- •Беларусазнаўства
- •Беларусазнаўства
- •Уводзіны. Прадмет беларусазнаўства
- •Праблемы беларусазнаўства
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •2. Беларусы. Міжнацыянальныя адносіны на беларусі
- •2. 1. Этнiчныя адметнасцi беларусаў
- •Асаблівасцi беларускага нацыянальнага характару
- •2. 2. Беларускія тапанімічныя назвы. Імёны і прозвішчы
- •2. 3. Старажытная мемуарная літаратура і сведчанні падарожнікаў аб беларусах і іх зямлі
- •2. 4. Дэмаграфічныя катаклізмы на зямлі беларусаў: войны і людзі
- •Агульная колькасць насельніцтва Беларусі
- •Палітычныя прычыны
- •Сацыяльна-эканамічныя прычыны
- •Нацыянальны склад насельніцтва Беларусі (паводле даных перапісаў, %)
- •Пяці заходніх губерняў у 1897 годзе, %
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •3. Нацыянальная самасвядомасць беларусаў
- •3. 1 Нацыянальная самасвядомасць і яе адзнакі
- •3. 2. Фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці
- •3. 3. Утварэнне беларускай літаратурнай мовы. Самасвядомасць і беларуская мова і літаратура
- •Этапы фарміравання беларускай літаратурнай мовы
- •3. 4. Нацыянальнае адраджэнне 1900 – 1920 гг
- •3. 5. Механізмы разбурэння нацыянальнай самасвядомасці беларусаў ва ўмовах таталітарызму 1930 – 1980 гг.
- •3. 6. Пытанні нацыянальнай свядомасці беларусаў на сучасным этапе
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэматыка рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •4. Сувязі беларусі з суседнімі краінамі.
- •4. 1. Геапалітычныя ўмовы жыццядзейнасці беларускага народа
- •4. 2. Перакройванне этнічных зямель беларусаў у хх ст.
- •4. 3. Віленскі край і яго лёс
- •4. 4. Беларусы за мяжою
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •5. Своеасаблівасці нацыянальнага побыту
- •5.1. Жыллё беларуса. Паселішчы
- •5. 2. Традыцыйныя заняткі, рамёствы і промыслы беларусаў
- •5. 3. Традыцыйнае адзенне беларусаў
- •5.4. Айчынны фальклор
- •Розніца паміж з вычаем і абрадам
- •Віды свят.
- •Групы беларускіх свят і абрадаў.
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •6. Веравызнанні народаў беларусі
- •6. 1. Дахрысцiянскiя вераваннi нашых продкаў
- •6. 2. Хрысцiянства I iншыя рэлiгii як формы грамадскай свядомасцi розных народаў на Беларусі
- •6. 3. Сучасны рэлiгiйны стан на Беларусi
- •Пытаннi для самападрыхтоўкi
- •Тэмы рэфератаў
- •Лiтаратура
- •Тэст да тэмы
- •7. Развіццё айчыннай грамадскай думкі
- •7. 1. Помнікі айчыннай грамадскай думкі сярэднявечча
- •7. 2. Развіццё нацыянальнай культуры і грамадскай думкі ў эпоху Адраджэння
- •7. 3. Асветніцтва на Беларусі
- •7. 4. Айчынная нацыянальна-дэмакратычная думка
- •7. 5. Сучасны стан грамадазнаўства на Беларусі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •8. Славутасці беларусі
- •8. 1. Славутасці старажытнай Беларусі і часоў Вялікага княства Літоўскага
- •8. 2. Рупліўцы нацыянальнага адраджэння
- •8. 3. Зоркі айчыннага спорту
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •9. Мастацтва беларусі
- •9. 1. Нацыянальнае дойлiдства
- •9. 2. Выяўленчае мастацтва
- •9. 3. Нацыянальны тэатр і музыка
- •9. 4. Дэкаратыўна - прыкладное мастацтва
- •Разьба па дрэве
- •Ганчарства
- •Вырабы з саломы, лазы, бяросты
- •9. 5. Кнігадрукаванне
- •Эпоха Адраджэння і еўрапейскае кнігадрукаванне
- •Летапіс Аўраамкі і Мсціжскае Евангелле
- •Мялецій Сматрыцкі
- •Лаўрэнцій Зізаній
- •Іван Фёдараў
- •Куцеінская друкарня
- •Магілёўская друкарня
- •Супрасльская друкарня
- •9. 6. Музейная справа на Беларусі
- •9. 7. Помнікі культуры горада, дзе размяшчаецца навучальная ўстанова
- •Баранавічы Троіцкі касцел
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •10. 1. Пісьменнасць на Беларусі як аснова развіцця нацыянальнай школы
- •10. 2. Народная педагогіка ў сістэме нацыянальнай асветы
- •10. 3. Канфесійная адукацыя. Роля брацкіх школ у развіцці асветы на Беларусі ў XVI – XVII стст.
- •10. 4. Свецкая адукацыя на Беларусі ў дакастрычніцкі перыяд. Адукацыйная камісія (1773 – 1794)
- •Дзейнасць Адукацыйнай камісіі ўключала:
- •10. 5. Адраджэнне нацыянальнай школы ў перыяд беларусізацыі (1910 – 1920)
- •10. 6. Сучасны стан нацыянальнай адукацыі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •11. Прыродныя ўмовы і экалагічная сітуацыя на беларусі
- •11. 1. Прыродныя ўмовы Беларусі. Своеасаблівасці яе рэгіёнаў (Цэнтральная Беларусь, Паазер'е, Падняпроўе, Панямонне, Заходняе I Усходняе Палессе)
- •11. 2. Багацці айчынных нетраў
- •1. 3. Праблемы экалогii на Беларусi
- •I. Стан атмасферы
- •II. Засаленне глебы
- •III. Транспарт – крынiца выкiдаў
- •IV. Стан водных крынiц
- •V. Радыяцыя
- •Барацьба з радыяцыяй
- •VI. Сельская гаспадарка і экалогiя
- •12. Станаўленне беларускай дзяржаўнасці
- •12. 1. Праблема беларускай дзяржаўнасці ў гістарычнай навуцы
- •12. 2. Вытокі беларускай дзяржаўнасці
- •12. 3. Погляды вучоных на праблему дзяржаўнасці Вялікага княства Літоўскага. Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец xvііі ст. – 1917 г. )
- •Устаўная грамата да народаў Беларусі (21. 02. 1918 г. )
- •Устаўная грамата Рады Беларускай Народнай Рэспублікі
- •12. 5. Беларусь у складзе ссср: суверэнітэт уяўны ці рэальны?
- •12. 6. Аднаўленне дзяржаўнай незалежнасці пасля распаду ссср. Беларусь на міжнароднай арэне
- •13. Атрыбуты нацыянальнага суверэнітэту
- •13. 1 Органы дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь. Да гicтоpыі айчыннай Канстытуцыі
- •Структура Урада Рэспублікі Беларусь (арт. 106 Канстытуцыі; Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 3 мая 1997 г. ):
- •Судовую ўладу ў Рэспубліцы Беларусь ажыццяўляюць суды
- •Структура Kaнстытуцыі рб 1994 г. Са змяненнямі I дапаўненнямі, прынятымі на рэспубліканскім рэферэндуме 24 лістапада 1996 г.
- •13. 2. Дзяржаўны герб. Геральдыка Беларусі
- •Прынцыпы дзяржаўнай сімволікі:
- •Старажытны герб Мінска
- •Герб “Пагоня”
- •Дзяржаўны герб бсср (гісторыя)
- •Сучасны Дзяржаўны герб (пасля 1995г. )
- •13. 3. Да гісторыі дзяржаўнага сцяга. Дзяржаўны гімн
- •13. 4. Узнагароды Беларусі
- •13. 5. Нацыянальнае войска. Памятныя старонкі айчыннай вайсковай славы
- •13. 6. Беларускія грошы і паштовая марка
- •Паштовая марка
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •1. Закон “Аб мовах у Беларускай сср”
- •2. Закон аб культуры
- •3. Закон “Аб адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь”
- •Слоўнік тэрміналагічных выразаў і асноўных паняццяў
- •Беларусазнаўства
13. 5. Нацыянальнае войска. Памятныя старонкі айчыннай вайсковай славы
Пасля захопу ўсходняй часткі Беларусі (ВКЛ) Расійскай імперыяй (1772) царскі ўрад пастанавіў стварыць Палявы гусаркі беларускі полк. У 1775 г. ён быў укамплектаваны “да поўных шасці эскадронных палкоў нацыянальнымі людзьмі зноў далучанай да Pacei па першаму падзелу Польшчы – Беларускай губерні”. Гэты полк атрымаў у наступным годзе ўласны штандар з гербам, дзе шчыт падзелены на два полі: у чорным, залатым – выява чорнага двухгаловага арла, а ў “чырвонай частцы – выява Літоўскага ўзброенага ездака на белым кані з уздзетай шабляй”. Колер палкавога штандара быў белы. Беларускія гусары былі апрануты ў чорныя дуламы (кароткія курткі са стаячым каўняром) i чорныя чакіры (вузкія гусарскія нагавіцы), уся форма расшыта жоўтымі матузкамі i сярэбранымі гузікамі. Ківер быў упрыгожаны белым шарсцяным бантам. Гэты бант прымацоўваўся да ківера стужкай. Якого колеру гэтая стужка, невядома, бо ў апісанні яна не агаворана, а літаграфія сярэдзіны мінулага стагоддзя, на жаль, чорна-белая. Але мы мяркуем, яна (стужка), мусіць, была чырвонай: таму што адпаведна з правіламі геральдыкі менавіта на гэтыя колеры раскладаецца герб Пагоня.
Былі таксама i ротныя сцягі, якія адрозніваліся ад палкавых тым, што першыя былі, як правіла, белыя, а іншыя паласатыя, пры гэтым палосы ўстанаўліваліся па жаданні камандзіраў. Адпаведна з уставам на палкавых штандарах размяшчаўся дзяржаўны герб, а на ротных – палкавы. Можна зрабіць спробу рэканструяваць ротныя сцягі. Як нам здаецца, хутчэй за ўсё яны былі пяціпалосныя, двухраговыя, са спалучэннем белых і чырвоных колераў, згодна з правіламі геральдыкі. Вядомы таксама палкавыя сцягі Грузінскага гусарскага палка i Украінскай дывізіі, якія ў 1766 г. атрымалі такія зялёна-белыя паласатыя сцягі. На жаль, да нашых дзён не зберагліся ні гэтыя, ні сцяг беларускіх гусар ХVІІІ ст., полк якіх праіснаваў з 1776 г. да 1783 г., калі ён быў перайменаваны ў Варонежскі.
Прыкладна ў той жа час (70-ыя гг. XVIII ст. ) быў створаны i Полацкі мушкецёрскі полк. Ён атрымаў у якасці герба на баявы сцяг рассечаны шчыт: у правым залатым полі – паловы чорнага расейскага арла, у левай, чырвонай, – Пагоня. 11 снежня 1790 г. сувораўскія “чудо-богатыри” ўзялі штурмам i авалодалі аплотам Асманскай імперыі – крэпасцю Ізмаіл. А. В. Сувораў пісаў: “Крэпасць Ізмаільская, такая ўмацаваная, такая вялікая i якая здавалася непрыяцелю непераможнаю, узята страшэннай для яго зброяй расейскіх штыкоў”. Галоўная роля ў гэтай перамозе належала менавіта полацкім мушкецёрам, якія першымі ўварваліся ў крэпасць. Падзея такога значэння яшчэ доўга хвалявала розумы ўсёй Еўропы. Нават у паэме Д. Г. Байрана “Дон Жуан” успамінаюцца няведаючыя страху полацкія палкі.
У час вайны 1812 г. на баку французскіх войскаў выступіла 100 тысяч жыхароў былой Рэчы Паспалітай, з іх прыкладна 20 тысяч былі ўраджэнцамі Літвы. З апошніх было створана 5 – 6 палкоў пяхоты і 4 кавалерыйскія палкі, не лічачы полк гвардыі. Гэтая старонка амаль не вывучана гісторыкамі, але вядома, што, напрыклад, 17-ы кавалерыйскі полк, якім камандаваў Міхаіл Тышкевіч, фарміраваўся як у ваколіцах Вільні, так і з ураджэнцаў Мінскай губерні. 19-ы кавалерыйскі полк, які ўзначальваў Раецкі, камплектаваўся на Новагародчыне. Дзеля справядлівасці адзначым, што найбольшы гераізм у Барадзінскай бітве 26 жніўня 1812 г. праявіла 24-ая пяхотная дывізія, якая, змагаючыся на баку рускіх, абараняла славутую батарэю Н. Н. Раеўскага. Яна была зфарміравана з рэкрутаў – ураджэнцаў Мінскай губерні.
Пасля кастрычніка 1917 г. перад грамадскасцю Беларусі паўстала пытанне аб неабходнасці абароны. Надзейнай апорай у барацьбе за ўтрыманне і замацаванне савецкай ўлады ў Мінску стаў Першы Рэвалюцыйны полк імя Мінскага Савета. Агульная колькасць узброеных сіл контррэвалюцыі, што знаходзіліся вакол Мінска, складала больш за 20 тысяч салдат і афіцэраў. Супраць іх бальшавікі маглі выставіць усяго каля 5 тысяч чырвонаармейцаў, якія ўстанавілі савецкую ўладу 28 кастрычніка ў Оршы, 29 кастрычніка – у Віцебску, 30 кастрычніка – у Гомелі, а 4 лістапада – у Мінску. Пераможнае шэсце Кастрычніка на Беларусі затрымалася ў Магілёве, дзе знаходзілася стаўка вярхоўнага галоўнакамандуючага царскай арміі, якая стала цэнтрам усерасійскай контррэвалюцыі. Для разгрому контррэвалюцыйнай стаўкі ў Мінску былі створаны зводныя атрады з салдат Літоўскага палка, матросаў Балтыйскага флоту, петраградскіх рабочых – чырвонаармейцаў, у складзе 1-га Рэвалюцыйнага імя Мінскага Савета палка, 69-га Сібірскага стралковага палка, браняпоезда з зенітнай батарэяй, дзвюма бронемашынамі, ротай пяхоты і сапёрнай роты. У склад другога атрада Заходняга фронту ўвайшлі часці 35-га армейскага корпуса 3-яй арміі. У 10 гадзін раніцы 20 лістапада 1917 г. закончылася існаванне аднаго з галоўных ачагоў расійскай контррэвалюцыі.
Па ўсёй Беларусі ў канцы 1917 г. у кожным павятовым горадзе дзейнічалі атрады Чырвонай гвардыі па 250 – 300 чалавек. Значную дапамогу ў замацаванні атрадаў Чырвонай гвардыі на тэрыторыі Беларусі аказалі чырвонаармейцы Петраграда, Масквы і іншых гарадоў. Узбуйненыя за кошт розных фарміраванняў, у прыватнасці, польскіх і чэшскіх часцей, гэтыя атрады адыгралі важную ролю ў замацаванні новай ўлады на беларускіх землях. У сваю чаргу чырвонаармейцы Беларусі дапамагалі ўкраінскаму народу ў барацьбе з контррэвалюцыяй. Развіваючы наступленне на бахмацкім накірунку, байцы 1-га Мінскага зводнага рэвалюцыйнага атрада наносілі рашучыя ўдары па войсках Цэнтральнай Рады, а далей удзельнічалі ў вызваленні Кіева.
Атрады рэвалюцыйных салдат і чырвонаармейцаў (1-ы Мінскі зводны атрад, Гомельскі чырвонагвардзейскі атрад, 1-ы Петраградскі батальён, 1-ы Жлобінскі атрад, Чавускі чырвонагвардзейскі атрад, 1-ы Усць-Дзвінскі латышскі стралковы полк і іншыя часці) падавілі контррэвалюцыйны мяцеж польскага корпуса генерала Доўбар-Мусніцкага ў канцы студзеня 1917 г. у раёне Рагачова, Жлобіна, Асіповіч.
У 1918 г. на нашай зямлі нарадзілася Беларуская ваенная акруга. Залатымі літарамі ў гісторыі Вялікай Айчыннай вайны ззяюць імёны мужных абаронцаў Брэсцкай крэпасці, шматдзённай абароны Магілёва, Смаленска, Вязьмы, Масквы. У часы Вялікай Айчыннай вайны байцы Заходняга – 3-га Беларускага фронту праявілі масавы гераізм. Больш за 700 герояў, якія здзяйснялі выдатныя подзвігі, сталі кавалерамі Залатой Зоркі. Сотні тысяч адважных абаронцаў Радзімы, што знаходзіліся падчас вайны ў часцях фронту, узнагароджаны высокімі ўрадавымі ўзнагародамі. За мужнасць і баявое майстэрства чатыры дывізіі, што змагаліся на заходнім накірунку, першымі атрымалі гвардзейскае званне.
За вялікі ўклад у справу ўмацавання абароннай моцы, Савецкай на той час, дзяржавы, за поспехі ў баявой і палітычнай падрыхтоўцы Беларуская ваенная акруга ўзнагароджана ордэнам Чырвонага Сцяга, а многія часці ўдастоены ордэнаў СССР і памятных сцягоў ЦК КПСС, Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР і Савета Міністраў СССР.