскай абласцей.

У баях за вызваленне Беларусі ўдзельнічала і 1-ая польская пяхотная дывізія імя Тадэвуша Касцюшкі пад камандаваннем палкоўніка З.Берлінга, сфарміраваная на тэрыторыі СССР. Першы бой яна правяла 12 кастрычніка 1943 г. пад мястэчкам Леніна каля Горак.

Восенню і зімой 1943-1944 г. войскі Чырвонай Арміі поўнасцю ці часткова вызвалілі 36 раёнаў нашай рэспублікі, 36 райцэнтраў і два абласных цэнтры – Гомель і Мазыр. Яны занялі зручныя пазіцыі, з якіх летам 1944 г. пачалася Беларуская наступальная аперацыя «Баграціён». Наступленне савецкіх войск на беларускай зямлі праходзіла ва ўмовах усеагульнай падтрымкі і дапамогі з боку партызан і насельніцтва рэспублікі.

26 лістапада войскі Беларускага фронту вызвалілі першы абласны цэнтр Беларусі – Гомель, куды адразу ж пераехалі ЦК КП(б)Б, урад Беларусі і БШПРД. Урад Беларусі, адпаведна з пералікам распрацаваных у Маскве першачарговых мерапрыемстваў па аднаўленні народнай гаспадаркі і культуры ў вызваленых раёнах, прымае праграму сваіх канкрэтных дзеянняў. Яна была зацверджаная VІ сесіі Вярхоўнага Савета БССР, якая адбылася 21-24 сакавіка 1944 г. у Гомелі. У першую чаргу аднаўляліся прадпрыемствы і галіны народнай гаспадаркі, важныя для забеспячэння арміі.

Працоўныя вызваленай часткі Беларусі самаадданай працай дапамагалі ўсімі сіламі і сродкамі фронту. Аднаўляліся прамысловыя прадпрыемствы, якія забяспечвалі патрэбы фронту, чыгункі, шашэйныя масты, узлётна-пасадачныя пляцоўкі палявых аэрадромаў, адбудоўвалася разбуранае жыллё. Вясной 1944 г. ужо працавала каля 100 прамысловых прадпрыемстваў, на якіх былі заняты больш за 40 тыс. рабочых. Асаблівая ўвага ўдзялялася аднаўленню чыгункі. У лютым на яе рамонце ў вызваленых раёнах працавала больш за 5 тыс. чалавек, і да чэрвеня яна ў асноўным эксплуатавалася.

Шырока разгарнуліся работы па аднаўленню разбуранага жылога фонду. Шырокі размах атрымала шэфства працоўных калектываў над вайсковымі шпіталямі і патрыятычны рух донараў. Дзяржава адразу стала праяўляць клопат аб дзецях, якія засталіся без бацькоў. У чэрвені 1944 г. ужо працавала 37 дзіцячых дамоў, у якіх выхоўвалася больш за 3700 дзяцей. Аднаўлялася сістэма адукацыі. У чэрвені 1944 г. у вызваленчых раёнах працавалі 1458 школ, вучобай было ахоплена каля 150 тыс. дзяцей. 1 кастрычніка 1943 г. на станцыі Сходня пад Масквой аднавіў работу Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт.

Вялікае значэнне для савецкага ўрада мела ідэалагічная праца сярод вызваленага насельніцтва. Галоўнымі праваднікамі савецкай прапаганды павінны былі стаць дамы культуры, бібліятэкі, кінаўстаноўкі. Менавіта там паказвалі дакументальныя кінастужкі, выпісвалася савецкія газеты і часопісы. Да чэрвеня 1944 г. былі адноўлены 24 дамы культуры, 503 хаты-чытальні, 44 гарадскія і раённыя бібліятэкі і абласная бібліятэка ў Гомелі.