- •Беларусазнаўства
- •Беларусазнаўства
- •Уводзіны. Прадмет беларусазнаўства
- •Праблемы беларусазнаўства
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •2. Беларусы. Міжнацыянальныя адносіны на беларусі
- •2. 1. Этнiчныя адметнасцi беларусаў
- •Асаблівасцi беларускага нацыянальнага характару
- •2. 2. Беларускія тапанімічныя назвы. Імёны і прозвішчы
- •2. 3. Старажытная мемуарная літаратура і сведчанні падарожнікаў аб беларусах і іх зямлі
- •2. 4. Дэмаграфічныя катаклізмы на зямлі беларусаў: войны і людзі
- •Агульная колькасць насельніцтва Беларусі
- •Палітычныя прычыны
- •Сацыяльна-эканамічныя прычыны
- •Нацыянальны склад насельніцтва Беларусі (паводле даных перапісаў, %)
- •Пяці заходніх губерняў у 1897 годзе, %
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •3. Нацыянальная самасвядомасць беларусаў
- •3. 1 Нацыянальная самасвядомасць і яе адзнакі
- •3. 2. Фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці
- •3. 3. Утварэнне беларускай літаратурнай мовы. Самасвядомасць і беларуская мова і літаратура
- •Этапы фарміравання беларускай літаратурнай мовы
- •3. 4. Нацыянальнае адраджэнне 1900 – 1920 гг
- •3. 5. Механізмы разбурэння нацыянальнай самасвядомасці беларусаў ва ўмовах таталітарызму 1930 – 1980 гг.
- •3. 6. Пытанні нацыянальнай свядомасці беларусаў на сучасным этапе
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэматыка рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •4. Сувязі беларусі з суседнімі краінамі.
- •4. 1. Геапалітычныя ўмовы жыццядзейнасці беларускага народа
- •4. 2. Перакройванне этнічных зямель беларусаў у хх ст.
- •4. 3. Віленскі край і яго лёс
- •4. 4. Беларусы за мяжою
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •5. Своеасаблівасці нацыянальнага побыту
- •5.1. Жыллё беларуса. Паселішчы
- •5. 2. Традыцыйныя заняткі, рамёствы і промыслы беларусаў
- •5. 3. Традыцыйнае адзенне беларусаў
- •5.4. Айчынны фальклор
- •Розніца паміж з вычаем і абрадам
- •Віды свят.
- •Групы беларускіх свят і абрадаў.
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •6. Веравызнанні народаў беларусі
- •6. 1. Дахрысцiянскiя вераваннi нашых продкаў
- •6. 2. Хрысцiянства I iншыя рэлiгii як формы грамадскай свядомасцi розных народаў на Беларусі
- •6. 3. Сучасны рэлiгiйны стан на Беларусi
- •Пытаннi для самападрыхтоўкi
- •Тэмы рэфератаў
- •Лiтаратура
- •Тэст да тэмы
- •7. Развіццё айчыннай грамадскай думкі
- •7. 1. Помнікі айчыннай грамадскай думкі сярэднявечча
- •7. 2. Развіццё нацыянальнай культуры і грамадскай думкі ў эпоху Адраджэння
- •7. 3. Асветніцтва на Беларусі
- •7. 4. Айчынная нацыянальна-дэмакратычная думка
- •7. 5. Сучасны стан грамадазнаўства на Беларусі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •8. Славутасці беларусі
- •8. 1. Славутасці старажытнай Беларусі і часоў Вялікага княства Літоўскага
- •8. 2. Рупліўцы нацыянальнага адраджэння
- •8. 3. Зоркі айчыннага спорту
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •9. Мастацтва беларусі
- •9. 1. Нацыянальнае дойлiдства
- •9. 2. Выяўленчае мастацтва
- •9. 3. Нацыянальны тэатр і музыка
- •9. 4. Дэкаратыўна - прыкладное мастацтва
- •Разьба па дрэве
- •Ганчарства
- •Вырабы з саломы, лазы, бяросты
- •9. 5. Кнігадрукаванне
- •Эпоха Адраджэння і еўрапейскае кнігадрукаванне
- •Летапіс Аўраамкі і Мсціжскае Евангелле
- •Мялецій Сматрыцкі
- •Лаўрэнцій Зізаній
- •Іван Фёдараў
- •Куцеінская друкарня
- •Магілёўская друкарня
- •Супрасльская друкарня
- •9. 6. Музейная справа на Беларусі
- •9. 7. Помнікі культуры горада, дзе размяшчаецца навучальная ўстанова
- •Баранавічы Троіцкі касцел
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •10. 1. Пісьменнасць на Беларусі як аснова развіцця нацыянальнай школы
- •10. 2. Народная педагогіка ў сістэме нацыянальнай асветы
- •10. 3. Канфесійная адукацыя. Роля брацкіх школ у развіцці асветы на Беларусі ў XVI – XVII стст.
- •10. 4. Свецкая адукацыя на Беларусі ў дакастрычніцкі перыяд. Адукацыйная камісія (1773 – 1794)
- •Дзейнасць Адукацыйнай камісіі ўключала:
- •10. 5. Адраджэнне нацыянальнай школы ў перыяд беларусізацыі (1910 – 1920)
- •10. 6. Сучасны стан нацыянальнай адукацыі
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •11. Прыродныя ўмовы і экалагічная сітуацыя на беларусі
- •11. 1. Прыродныя ўмовы Беларусі. Своеасаблівасці яе рэгіёнаў (Цэнтральная Беларусь, Паазер'е, Падняпроўе, Панямонне, Заходняе I Усходняе Палессе)
- •11. 2. Багацці айчынных нетраў
- •1. 3. Праблемы экалогii на Беларусi
- •I. Стан атмасферы
- •II. Засаленне глебы
- •III. Транспарт – крынiца выкiдаў
- •IV. Стан водных крынiц
- •V. Радыяцыя
- •Барацьба з радыяцыяй
- •VI. Сельская гаспадарка і экалогiя
- •12. Станаўленне беларускай дзяржаўнасці
- •12. 1. Праблема беларускай дзяржаўнасці ў гістарычнай навуцы
- •12. 2. Вытокі беларускай дзяржаўнасці
- •12. 3. Погляды вучоных на праблему дзяржаўнасці Вялікага княства Літоўскага. Беларусь у складзе Расійскай імперыі (канец xvііі ст. – 1917 г. )
- •Устаўная грамата да народаў Беларусі (21. 02. 1918 г. )
- •Устаўная грамата Рады Беларускай Народнай Рэспублікі
- •12. 5. Беларусь у складзе ссср: суверэнітэт уяўны ці рэальны?
- •12. 6. Аднаўленне дзяржаўнай незалежнасці пасля распаду ссср. Беларусь на міжнароднай арэне
- •13. Атрыбуты нацыянальнага суверэнітэту
- •13. 1 Органы дзяржаўнай улады ў Рэспубліцы Беларусь. Да гicтоpыі айчыннай Канстытуцыі
- •Структура Урада Рэспублікі Беларусь (арт. 106 Канстытуцыі; Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 3 мая 1997 г. ):
- •Судовую ўладу ў Рэспубліцы Беларусь ажыццяўляюць суды
- •Структура Kaнстытуцыі рб 1994 г. Са змяненнямі I дапаўненнямі, прынятымі на рэспубліканскім рэферэндуме 24 лістапада 1996 г.
- •13. 2. Дзяржаўны герб. Геральдыка Беларусі
- •Прынцыпы дзяржаўнай сімволікі:
- •Старажытны герб Мінска
- •Герб “Пагоня”
- •Дзяржаўны герб бсср (гісторыя)
- •Сучасны Дзяржаўны герб (пасля 1995г. )
- •13. 3. Да гісторыі дзяржаўнага сцяга. Дзяржаўны гімн
- •13. 4. Узнагароды Беларусі
- •13. 5. Нацыянальнае войска. Памятныя старонкі айчыннай вайсковай славы
- •13. 6. Беларускія грошы і паштовая марка
- •Паштовая марка
- •Пытанні для самападрыхтоўкі
- •Тэмы рэфератаў
- •Літаратура
- •Тэст да тэмы
- •1. Закон “Аб мовах у Беларускай сср”
- •2. Закон аб культуры
- •3. Закон “Аб адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь”
- •Слоўнік тэрміналагічных выразаў і асноўных паняццяў
- •Беларусазнаўства
10. 3. Канфесійная адукацыя. Роля брацкіх школ у развіцці асветы на Беларусі ў XVI – XVII стст.
У канцы XV ст. назіраецца развіццё беларускай адукацыі, распаўсюджванне пісьменнасці, ажыўленне духоўнага жыцця, з’яўленне шматлікіх пісьмовых помнікаў, сярод якіх першае месца занялі канфесійныя творы (евангеллі, псалтыры, словы, павучэнні, хаджэнні).
Першыя школы на Беларусі з’явіліся ў ХІУ – XV стст. у феадальных мястэчках, манастырах і гарадах. Гэты вопыт дзяржаўнага кіравання адукацыйнай сістэмай быў у далейшым выкарыстаны ў розных дзяржавах.
Дзяцей вучылі вандруючыя настаўнікі. На той час дзяржаўнай мовай у ВКЛ была старабеларуская. Але ў культурна-рэлігійным асяродку ўжывалася славянская мова. Навучанне вялося на стараславянскай мове, незразумелай і цяжкай і завяршалася тым, што вучань мог чытаць толькі асобныя фразы. У гэтых школах вывучалі граматыку, рыторыку арыфметыку, геаметрыю, астраномію, музыку.
У школах павышанага тыпу вучні маглі праходзіць філасофію, тэалогію і мовы. Пасля заканчэння гэтых школ многія працягвалі вучыццца ў Кракаўскім, Пражскім, Падуанскім універсітэтах.
Гэта быў час М. Гусоўскага, Ф. Скарыны, С. Буднага, В. Цяпінскага. Гэта быў час, калі (сярэдзіна XVІ ст. ) узмацняўся каталіцызм на Беларусі, узмацнялася дзейнасць езуіцкага ордэна, які імкнуўся захапіць асвету ў ВКЛ.
У 1566 г. у Вільні заснавалася каталіцкае вучылішча вышэйшага тыпу па вывучэнні грамадзянскага права. У 1570 г. таксама ў Вільні езуіты адкрылі калегіум, які ў 1579 г. быў ператвораны ў акадэмію спецыяльным загадам польскага караля Стэфана Баторыя і прыроўнены да Кракаўскага універсітэта.
Ствараюцца вучылішчы ў Полацку, Нясвіжы, Оршы, Гродне, Мінску, Слуцку, Віцебску і інш. Такім чынам, становішча каталіцкіх навуковых устаноў замацавалася. Дзякуючы Люблінскай уніі яны становяцца афіцыйна прызнанымі, а астатнія праследуюцца.
Развіццё асветы ўскладнялася духоўнай дыктатурай царквы, каталіцкім уплывам.
У барацьбе з каталіцызмам на працягу XVІ – пачатку XVІІ ст. фарміраваліся два тыпы школ:
Рэфармацыйныя Брацкія
утвараліся пры брацтвах на Украіне і Беларусі; вялі барацьбу за народныя традыцыі і асвету.
Самае вялікае брацтва – у Вільні. Вакол брацтваў аб’ядноўваліся тыя слаі насельніцтва, якія супрацьстаялі паланізацыі і каталіцызму.
Агульнае паміж гэтымі тыпамі школ:
1) не прымалі католіка-езуіцкіх прынцыпаў выхавання і адукацыі;
2) выкарыстоўваліся перадавыя педагагічныя ідэі (напрыклад, чэшскага педагога Я. А. Каменскага);
3) ідэі гуманізма;
4) вучань – індывідуальная асоба.
Брацтвы ўзніклі, калі з’явілася патрэба на Беларусі аб’яднаць намаганні праваслаўных:
1) для ўмацавання нацыянальнай і рэлігійнай свядомасці;
2) клапаціцца пра бедных, хворых;
3) пра пахаванне нябожчыкаў;
4) пра самаадукацыю праз чытанне святых кніг.
Галоўная ідэя брацтваў: сфарміраваць душэўны стан чалавека і моладзі можна толькі шляхам адукацыі – праз школу і пропаведзь. У статутах брацтваў былі артыкулы аб адкрыцці школ, друкарняў.
Асаблівасці брацкіх школ:
1) на чале школы быў рэктар. Яму дапамагаў “дазорац” – прадстаўнік брацтва;
2) навучанне бедных вялося бясплатна, за кошт брацтваў;
3) адносіны паміж настаўнікамі і вучнямі знешне суровыя, на самой справе настаўнікі клапаціліся аб вучнях: разам з імі хадзілі на прагулкі, богаслужэнні; гутарылі ў інтэрнатах і дома; тэмы размоў звычайна былі наступныя: аб прызначэнні чалавека, яго паводзінах, аб раі і пекле, аб павучальным прыкладзе святых;
4) брацтвы выбіралі найбольш адукаваных настаўнікаў: Лаўрэнцій Зізаній (“Азбука”, “Граматыка славенская”, 1596) і Стэфан Зізаній (“Катэхізіс”), Мялецій Сматрыцкі (“Граматыка славенска”, 1619), Лявонцій Карповіч, Сільвестр Косаў, Афанасій Стралецкі;
5) брацтвы і кіраўнікі брацкіх школ сачылі за паводзінамі настаўнікаў у школе і па-за яе межамі;
6) навучанне ў складзе груп вялося па сістэме, якая стала правобразам класна-ўрочнай сістэмы (Ян Амос Каменскі);
7) элементы ўзаемнай дапамогі ў вучэнні;
8) дысцыпліна вучняў вельмі строгая, практыкавалася пакаранне, у т. л. фізічнае, хаця яно рабілася рэдка і не ўсюды. Старэйшыя вучні вызваляліся ад цялесных пакаранняў, бо гэта магло выклікаць іх лютасць, непаслушэнства;
9) дысцыпліны: напрыклад, чытанне, пісьмо, лічэнне, граматыка, рыторыка, арыфметыка, царкоўныя спевы, Свяшчэннае пісанне, геаграфія, дыялектыка, астраномія, 5 моў (беларуская, стараславянская, грэчаская, лацінская, польская);
10) абавязковыя курсы: вучэнні пра святы і дабрачыннасць.
Першым падручнікам у брацкіх школах быў буквар Івана Фёдарава (1574), Лаўрэнція Зізанія (1596), Спірыдона Собаля (1631); Азбука і “Граматыка славенска” М. Сматрыцкага (1621);
11) навучанне вялося на старабеларускай мове;
12) брацкія школы фарміравалі дабрадзейнага хрысціяніна.
Вывад: брацкія школы былі гуманістычнымі, бессаслоўнымі навучальнымі ўстановамі; магутным сродкам маральна-гуманістычнага станаўлення і развіцця моладзі.