- •Методыка выкладання літаратуры як навуковая дысцыпліна, яе месца сярод дысцыплін літаратуразнаўчага і педагагічнага цыклаў.
- •Беларуская літаратура як вучэбны прадмет. Адукацыйны стандарт вучэбнага прадмета “Беларуская літаратура”.
- •1. Мэта вывучэння прадмета
- •2. Задачы вывучэння прадмета
- •3. Змест адукацыі па вучэбным прадмеце “беларуская літаратура”
- •4. Патрабаванні да ўзроўню падрыхтоўкі вучняў
- •Этапы станаўлення і развіцця методыкі выкладання беларускай літаратуры.
- •Якуб Колас
- •Іван Іванавіч Замоцін
- •Канцэпцыя літаратурнай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь: асноўныя палажэнні. Канцэпцыя вучэбнага прадмета “Беларуская літаратура”.
- •1. Уводзіны
- •2. Зыходныя метадалагічныя перадумовы і прынцыпы пабудовы зместу вучэбнага прадмета
- •3. Дыдактычныя асновы, прынцыпы і крытэрыі адбору ў канструяванні зместу літаратурнай адукацыі
- •4. Мэты вучэбнага прадмета
- •5. Агульная характарыстыка і асаблівасці пабудовы зместу літаратурнай адукацыі па ступенях навучання
- •6. Састаў і структура вучэбна-метадычнага комплексу
- •Школьныя праграмы па беларускай літаратуры, асаблівасці іх пабудовы. Агульная характарыстыка.
- •Характарыстыка школьных падручнікаў па беларускай літаратуры. Параўнальны аспект (на прыкладзе 1 – 2 паралеляў).
- •Агульнадыдактычныя прынцыпы выкладання літаратуры. Прынцыпы літаратуразнаўчага аналізу.
- •Прынцыпы літаратуразнаўчага аналізу на ўроках літаратуры
- •Метады і прыёмы выкладання літаратуры. Разнастайныя прынцыпы класіфікацыі метадаў.
- •Тыпы і віды ўрокаў літаратуры, іх класіфікацыя. Адыход ад традыцыйнай структуры ў сучаснай практыцы выкладання (нетрадыцыйныя ўрокі, сучасныя адукацыйныя тэхналогіі).
- •Арганізацыйныя патрабаванні да ўрока
- •Дыдактычныя патрабаванні да ўрока
- •Гігіенічныя патрабаванні да ўрока
- •Метадычныя патрабаванні да ўрока
- •Літаратуразнаўчыя патрабаванні да ўрока
- •Патрабаванні да сучаснага ўрока літаратуры:
- •На кожным уроку павінны быць вытрыманы агульнаадукацыйныя прынцыпы:
- •Класіфікацыя ўрокаў у залежнасці ад падыходаў:
- •1. Найбольшае распаўсюджванне атрымала класіфікацыя, якая адлюстроўвае этапы вывучэння літаратурнага твора (в. Галубкоў):
- •2. Вылучаецца тып урокаў у залежнасці ад роду, жанру твора:
- •3. Тып уроку абумоўліваецца спосабам яго правядзення, формай падачы матэрыялу:
- •Традыцыйная структура ўрока:
- •Нетрадыцыйныя ўрокі па літаратуры
- •Vі клас
- •Этапы работы над праектам
- •Лінія параўнання
- •Вучань як чытач. Асаблівасці ўспрымання школьнікамі мастацкіх твораў на розных узроставых ступенях.
- •Декрет № 15 от 17 июля 2008 г.
- •Падрыхтоўка вучняў да першага знаёмства з мастацкім творам (змест і методыка правядзення ўступных заняткаў). Чытанне мастацкага твора.
- •Вывучэнне чытацкага ўспрымання твора вучнямі.
- •Аналіз мастацкага твора. Прынцыпы аналізу.
- •Шляхі аналізу мастацкага твора ў школе.
- •Заключныя (абагульняючыя) заняткі ў сістэме вывучэння літаратурнага твора.
- •Вывучэнне вуснай народнай творчасці ў школе.
- •Спецыфіка вывучэння лірычных твораў у сярэдніх і старшых класах.
- •Сучасная методыка назапасіла багаты арсенал шляхоў, форм, метадаў і прыёмаў работы па вывучэнні лірычных твораў. Выпрацавана схема парадку працы над лірычным творам.
- •Вывучэнне эпічных твораў: шляхі і прыёмы аналізу.
- •Асаблівасці ўрокаў па вывучэнню драматычных твораў. Улік спецыфікі драматычнага роду і драматычных жанраў.
- •Урокі па вывучэнні аглядавых і манаграфічных тэм у гісторыка-літаратурным курсе старшых класаў, іх асаблівасці і методыка правядзення.
- •Урокі па вывучэнні жыццёвага і творчага шляху пісьменніка, іх спецыфіка ў сярэдніх і старшых класах.
- •Тэорыя літаратуры ў школьным вывучэнні.
- •Агульны стан вуснага маўлення ў школе і сістэма работы па яе развіцці на ўроках літаратуры.
- •Інструкцыя аб парадку фарміравання культуры вуснай і пісьмовай мовы ў агульнаадукацыйных установах Рэспублікі Беларусь
- •Глава 1 агульныя палажэнні
- •Глава 2 патрабаванні да правядзення навучальных і кантрольных работ, якія праводзяцца ў пісьмовай форме
- •Прыкладны аб’ём пісьмовага выказвання па вучэбным прадмеце ”Замежная мова“ вызначаецца згодна з дадаткам 7.
- •Глава 3 прыкладная колькасць і прызначэнне вучнёўскіх сшыткаў
- •Глава 4 парадак афармлення I вядзення сшыткаў, афармлення экзаменацыйных работ
- •(Подпіс) у.В.Пракаповіч глава 5 парадак праверкі навучальных, кантрольных, экзаменацыйных работ і работ над памылкамі
- •Глава 6 патрабаванні да афармлення рэферата
- •Глава 7 патрабаванні да афармлення класнага журнала
- •Кантрольная работа ”… “ Дыктант ”…“
- •Дыктант
- •§ 14, Стар. 24 – 25
- •§ 15, 16, Стар. 34 – 39
- •Паўтарэнне. Правапіс о, а, э. Пр. 116
- •Глава 8 патрабаванні да вядзення і афармлення дзённіка
- •67. У агульнаадукацыйных установах выкарыстоўваюцца дзённікі адзінага ўзору, рэкамендаваныя Міністэрствам адукацыі Рэспублікі Беларусь. Дзённік вучань пачынае весці з трэцяга класа.
- •68. Усе запісы ў дзённіках павінны весціся з захаваннем наступных патрабаванняў:
- •Узоры афармлення надпiсу на вокладцы сшытка
- •Прыкладны аб’ём навучальных пераказаў, сачыненняў, слоўнікавых дыктантаў на і ступені агульнай сярэдняй адукацыі
- •Колькасць кантрольных работ на I ступені агульнай сярэдняй адукацыі, іх віды і прыкладны аб’ём
- •Колькасць кантрольных работ на II і III ступені агульнай сярэдняй адукацыі, іх віды
- •Прыкладны аб’ём кантрольных работ на II і III ступені агульнай сярэдняй адукацыі
- •Колькасць арфаграм і пунктаграм у тэкстах кантрольных работ па вучэбных прадметах ”Беларуская мова“, ”Руская мова“, ”Родная мова нацыянальнай меншасці“
- •Прыкладны аб’ём пісьмовага выказвання па вучэбным прадмеце ”Замежная мова“
- •Аб’ём навучальнага і экзаменацыйнага рэфератаў, узор іх афармлення
- •Урокі па развіцці пісьмовага маўлення вучняў. Методыка навучання сачыненням у школе.
- •Развіццё маўлення лагічнага тыпу
- •Алгарытм працы над рэфератам
- •Алгарытм напісання даклада
- •Унутрыпрадметныя сувязі
- •Міжпрадметныя сувязі
- •Пазакласная праца па літаратуры – арганічная частка навучальна-выхаваўчага працэсу ў школе.
- •Урокі пазакласнага чытання, іх змест і методыка правядзення.
- •Літаратурнае краязнаўства ў школе як культуралагічная праблема.
- •Факультатыўныя заняткі па літаратуры: мэта, структура, формы навучання.
- •1. Уводныя.
- •2. Паглыбляючыя.
- •3. Развіваючыя курсы.
- •Педагагічная мэтазгоднасць выкарыстання тсн на ўроках літаратуры. Методыка прымянення нагляднасці.
- •Дамашняе заданне па літаратуры. Улік і ацэнка ведаў і ўменняў пры вывучэнні літаратуры.
- •Ацэнка вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў па вучэбным прадмеце “Беларуская літаратура”
- •Ацэнка вуснага і пісьмовага выказвання
- •Ацэнка выразнага чытання на памяць
- •Ацэнка тэхнікі чытання (для V—VIII класаў)*
- •Апісанне характару памылак
- •Планаванне навучальнай працы настаўніка літаратуры. Віды планаў.
- •Этапы планавання ўрока і падрыхтоўкі да яго
- •Памятка ўрок
- •Тэхналагічная карта ўрока
- •Род і жанр літаратурнага твора
- •Асноўныя стадыі развіцця беларускай літаратуры і культуры
- •Асноўныя стадыі развіцця літаратуры і мастацкія сістэмы
- •Адукацыйныя мэты і задачы:
- •Развіццёвыя мэты і задачы:
- •Выхаваўчыя мэты і задачы:
- •Віды вусных і пісьмовых работ па літаратуры:
- •Асноўныя патрабаванні да эсэ
Методыка выкладання літаратуры як навуковая дысцыпліна, яе месца сярод дысцыплін літаратуразнаўчага і педагагічнага цыклаў.
Методыка выкладання беларускай літаратуры – 1) практыка-арыентаваная навука педагагічнага цыклу, якая раскрывае метадалагічныя асновы, мэты, змест, заканамернасці, прынцыпы, метады, формы навучання беларускай літаратуры, 2) навука педагагічнага цыклу, якая дае магчымасць рацыянальна арганізаваць вывучэнне літаратуры як вучэбнага прадмета, паспяхова вырашыць развіваючыя і выхаваўчыя задачы.
Прадмет мвбл – працэс выхаваўчага навучання школьнікам літаратуры як вучэбнаму прадмету.
Змест методыкі выкладання беларускай літаратуры складаецца з трох асноўных раздзелаў:
1. Агульныя асновы методыкі – развіццё методыкі, метадычныя школы, погляды, праблемы, прынцыпы і метады выкладання.
2. Сістэма вывучэння літаратуры на ўроках – шляхі, метады, прыёмы вывучэння літаратуры, эмацыянальны і лагічны падыходы, распрацоўка ўменняў і навыкаў, самастойная праца, інтэграванасць.
3. Сістэма факультатыўных заняткаў і пазакласнай працы.
Як і кожная навучальная дысцыпліна, методыка выкладання беларускай літаратуры мае свае задачы:
-
пазнаёміць з тэарэтычнымі асновамі выкладання літаратуры – вызначэнне мэт, задач і зместу навучання літаратуры ў школе, заканамернасцей і прынцыпаў навучання літаратуры, найбольш эфектыўных метадаў, прыёмаў і форм навучання;
-
вывучэнне і навуковае асэнсаванне метадычнай спадчыны і перадавога вопыту;
-
выпрацаваць першапачатковыя практычныя ўменні і навыкі для падрыхтоўкі да ўрока роднай літаратуры;
-
даць накірункі да самаадукацыі і творчага пошуку;
-
дапамагчы настаўніку адказаць на асноўныя прынцыповыя пытанні, што ўзнікаюць у час падрыхтоўкі да заняткаў, у працэсе выкладання, пасля аналізу праведзенага ўрока.
Методыка выкладання літаратуры не можа разглядацца ізалявана, паколькі навучанне літаратуры з’яўляецца састаўной часткай працы школы ў цэлым. Таму толькі ў цеснай сувязі з іншымі навукамі методыка выкладання беларускай літаратуры можа даць вычарпальныя адказы на тры асноўныя пытанні: Што вывучаць? Як? Для чаго (навошта)? Методыка звязана з псіхалогіяй, педагогікай, літаратуразнаўствам, лінгвістыкай, гісторыяй, этыкай, эстэтыкай, філасофіяй, сацыялогіяй, культуралогіяй і інш.
Вельмі цесна методыка літаратуры звязана з літаратуразнаўчай метадалогіяй, тэорыяй літаратуры, паколькі прадметам зацікаўлення нашай методыкі выкладання з'яўляецца мастацкая літаратура, якую даследуе таксама і літаратуразнаўства. Методыку мастацтва слова цікавіць як матэрыял для фарміравання і развіцця ў вучняў здольнасцей да ўспрымання і пазнання свету цераз мастацкія вобразы, словы, творчую фантазію, пачуццёвую палітру. Літаратуразнаўства, як вядома, вывучае заканамернасці мастацкага літаратурнага працэсу з пазіцый гісторыі літаратуры, яе тэорыі і крытыкі. Таму методыка выкладання літаратуры і літаратуразнаўства самым цесным чынам звязаны паміж сабою.
Літаратуразнаўства ацэньвае мастацкія творы, вызначае іх эстэтычную якасць і грамадскую каштоўнасць, і дапамагае адказаць на першае з трох важнейшых пытанняў метадычнай навукі: што вывучаць, якія творы, заканамернасці літаратурнага працэсу, тэарэтычыя паняцці, крытычныя артыкулы, біяграфічныя матэрыялы ўключаць у школьную праграму і падручнікі. Гэта сувязь выяўляецца перш за ўсё ў вызначэнні мэты, зместу і структуры курса літаратуры. Метадалогія літаратуразнаўства аказвае ўплыў і на метады навучання.
Методыка выкладання беларускай літаратуры звязана з педагогікай і псіхалогіяй. Псіхалогія дае настаўніку веды аб узроставых адметнасцях дзяцей, садзейнічае наладжванню цеснага кантакту з вучнямі, выяўленню іх духоўнага свету, характару ўспрымання, асаблівасцей памяці, камунікацыйных аспектаў.
Дзякуючы педагогіцы (навука аб навучанні і выхаванні), настаўнік мае магчымасць даведацца пра агульнадыдактычныя прынцыпы, метады і прыёмы выкладання, тыпы і віды ўрокаў, грунтуючыся на якіх методыка выпрацоўвае свае спецыфічныя крытэрыі.
Педагогіка з псіхалогіяй даюць настаўніку адказ на другое пытанне методыкі: як навучаць?
Нельга вывучаць беларускую літаратуру, не звяртаючы ўвагі на маральна-этычны бок пэўнага твора. Адсюль вынікае, што методыка выкладання беларускай літаратуры мае самыя цесныя сувязі з эстэтыкай – навукай аб прыгожым і этыкай – навукай аб маралі.
Немагчымае вывучэнне беларускай літаратуры адасоблена ад гісторыі, паколькі кожны творца – гэта прадстаўнік пэўнага гістарычнага працэсу. Акрамя таго, вельмі часта пісьменнік звяртаецца да гістарычных крыніц: летапісаў, дакументаў, ліставання і г.д. “Гістарычны аспект у дачыненні да аналізуемага твора методыка літаратуры рэкамендуе выкарыстоўваць з улікам трох патрабаванняў: часу напісання твора, часу, які адлюстраваны ў творы, і сённяшняга часу”.
Навучанне літаратуры ў школе не можа разглядацца ў адрыве ад моўнага навучання.
Кожная навука мае сваю структуру, якая залежыць ад асаблівасцей прадмета яе вывучэння. Структура методыкі літаратуры абумоўлена структурай працэсу вывучэння літаратуры ў школе, які складаецца з наступных элементаў: мэты навучання – літаратура – настаўнік – вучань. Высвятленне мэтаў навучання дае магчымасць адказаць на трэцяе пытанне методыкі: навошта вучыць? Мэта навучання – ідэальны вынік навучання літаратуры, які павінен быць дасягнуты вучнем і настаўнікам. Яны бываюць стратэгічныя (на далёкую перспектыву) і тактычныя (на блізкую перспектыву). Прызначэнне літаратуры як школьнага прадмета (стратэгічная) – фарміраваць у вучняў пры дапамозе настаўніка адпаведны аб'ём літаратурных ведаў, вобразна-эстэтычнае ўспрыманне рэчаіснасці, развіваць у іх навыкі эстэтычнага аналізу, інтэлектуальнае развіццё і выхаванне школьнікаў. Пры вывучэнне пэўных тэм і раздзелаў школьнага курса літаратуры ставяцца тактычныя мэты.
Методыка як навука займаецца распрацоўкай школьных праграм па літаратуры, падручнікаў, вучэбных і наглядных дапаможнікаў, метадычных рэкамендацый і парад.
Кожная навука, у тым ліку і методыка літаратуры, мае свае метады даследавання: абагульненне перадавога вопыту настаўнікаў метад зрэзаў, метад мэтанакіраванага назірання і метад эксперыменту.
Сярод асноўных з іх – абагульненне перадавога вопыту аднаго настаўніка ці групы настаўнікаў, якія дасягнулі поспехаў у канкрэтным кірунку педагагічнай працы. Вывучэнне вопыту патрабуе папярэдняга вызначэння задач пры дапамозе назірання за ходам выкладання. Даследчык загадзя знаёміцца з метадычнай літаратурай па праблеме даследавання, вызначае гіпотэзу і вядзе назіранне. Назіранні могуць суправаджацца гутаркамі з вучнямі і настаўнікам, пісьмовымі адказамі на анкеты, вядзеннем дзенніка, відэа- і аўдыёзапісамі.
Метад зрэзаў яшчэ называюць метадам адначасовага масавага апытання. Ён вельмі папулярны ў час раённых ці абласных праверак школ па пэўных прадметах і дае магчымасць вывучыць пытанне аб чытацкіх зацікаўленнях вучняў, аб іх веданні літаратурных тэкстаў, праверыць уменні і навыкі школьнікаў па аналізе твораў, характарыстыцы зместу. Для ацэнкі вучнёўскіх ведаў распрацоўваюцца колькасныя і якасныя крытэрыі, якія могуць выяўляцца праз сістэму балаў ці адзнак.
Метад мэтанакіраванага назірання выкарыстоўваецца з мэтай атрымання станоўчых ці адмоўных вынікаў у адпаведнасці з вылучанай гіпотэзай. Назіранне, як і пры вывучэнні перадавога вопыту, праводзіцца па загадзя распрацаваным плане з выкарыстаннем разнастайных формаў працы: гутаркі, метаду зрэзаў, сачыненняў і г.д. Мэтанакіраванае назіранне дае даследчыку магчымасць скарэкціраваць метадычныя аспекты працы настаўніка з вучнямі, дапамагчы яму ў пошуку аптымальных метадаў і прыёмаў выкладання і выхавання.
Эксперымент праводзіцца часцей за ўсё ў канкрэтным класе з мэтай праверкі тэарэтычна распрацаваных палажэнняў і меркаванняў. Пры яго станоўчых выніках матэрыял эксперыменту можа рэкамендавацца для масавага выкарыстання ў школьнай практыцы. Ён бывае канстатуючы (з дапамогай падрыхтаваных зрэзавых заданняў дыягнастычнага характару вызначаецца наяўны ўзровень ведаў, уменняў і навыкаў вучняў), пошукавы (праводзіцца папярэдняе высвятленне тых або іншых падыходаў у методыцы навучання), навучальны (у адпаведнасці з канцэпцыяй даследавання эксперыментатар распрацоўвае ўласную методыку, правярае яе эфектыўнасць ў параўнанні з традыцыйнай, супастаўляючы вынікі зрэзаў, праведзеных у кантрольных і эксперыментальных класах), кантрольны (паўторная праверка эфектыўнасці распрацаванай методыкі ў параўнанні з традыцыйнай практыкай), а паводле ўмоў – лабараторны (навучанне праводзіцца з спецыяльнай групай вучняў у спецыяльна створаных умовах) і натуральны (пры звычайным навучанні).