23. Метафара і яе разнавіднасці. Метафарычнае мысленне ў літаратуры.

МЕТАФАРА (грэч. metaphora - перанясенне) - утоенае вобразнае параўнанне, перанясенне ўласцівасцяў аднаго прадмета або з'явы на іншы на падставе агульных прыкмет ("праца кіпіць", "лес рук", "цёмная асоба", "каменнае сэрца" і г.д.). У метафары, у адрозненне ад параўнання, словы "як", "нібы", "як быццам" апушчаныя, але разумеюцца. Маюць свае разнавіднасці і метафарычныя абароты мовы, атажэствляючыя з'явы жыцця па іх падабенству. Так, у рускім прастамоўі захавалася мноства метафарычных словазлучэнняў, асновай якіх было ўвасабленне тых або іншых з’яў прыроды. (снег ляжыць).

Сярод метафар можна выдзяліць 2 віда, якія маюць аліцытварычнае значэнне:

- славесныя ўвасабленні працэсаў, існуючых у неарганічнай прыродзе

- выгляд увасаблення асобных перажыванняў людзей.

Пры частым ужыванні гэтыя метафарычныя словазлучэнні губляюць адчувальнасць сваёй іншасказальнасці. Гэта лексічныя метафары. Існуюць метафары, заснаваныя на атаясненні душэўных уласцівасцяў са ўласцівасцямі матэрыяльнага жыцця. Гэта арэчаўляючыя (“овеществляющие» русск.) метафары. Адмысловы выгляд "овеществляющих" метафар - словазлучэнні, у якіх з'явы прыроды або матэрыяльнай культуры атажэствлюяць па прынцыпе падабенства з часткамі чалавечага, жывёлы арганізма. (падэшва гары). У сувязі з развіццём абстрактнага мыслення паўстаў такі выгляд овеществляющих метафар, у якіх тыя або іншыя адцягненыя з'явы і працэсы славесна атажэствляюцца па прынцыпе падабенства са з'явамі, працэсамі матэрыяльнага жыцця. (ход рэчаў).

Існуюць таксамапаэтычная метафара, развернутая, моўная і іншыя.

24. Тропіка.

Троп, вобраз (ад грэч. Tropos – паварот, зварот, вобраз) – слова ці моуны выраз, ужытыя ў пераносным значэнні. У тропіке на аснове нейкіх агульных рыс супастаўляюцца дзве з’явы, адна з якіх характырызуецца праз прыметы другой. Ужываюцца тропы і ў размоўнай мове, аде асноўная сфера іх бытавання – мастацкая літаратура, асабліва паэзія. Яны дапамагаюць лаканічна і вобразна выявіць сутнасць з’явы, індывідуалізаваць яе, даць ей ацэнку.

Адрозніваюць тропы простыя: эпітэт, параўнанне і складаныя: метафара, зваротная метафарызацыя, этымалагізм паэтычны, метанімія, сінекдаха, гіпербала, літота, сімвал, алегорыя, іронія, гратэск, перыфраза. Часам вылучаюць два тыпы тропаў – канкрэтна-пачуццевыя і ўмоўна-асацыятыўныя. Тропы першага тыпу ўлічваюць канкрэтнасць і рэльнасць адзнак з’яў ці прадметаў, што ўспрымаюцца з дапамогай асацыятыўных магчымасцей органаў пачуццяў – зроку, слыху, смаку, абаняння і асязання (серп месяца, зяленае полымя дрэў), другога – вызначаюцца вялікай доляй умоўнасці, апелююць да здольнасцей лагічнага мысленння чалавека, ведаў, жыццевай дасведчанасці (парог, вычасаны з ўспамінаў;карціны, намаляваныя сціснутымі кулакамі, вачамі беспрацоўных).Часам другі тып тропаў звязваюць толькі з сучаснай паэзіяй.

Віды троп:

Метафара – від тропа, перанясенне ўласцівасцяў аднаго прадмета (з'явы) на іншы па прынцыпе іх падабенства ў якім-небудзь стаўленні або па кантрасце. «И золотеющая осень листвою плачет на песок».

Метанімія - троп, які складаецца ў замене слова або паняцці іншым словам, мелым прычынную сувязь з першым. Існуе некалькі выглядаў. Найболей ужывальныя наступныя:

1)згадванне аўтара замест яго твораў або, наадварот, згадванне твораў або біяграфічных дэталяў, па якіх адгадваецца аўтар.

2)указанне на прыкметы асобы або прадмета замест згадвання самога прадмета.

3)перанос назвы з пасудзіны, ёмішчы, памяшканне на змесціва, аб'ём змесціва.

4) перанос назвы з матэрыялу на выраб з яго.

5) перанос назвы з дзеяння на яго вынік, месца або залучаны ў дзеянне прадмет.

6) перанос назвы з месца населенага пункта на сукупнасць яго жыхароў або звязанае з ім падзея.

Сінекдаха - разнавіднасць метаніміі, заснаваная на перанясенні значэння з аднаго з'явы на іншае па прынцыпе колькасных адносін паміж імі. "Усё спіць: і чалавек, і звер, і птушка".

Увасабленне (олицетворение) - стылістычны прыём, які складаецца ў тым, што неадушаўлёнаму прадмету, жывой істоце, не нададзенаму прытомнасцю, прыпісваюцца якасці або дзеянні, уласцівыя чалавеку. "І зорка з зоркаю гаворыць".

Параўнанне - супастаўленне аднаго прадмета з іншым з мэтай стварэння мастацкай выявы. «Безумных лет угасшее веселье мне тяжело, как смутное похмелье». Адрозніваюць простае параўнанне (моцны як скала), адмоўнае або ад адваротнага (то не гром грукоча, то камар ляціць) і разгорнутае (са словазлучэннем).

Гіпербала - вобразны выраз, маючая надмернае перабольшанне памеру, сілы, значэнні чаго-альбо.

Іронія - ужыванне слова (выразы) у сэнсе, зваротным літаральнаму.

Літота - вобразны выраз, утрымоўвальнае надмернае пераменшванне памеру, сілы, значэнні чаго-альбо.

Эпітэт - вобразнае азначэнне прадмета, з'явы. Выяўленае пераважна прыметнікам. Эпітэтам слова становіцца ў тэксце.

Алегорыя - іншасказальны малюнак адцягненага паняцця пры дапамозе пэўнай жыццёвай выявы: "ліса" - аб хітрым чалавеку.

Перыфраз - апісальнае абарачэнне, які ўжываецца замест што-небудзь словы, словазлучэнні.