47.Літаратурны працэс: мастацкія сістэмы 19-20 стст.

Літаратурны працэс - сукупнасць усіх твораў, якія з'яўляюцца ў гэты час. Гэтым тэрмінам, па-першае, пазначаецца літаратурнае жыццё вызначанай краіны і эпохі (ва ўсёй сукупнасці яе з'яў і фактаў) і, па-другое, шматвяковае развіццё літаратуры ў глабальным, сусветным маштабе. Літаратурны працэс у другім значэнні слова складае прадмет параўнальна-гістарычнага літаратуразнаўства.

Стадыяльнасць літаратурнага працэсу:

- літаратура старажытная

- сярэднявечная літаратура

- літаратура новага часу (Адраджэнне, барока, класіцызм, асветніцтва, сентыменталізм, рамантызм, рэалізм, мадэрнізм, постмадэрнізм).

Асаблівасці літаратуры новага часу:

- грошы

- дамінуючая форма пісьмовая

- індывідуальнасцьаўтарскага пачатка

- большы дынамізм літаратуры

Класіфікацыя літаратурнага працэса паводле Аверынцава:

- архаічны перыяд

- перыяд традыцыйных паэтык

- перыяд аўтарскіх паэтык

Фактары, якія абмяжоўваюць літаратурны працэс:

- на паданне літаратуры ўсярэдзіне літаратурнага працэсу ўплывае час, калі выходзіць тая або іншая кніга.

- літаратурны працэс не існуе па-за часопісамі, газет, іншых друкаваных выданняў. ("Маладая гвардыя", "Новы мір" і г.д.)

- літаратурны працэс звязаны з крытыкай выходзячыя у свет твора.

Вусная крытыка таксама нямала ўплывае на літаратурны працэс.

МАСТАЦКІЯ СІСТЭМЫ XIX - XX СТСТ.

У XIX ст. развіццё літаратуры ішло пад знакам рамантызму, які процістаяў клацыстічнаму і асветніцкаму рацыяналізму. Першапачаткова рамантызм умацаваўся ў Нямеччыне, атрымаўшы глыбокае тэарэтычнае абгрунтаванне, і хутка распаўсюдзіўся па еўрапейскім кантыненце і за яго межамі. Менавіта гэты мастацкі рух азначала сусветна значны зрух ад традыцыяналізму да паэтыкі аўтара.

Рамантызм вельмі неаднастайны, што пераканаўча паказана ў ранніх працах Жырмунскага, якія аказалі найсур'ёзнае ўздзеянне на наступнае вывучэнне гэтай мастацкай сістэмы і па праве прызнаныя літаратуразнаўчай класікай. Галоўным у рамантычным руху пачатку XIX ст. навуковец лічыў не двухсвецце і не перажыванне трагічнага разладу з рэальнасцю, а паданне аб адухоўленасці чалавечага быцця, аб яго "пранізаннасці" чароўным пачаткам. У той жа час Жырмунскі адзначаў абмежаванасць ранняга рамантызму, схільнага да эйфарыі, не чужога індывідуалістычнага сваволля, якое пазней пераадольвалася двума шляхамі. Першы - зварот да хрысціянскай астэтыкі сярэднявечнага тыпу, другі - засваенне надзённых і добрых сувязяў чалавека з нацыянальна-гістарычнай рэальнасцю.

Услед рамантызму ў XIX у. умацавалася новая літаратурна-мастацкая агульнасць, якая пазначаецца словам рэалізм, якое мае шэраг значэнняў, а таму небясспрэчна ў якасці навуковага тэрміна. Сутнасць рэалізму ў дачыненні да літаратуры мінулага стагоддзя і яго месца ў літаратурным працэсе ўсвядомваецца па-рознаму. У перыяд панавання марксісцкай ідэалогіі рэалізм надмерна ўзвышаўся ў шкоду ўсяму іншаму ў мастацтве і літаратуры. Ён думаўся як мастацкае засваенне грамадска-гістарычнай канкрэтыкі і ўвасабленне ідэй сацыяльнай дэтэрмінаванасці, цвёрдай знешняй абумоўленасці прытомнасці і паводзін людзей. Цяпер значнасць рэалізму ў складзе літаратуры XIX-XX стст., наадварот, нярэдка нівеліруецца, а то і адмаўляецца зусім.

У XX у. з традыцыйным рэалізмам суіснуюць і ўзаемадзейнічаюць іншыя, новыя літаратурныя супольнасці. Такі сацыялістычны рэалізм, агрэсіўна насаждаўшыйся палітычнай уладай у СССР, краінах сацыялістычнага лагера і які распаўсюдзіўся нават за іх межы. Творы пісьменнікаў, арыентаваных на прынцыпы сацрэалізму, як правіла, не ўзвышаліся над узроўнем белетрыстыкі. Але ў рэчышчы гэтага метаду працавалі і такія яркія мастакі слова, як Горкі і Маякоўскі, Шолахаў і Твардоўскі.

На авансцэну літаратуры і мастацтвы ў XX ст. высунуўся мадэрнізм, арганічна высахлы з культурных запытаў свайго часу. У адрозненне ад класічнага рэалізму ён найболей ярка выявіў сябе не ў прозе, а ў паэзіі. Рысы мадэрнізму - максімальна адчыненае і вольнае самараскрыцце аўтараў, іх настойлівае імкненне абнавіць мастацкую мову, засяроджанасць больш на ўніверсальным і культурна -гістарычна далёкім, чым на блізкай рэальнасці. Усім гэтым мадэрнізм бліжэй рамантызму, чым класічнаму рэалізму. Разам з тым у сферу мадэрнісцкай літаратуры настойліва ўрываюцца пачаткі, сродныя досведу пісьменнікаў-класікаў XIX стагоддзя. Яркія прыклады таму - творчасць Хадасевіча і Ахматавай з яе "Рэквіемам" і "Паэмай без героя".

Параўнальна-гістарычнае вывучэнне літаратуры розных эпох з пераканаўчасцю выяўляе рысы падабенства літаратур розных краін і рэгіёнаў. Аднак адзінства сусветнага літаратурнага працэсу зусім не азначае яго аднаякасці, тым больш- таждзественнасці літаратур розных рэгіёнаў і краін. У сусветнай літаратуры глыбока значныя не толькі паўтаранасць з'яў, але і іх рэгіянальная, дзяржаўная і нацыянальная непаўторнасць.