Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Panofskiy-Renessans

.pdf
Скачиваний:
40
Добавлен:
28.03.2016
Размер:
11.67 Mб
Скачать

Примечания. Глава 1

водятся в кн.: Pastor L. The History of the Popes from the Close of the Middle Ages. London, 1910. Vol.4. P.63 fit, а также вступ. коммент. в кн.: Heckscher W.S. Sixtus HII Aeneas insignes statuas romano populo restituendas censuit [inaugural address, Utrecht University]. The Hague, 1955. P. 24 ff; см. также: Ferrarini M.F. Antiquitatis sacrarium: Reggio Emilia, Bib. Com. MS. Reg. C398 (Fava D. Tesori delle Biblioteche d'ltalia: Emilia-Romagna. Milano, 1932. P. 380). О «sancta vetustas» см. письмо фра Джокондо к Лоренцо Медичи, цит., например, в кн.: Garin Е. II Rinascimento italiano. Milano, 1941. P. 51 ff. О «sacrosancta vetustas» см., на­ пример, заглавие хорошо известных «Inscriptiones sacrosanctae vetustatis» (Ingolstadt, 1534) Петра Апиана. За пять лет до этого биограф Филиппа Бургундского, утрехтский епископ Герард Гелденхауер из Нимвегена, называл реликвии класси­ ческой древности «священными»: «Nihil magis eum Romae delectabat, quam sacra Ша vetustatis monumenta, quae per clarissimum pistorem Ioanem Gossardum Malbodium depingenda sibi

curavit»* (Gerardus Noviomagus. Vita clarissimi

principis Philippi

a Burgundia. Strasbourg, 1529). Эта цитата

часто приводится

в сочинениях, посвященных Яну Госсарту, как, например Weisz E.W. }an Gossart gen. Mabuse. Parchim, 1913. S. 4.

25 Здесь опять-таки (в дополнение к работам, уже упомя­ нутым в прим. 13) можно привести лишь небольшой список литературы: Varga L. Das Schlagwort vom finsteren Mittelalter. Wien; Leipzig, 1932; Falco G. La polemica sul Medio Evo. Torino, 1933. Т. 1; Toffanin G. Storia dell'umanesimo. Napoli, 1952 (англ. nep.: History of Humanism. Ne w York, 1955); Simone F. La Coscienza della Rinascita negli humanisti // La Rinascita. 1939. T. 2. P. 838 ff. (далее цит.: Simone I) ; ibid. 1940. T. 3. P. 163 ff. (далее Цит.: Simone II); idem. La Coscienza della Rinascita negli scrittori francesi della prima meta del Cinquecento // Ibid. 1943- T.6. P 143 ff. (далее цит.: Simone III); Ferguson W.K. Humanist Views of the Renaissance // American Historical Review. 1939. Vol.45. P 5 fit; Mommsen Т.Е. Petrarch's Concept of the Dark Ages //

«•Ничто в Риме не услаждало его [то есть Филиппа Бургундского] ольше, чем те священные памятники древности, которые он при-

рел для себя посредством копирования их знаменитейшим худож­ ником Иоанном Госсардом Мальбодием» (лат.).

325

Ренессанс и «ренессансы» в искусстве Запада

Speculum. 1942. Vol. 17. P. 226 ff.; Weisinger H. The Self-Aware­ ness of the Renaissance as a Criterion of the Renaissance // Pa­ pers of the Michigan Academy of Science, Arts and Literature. 1944. Vol. 19. P. 661 ff; idem. The Renaissance Theory of the Re­ action Against the Middle Ages as a Cause of the Renaissance // Speculum. 1945. Vol.20. P.461 ff; idem. Ideas of History during the Renaissance // Journal of the History of Ideas. 1945. Vol.6. P. 415 ff; idem. Renaissance Theories of the Revival of the Fine Arts // Italica. 1943. Vol. 20. P. 163 ff

Что касается темы названной последней статьи, см. в осо­ бенности все еще основополагающий вклад Юлиуса фон Шлоссера: Schlosser J. von. Lorenzo Ghibertis Denkwurdigkeiten: Prolegomena zu einer kunftigen Ausgabe // Jahrbuch der К. K. Zentralkormnission fur Kunstund historische Denkmalpflege. 19Ю. Bd.4, особенно с. 1—7 и след. (опубл. также отд кн.: Wien, 19Ю); idem. Lorenzo Ghibertis Denkwiirdigkeiten Berlin, 1912; idem. Die Kunstliteratur. Wien, 1924 (доп. ит. пер.: La Letteratura artistica. Firenze, 1935. P.83—183; idem. Zur Geschichte der Kunsthistoriographie: Gotik // Praludien. Berlin, 1927. S. 270 ff; HuizingaJ. Renaissance und Realismus // Wege der Kulturgeschichte. Munchen, 1930. S. 140 ff; KrautbeimerR Die Anfange der Kunstgeschichtsschreibung in Italien // Repertorium fur Kunstwissenschaft. 1929. S. 49 ff; HaseloffA Begriff und Wesen der Renaissancekunst // Mitteilungen des kunsthistorischen Institutes in Florenz. 1931. Bd. 2. S. 373 ff; Kaufinann R. Der Renaissancebegriff in der deutschen Kunstgeschichtsschreibung. Winterthur, 1932; Kauffmann H. Ueber 'rinascere', 'Rinascita', und einige Stilmerkmale der Quattrocentobaukunst // Concordia Decennalis. Deutsche Italienforschungen. Koln, 1941. S. 123 ff; Paatz W. Renaissance Oder Renovatio // Beitrage zur Kunst des Mittelalters: Vortrage der ersten deutschen Kunsthistorikertagung auf Schloss Briihl, 1948. Berlin, 1950. S. 16 ff; idem. Die Kunst der Renaissance in Italien. Stuttgart, 1953. S. 11—20; Grinten E. van der. Inquiries into the History of Art-Historical Writing. Venlo, [1953]. P 18—39; ChastelA Marsile Ficin et l'art. Geneve; Lille, 1954, особенно с. 180 и след.

26 Petrarca. Africa, IX, строка 453 и след. Приведено в кн.: Mommsen Т.Е. Petrarch's Concept of the Dark Ages. P. 240, на которой и основано наше понимание Петрарки:

326

Примечания. Глава I

At tibi fortassis, si — quod mens sperat et optat —

Es post me victura diu, meliora supersunt

Secula: non omnes veniet Letheus in annos

Iste sopor! Poterunt discussis forte tenebris

Ad purum priscumque iubar remeare nepotes*.

27 Thorndike L. Op. cit. P. 68.

28См. блестящую статью: Lee R. W. Ut Pictura Poesis: The Himanistic Theory of Painting // Art Bulletin. 1940. Vol. 22. P. 197 ff.

29Данте. Божественная комедия. Чистилище, XI, 91—99:

О vana gloria delle umane posse,

Com' poco verde in sulla cima dura, Se non ё giunta dall'etati grosse!

Credette Cimabue nella pintura

Tener lo campo, ed ora ha Giotto il grido, SI che la fama di colui oscura.

Cosi ha tolto l'uno all'altro Guido

La gloria della lingua; e forse ё nato Chi l'uno e l'altro caccera di nido".

30 Benevenuti de Rambaldis de Imola Comentum super Dantis Aligherij Comoediam. Firenze, 1887. T. 3. P. 312: «...quia si coniungeretur subtilibus, non duraret; verbi gratia, si fuissent plures tempore Virgilii, qui scripsissent de eadem materia vel simili eo, vel aeque bene, fama eius non durasset jam per tot secula in alto apice->. Комментарий Бенвенуто, уже ссылающе­ гося на Петрарку и Боккаччо, был написан около 1376 года, а не (как иногда утверждалось) около 1350 года.

31 См. известные строки Петрарки в сонете LXXVII:

Ma certo il mio Simon fu in paradiso,

Onde questa gentil Donna si parte;

Ivi la vide a la ridusse in carte

Per far fede quaggiu del suo bel viso*".

Высказывания Петрарки о Джотто см. в прим. 33-

32 Боккаччо. Декамерон, VI, 5 (Пер. Н.Любимова): «[Giotto] ebbe uno ingegno di tanta eccellenzia, che ni una cosa da la na-

и Перевод дан в тексте. — Прим. ред.

в тексте приводится перевод М.Лозинского. — Прим.ред.

Но мой Симоне был в раю — он светом / Иных небес подвигнут согрет, / Иной страны, где та пришла на свет, / Чей образ обесертил он портретом (ит.). - Перевод В.Левика.

327

Ренессанс и «ренессансы» в искусстве Запада

tura, madre di tutte le cose et operatrice, col continuo girar de' cieli, che egli con lo stile e con la penna о col pennello non dipignesse si simile a quella, che non simile, anzi piu tosto \gen- erata или prodotta] dessa paresse, in tanto che molte volte nelle cose da lui fatte si truova che il visivo senso degli uomini vi prese errore, quello credendo esser vero che era dipinto. E per cio, avendo egli quella arte ritornata in luce, che molti secoli sotto gli error d'alcuni, che piu a dilettar gli occhi degl'ignoranti che a compiacere alio 'ntelletto de savj dipignendo, era stata sepulta, meritamente una delle luci della fiorentina gloria dir si puote...»

33Критика, подразумеваемая Боккаччо, нашла отголосок

впоследнем завещании Петрарки 1370 года, в котором он за­ вещает своему знатному покровителю Франческо да Каррара «Мадонну» Джотто, «cuius pulchritudinem ignorantes non intelligunt, magistri autem artis stupent»" (Opera. Basel, 1581. P. 117; см.: Petrarch's Testament / Т. E. Mommsen (tr. and ed.). Ithaca; New York, 1957. P. 22 ff., 78 ff) . Бенвенуто да Имола дает оцен­ ку похвале Боккаччо, которого он цитирует дословно, добав­ ляя, что Джотто «adhuc tenet campum, quia nondum venit alius eo subtilior, cum tamen fecerit aliquando magnos errores in picturis suis, ut audivi a magnis ingeniis»" (см.: MeissM. Painting in Florence and Siena after the Black Death. Princeton, 1951. P. 4 ff.). Новую волну преклонения перед Джотто можно наблюдать, что характерно, в Падуе, в окружении, где протекала деятель­ ность Альтикьеро в последней четверти XIV столетия. В пись­ ме от 1396 года, на которое обратил мое внимание покойный Теодор Моммзен, Пьер Паоло Верджерио выражает это следу­ ющим образом: «Faciendum est igitur, quod etatis nostre pictores, qui, cum ceterorum claras imagines sedulo spectent, solius tamen Ioti exemplaria sequuntur»"" (Epistolario di Pier Paolo Vergerio /

*«Красоту которой кто не знает, тот лишен понимания, а ученые знатоки искусства застывают от изумления» (лат.).

"«До сих пор удерживает поле битвы, потому что не появился еще другой, тоньше его, хотя он допускал иногда в своих картинах большие промахи, как я слышал от великих умов» (лат).

"' «Итак, следует признать, что художники нашего времени, хотя и смотрят с вниманием знаменитые картины прочих, следуют образ­ цам одного Джотто» (лат).

328

Примечания. Глава I

L Smith (ed.). Roma, 1934. P. 177). Дальнейшие высказывания Петрарки о Джотто (за которые я также обязан Теодору Моммзену) можно найти у Петрарки в «Itinerarium Syriacum» (Opera. Т. 1. P. 560), где он его называет «conterraneus olim meus pictor, nostri aevi princeps** и в письме 1342—1343 годов (Le Familiari / V. Rossi (ed.). Roma, 1934. T. 2. P. 39), где он ссы­ лается на Джотто как на современную параллель целому ряду античных скульпторов и живописцев, отличающихся гени­ альностью, но отнюдь не внешней красотой: «Atque ut a veteribus ad nova, ab externis ad nostra transgrediar, duos ego novi pictores egregios nec formosos: Iottum, Florentinum quidem, cuius inter modernos fama ingens est, et Simonem Senensem»". Уродство Джотто вошло в поговорку: оно подчеркивается в новелле Боккаччо (см. с. 64), так же как в комментарии к Дан­ те, составленном Стефано Таличе да Рикальдоне {Promts V, Negroni С. (eds.). Milano, 1888. Т. 2. P. 144: «Et fuit iste Giottus turpissimus homo, & turpiores Alios habebat»"*); на него ссыла­ ется и Вазари в весьма примечательном месте (см. прим. 56).

34

Boccaccio. Lettere

edite ed inedite / F. Corazzini (ed.). Fi-

renze,

1877. P. 189 ff (Simone I. P. 848); пер. на англ.: Ross J. В,

McLaughlin MM. Portable

Renaissance Reader. Ne w York, 1953-

P. 123.

35См. прим. 33.

36Gragg F.A. Latin Writings of the Italian Humanists. New York, etc., 1927. P. 207. Другая строка Полициановой эпита­ фии интересна тем, что в ней встречается слово «modulus»

всмысле «проект» или «модель»:

Mirares turrem egregio sacro aere sonantem;

Haec quoque de modulo crevit ad astra raeo"".

«Лучший из когда-либо бывших на нашей земле художник, в на­ ши ^времена первый» (лат.).

«И чтобы мне обратиться от старинного к новому, от инозем­ ного к нашему, я знаю двух выдающихся и некрасивых художников: некоего флорентийца Джотто, чья слава огромна, и Симона Сиенца»

(лат).

«И был этот Джотто человеком страшнейшим, а сыновья v него были того страшнее» (лат.)..

Будешь ты башне дивиться, священной медью звучащей, — / Это напевы мои к звездам ее вознесли (лат).

329

Ренессанс и фенессансы» в искусстве Запада

37 Johannes Butzbach. Libellus de praeclaris pisturae professoribus, ca. 1505 (см.: SchlosserJ. von. Die Kunstliteratur. Wien, 1924. S. 180 ff).

38 По поводу первой интерпретации (нашла свое отраже­ ние в известной истории, впервые записанной Гиберти, о том, как маленький Джотто, сидевший на земле и рисовавший овцу на камне, был «открыт» и взят под крыло Чимабуэ) см., напри­ мер: Commento alia Divina Commedia d'Anonimo Fiorentino del secolo XTV / Pietro Fanfani (ed) . Bologna, 1868. T. 2. P. 187 (ср.: KrisE^KurzO. Die Legende vom Kiinstler. Wien, 1934. P. 33 ff); о последней интерпретации см.: L'Ottimo Commento della Divina Commedia: Testo inedito d'un contemporaneo di Dante citato dagli Accademici della Crusca. Pisa, 1828. T. 2. P. 188: «Fu Cimabue... si arrogante, e si sdegnoso, che se per alcuno gli fosse a sua opera posto alcuno difetto, о egli da se l'avesse veduto (che, come accade alcuna volta, l'artiflce pecca per difetto della materia in ch'adopera, о per mancamento che ё nello strumento, con che lavora), immantanente quella cosa disertava, fosse cara quanto si volesse»*. См. также: Schlosser J. von. Zur Geschichte der Kunsthistoriographie: Die florentinische Kiinstleranekdote // Priiludien. Berlin, 1927. S. 248 ff.

39 Filippo Villani. De origine civitatis Florentiae et eiusdem famosis civibus. До сих пор наиболее доступна в кн.: SchlosserJ. von. Quellenbuch zur Kunstgeschichte des abendlandischen Mittelalters. Wien. 1896. (Quellenschriften fur Kunstgeschichte.

Neue Serie. Bd. 7). S. 370 ff; ср.: idem. Zur Geschichte der Kunst­ historiographie: Filippo Villanis Kapitel uber die Kunst in Florenz // Praludien. S. 261 ff. Ит. пер. Дж. Маццукелли в кн.:

Weisinger Н. Renaissance Theories of the Revival of the

Fine Arts.

P. 163: «Inter quos primus Johannes, cui cognomento

Cimabue

nomen fuit, antiquatam picturam et a nature similitudine pictorum inscicia pueriliter discrepantem cepit ad nature similitudinem quasi lascivam et vagantem longius arte et ingenio revocare.

* «Покойный Чимабуэ... столь дерзкий и спесивый, что, если он обнаруживал в своей работе какой-либо изъян или если ему это толь­ ко казалось (как это бывает при всякой работе, когда причиной по­ грешности оказывается используемый материал или рабочий инстру­ мент), он незамедлительно ее уничтожал, как бы дорого это ему ни стоило» (ит.).

330

Примечания. Глава I

Constat siquidem ante hunc Grecam Latinamque picturam per multa secula sub crasse [injperitie ministerio iacuisse, ut plane ostendunt figure et ymagines que in tabulis atque parietibus cernuntur sanctorum ecclesias adornare.

Post hunc stracta [следует читать strata] iam in novibus [сле­ дует читать novis] via Giottus, non solum illustris fame decore antiquis pictoribus conparandus sed arte et ingenio preferendus, in pristinam dignitatem nomenque maximum picturam restituit». Кристофоро Ландино, комментируя около 1480 года знаме­ нитый отрывок из Данте (Dante con l'espositione di Christoforo Landino et di Alessandro Vellutello. Venezia, 1564. P. 203 v.), пи­ шет в том же духе: «Cimabue, costui essendo la pittura in oscurita, la ridusse in buona fama. Giotto diuenne maggiore, piu nobil maestro di Cimabue»*. Предисловие комментария Ландино к Данте включает общую, и очень существенную, оценку разви­ тия живописи и скульптуры во Флоренции (SchlosserJ. von. Die Kunstliteratur. S. 92; Krautheimer R. Die Anfange der Kunstgeschichtsschreibung in Italien), ныне перепечатанную и проком­ ментированную по инициативе О. Моризани: Morisani О. Art Historians and Art Critics, III: Christoforo Landino // Burlington Magazine. 1953. Vol.95. P.267 ff. Фр. пер.: ChastelA Op. cit. P. 193 ff. К вопросу о своего рода продолжении списка худож­ ников, составленного Виллани: Murray P. Art Historians and Art Critics, IV: XTV Uomini Singhularii in Firenze // Burlington Maga­ zine. 1957. Vol. 99- P. 330 ff, где объявлен выход в свет моногра­ фии автора о «ранних итальянских источниках».

40 ц т о кажется противоречивого положения, занимаемо­ го Чимабуэ в ранней историографии, см. кроме книги Шлоссера (SchlosserJ. von. Die Kunstliteratur. S. 39 ff): Benkard E. Das literarische Portrat des Giovanni Cimabue. Munchen, 1977; Panof­ sky E. Das erste Blatt aus dem 'Libro' Giorgio Vasaris: Eine Studie uber die Beurteilung der Gotik in der italienischen Renaissance mit einem Exkurs uber zwei Fassadenprojekte Domenico Beccafumis // Stadel-Jahrbuch. 1930. Bd. 6. S. 25 ff. (англ. пер.: Panofsky E. Meaning in the Visual Arts. P. 169 ff). Об оценке Чимабуэ в но-

«Чимабуэ, живопись которого была еще довольно темной, всетаки сумел прославиться. Джотто превзошел эту славу, его мастерство значительнее и благороднее, чем у Чимабуэ» (ит.).

331

Ренессанс и «ренессансы» в искусстве Запада

вейшей литературе: OertelR. Die Friihzeit der italienischen Malerei. Stuttgart, 1953- S. 44—54.

41 Aeneas Sylvius Piccolomini. Opera. Basel, 1571. P. 646, № CXIX; перепеч.: Garin E. II Rinascimento italiano. P. 94: «Amant se artes hae [eloquentia et pictura] ad invicem. Ingenium pictura expetit, ingenium eloquentia cupit non vulgare, sed altum et summum. Mirabile dictu est, dum viguit eloquentia, viguit pictura, sicut Demosthenis et Ciceronis tempora decent. Postquam cecidit facundia, iacuit et pictura. Cum ilia revixit, haec quoque caput extulit. Videmus picturas ducentorum annorum nulla prorsus ante poetas. Scripta illius aetatis rudia erant, inepta, incompta. Post Petrarcham emerserunt literae; post Iotum surrexere pictorum manus; utramque ad summam iam videmus artem pervenisse». О более крити­ ческом отношении к Петрарке: Mommsen Т. Е. Rudolf Agricola's Life of Petrarch // Traditio. 1952. Vol. 8. P. 367 ff.

42 Об этой проблеме вообще: Kristeller P.O. The Modern System of the Arts // Journal of the History of Ideas. 1951. Vol. 12. P. 496 ff; 1952. Vol. 13. P. 17 ff.

43 Lorenzo Valla. Elegantiae linguae latinae (написано между 1435 и 1444 гг.); см. предисл. в лионском изд 1548 г., с. 9 (Weisinger Н. Renaissance Theories of the Revival of the Fine Arts. P. 164; Ferguson W. K. The Renaissance. P. 28): «[Nescio] cur illae artes quae proximae ad liberales accedunt, Pingendi, Scalpendi, Fingendi, Architectandi, aut tandiu tantoque opere degenerauerint, ас pene cum litteris ipsi demortuae fuerint, aut hoc tempore excitentur, ac reuiuiscant...». Насколько популярным стал параллелизм в оцен­ ке живописи и поэзии в Италии XV века, явствует из отрыв­ ка Филарете, приводимого на с. 74—75. Необходимо отметить, что Валла признает изобразительные искусства как родствен­ ные «свободным искусствам» («artes liberales»), но все же не причисляет их к последним, как об этом мечтали в начале сто­ летия (если не считать общеизвестных слов Ченнино Ченнини у Филиппе Виллани (указ. соч.): «Многие считают, и не без ос­ нования, что живописцы отнюдь не ниже в отношении их да­ рования [ingenium], чем те, кому artes liberales даруют звание мастера, поскольку последним наставления в их искусстве пе­ редаются в писаниях путем науки и обучения, в то время как первые получают свои знания в искусстве только через свою высокую одаренность и благодаря цепкой памяти». Такая тер-

332

Примечания. Глава I

пимая и все же несколько снобистская точка зрения долгое время была преобладающей в среде гуманистов. Лелио Грегорио Джиральди (цит.: WeisingerH. Op. cit. S. 164 f.) выражается следующим образом: «Videtis enim nostram hanc aetatem non senio languidam atque defectam, ut ingrati quidam deflent, cum in omni poetica et dicendi arte viros excellentes protulisse turn in reliquis bonis artibus; nam, ut liberales mittam, res militaris, architectonica, pictura, sculptura, reliquae nostra hoc tempore ita florent vigentque, ut non modo aemulari antiquitatem dici possint nostri opiflces, sed etiam multa antiquis intenta efflngere et conformare...**.

44О Веспасиано да Бистиччи («В живописи, скульптуре

иархитектуре мы находим искусство на его высшем уров­

не»): WeisingerH. Op. cit. S. 165, note 1; о Фичино: Fergu­ son W. К. Op. cit. P. 28; об Эразме (письмо к Корнелиусу Герарду, написанное, вероятно, в июне 1489 года): Simone I. Р. 857; Ferguson W. К. Op. cit. Р. 43; Weisinger К Op. cit. Р. 164: «At nunc, si vitra tercentum aut ducentos annos caelaturas, picturas, sculpturas, aedificia, fabricas et omnium denique officiorum monimenta inspicias, puto et admiraberis et ridebis nimiam artiflcum rusticitatem, cum nostra rursus aeuo nihil sit artis quod non opificum effinxerit industria. Haud aliter quoque priscis saeculis cum omnium artium, turn praecipue eloquentiae studia apprime floruisse constat...*". Фергюсон, конечно, прав, заявляя, что эта

«Вы видите, что наше время, не ослабленное и не удрученное ветхостью, как плачутся некоторые неблагодарные [люди], дало выда­ ющихся людей как во всем искусстве поэзии и риторики, так и в прочих прекрасных искусствах; ведь опуская [искусства] свободные, [заметим, что] военное дело, архитектура, живопись, скульптура и прочие [искусства] в наше время цветут и процветают, — а поэтому наших художников не только можно назвать соперниками древних: многие вещи для древности трудные они осмыслили и прекрасно подали...» (лат.).

«И теперь, если ты посмотришь на искусство литья, живопись, скульптуру, здания, мастерские и, наконец, на произведения всех этих занятий, каковы они по прошествии трехсот или двухсот лет, я по­ лагаю, ты удивишься и посмеешься чрезмерной простоте художни- к°в, хотя в наш век, как и раньше, нет ничего в искусстве, чего не изобрело бы прилежание мастеров. Ясно, что не иначе подобным

разом в прежние века процветали занятия как всеми искусствами, так и красноречием...» (лат).

333

Ренессанс и «ренессансы» в искусстве Запада

особая ссылка на «изящные искусства» была вдохновлена Валлой. Показательно, что в письме, написанном лет на тридцать позднее, адресованном Бонифацию Амербаху и да­ тированном 31 августа 1518 года (Opus Epistolarum Des. Erasmi Roterdami / P.S.Allen (ed.). Oxford, 1913. Vol.3. P. 383 ff), Эразм ограничивает расцвет наук, «похороненных в течение стольких столетий», грамматикой, красноречием, медици­ ной и правом, рассматривая эти две последние дисципли­ ны с точки зрения скорее их стиля, чем содержания, и во­ все пропускает искусства изобразительные. Действительно, я склонен полагать, что сама дата, к которой он приурочивает начало этого расцвета в своем письме к Герарду («plus minus octoginta» до времени написания своего письма, иными сло­ вами, около 1439 года), были вызваны его восторгом перед Лоренцо Валлой, чьи «Elegantiarum Latinae linguae libri IV» были сочинены между 1435 и 1444 годами, а его рассужде­ ния о «Даре Константина», один из первых триумфов клас­ сической филологии, были опубликованы в 1440 году.

45 Рабле, письмо Андре Тирако: «In hoc tanta saeculi nostri luce, quo disciplinas meliores singulari quodam deorum munere postliminio receptas videmus...» (Simone II. P. 170 ff) .

46

Thorndike L. Op. cit. P. 68.

47

Пьер Белон (Pierre Belon) — послание в качестве посвя­

щения к сочинению «Observation de plusieurs singularitez et choses memorables, trouvees en Grece, Asie, Iudee, Egypte, Arabe, et autres pays estranges* (Paris, 1553); цит. no: Thorndike L. Op. cit. P. 68: «De la est ensuivy que les esprits des hommes qui auparavant estoyent comme endormis et detenuz assopiz en un profond sommeil d'ancienne ignorance ont commence a s'esveiller et sortir des tenebres ou si long temps estoyent demeurez ensueliz et en sortant ont iecte hors et tire en evidence toutes especes de bonnes disciplines lesquelles a leur tant eureuse et desirable renais­ sance, tout ainsi que les nouvelles plantes apres saison de l'hyver reprennent leur vigeur a la chaleur du Soleil et sont consolees de la doulceur du printemps»*. Из других публикаций Пьера Бело-

* «Вследствие этого души людей, некогда усыпленные и вынуж­ денные пребывать в глубоком сне древнего невежества, начали про­ буждаться и выходить из мрака, куда они так долго были погружены;

334

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]