Найбольш ужывальныя словазлучэнні

бачыў на свае вочы, чуў на свае вушы, пазычыць грошай (пілы, сякеры), пераслаць на адрас, за пяць метраў ад дома, распытваў пра сястру, спатыкнуцца на пень, з прычыны занятасці, падобны да бацькі, павезлі ў млын, гурбы па лапцю, спазніцца праз дождж, дом на пяць пакояў, забыцца на яго, уцячы з палону, блукаць па начах, выбраць на свой густ, з нагоды свята, на ўсіх напрамках, створаны на ўзор, заданне дадому, чытаць самому сабе, а 17-й гадзіне, за ветрам нічога не чуваць.

Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам

ставіцца:

1. Назоўнік Н.скл. – Назоўнік Н.скл. Беларусь – мая маці і мова, паветра і хлеб.

2. Лічэбнік Н.скл. – Лічэбнік Н.скл. Тры ды пяць – восем.

3. Назоўнік Н.скл. – Лічэбнік Н.скл. Плошча запаведніка – восемдзесят гектараў.

4. Лічэбнік Н.скл. – Назоўнік Н.скл. Абедзве – слаўныя дзяўчыны.

5. Інфінітыў – Інфінітыў Жыць – Радзіме служыць.

6. Інфінітыў – Назоўнік Н.скл. Лічыцца сябрам такога знакамітага чалавека – радасць.

7. Назоўнік Н.скл. – Інфінітыў Воўк спыняецца, а заяц – уцякаць.

8. ________ – Ідыёма (фразеалагізм) Твар – кроў з малаком.

гэта Айсбергі – гэта алмазы палярнага ззяння.

9. ________ – вось Свая зямля – вось што аснова.

значыць

10. ______ – усечаная форма дзеяслова А дзядзька раптам – гоп налева!

не ставіцца:

1. Асабовы займеннік Назоўнік Н.скл. Не трэба мне дапамагаць, ты ж усё-такі мой госць.

прыслоўе Фатаграфія таксама мастацтва.

2. _______ часціца Сакавік толькі пачатак вясны.

пабочнае слова Дачка, вядома, таксама ўрач.

злучнік

3. _______ не _________ Праўда не скварка, з кашаю не з’ясі.

4. _______ прыметнік, прыслоўе Нашы азёры вялікія і светлыя.

5. _______ як, што, нібы А дзяўчаты як дождж залаты.

быццам Возера ў сонечны дзень нібы люстэрка.

6. Ф р а з е а л а г і з м Паеду ў Мікуцічы да бацькоў, пажыву трохі,

агледжуся, а там Бог бацька.

7. Інверсія: ______ Страшэнны штукар і свавольнік гэты Нёман.

(адваротны парадак слоў)

Ускладнены сказ

Ускладнены сказ – просты сказ, які ўскладняецца аднароднымі, адасобленымі членамі сказа, пабочнымі i ўстаўнымі канструкцыямі, звароткам, параўнальнымі зваротамі.

Сказы з аднароднымі членамі сказа

Члены сказа, якія адказываюць на адно і тое ж пытанне, адносяцца да аднаго і таго ж слова і вымаўляюцца з інтанацыяй пералічэння, называюцца аднароднымі. Аднароднымі могуць быць як галоўныя, так і даданыя члены сказа. Аднародныя члены сказа пашыраюць структуру выказвання, ускладняюць яго, выражаюць лагічную аднароднасць паняццяў.

Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа

Коска ставіцца:

1. Паміж аднароднымі членамі пры адсутнасці злучнікаў:

▲, ▲, ▲, ▲.

Згінулі сцюжы, марозы, мяцеліцы.

На палатах, на стрэхах ляжаў іней.

2. Паміж аднароднымі членамі, звязанымі адзіночнымі супраціўнымі злучнікамі а, але, ды (у значэнні але), аднак, затое.

▲, а, але, ды (у значэнні але), аднак, затое ▲.

Цячэ вада ў сіняе мора, ды не выцякае.

Праз галлё прабівалася яркае, але ўжо халоднае сонца.

3. Калі аднародныя члены звязаны паўторнымі злучнікамі (і - і, ні - ні, або - або, ці - ці, то - то і інш.), то коска ставіцца перад другім з іх:

і▲, і▲ ні▲, ні▲ або▲, або▲ ці▲, ці▲

На латках і вінаград, і яблыкі, і слівы.

Ні чалавек, ні звер, ні птушка не парушалі яго ранішняга спакою.

4. Перад першым з паўторных злучнікаў, калі аднародны член з гэтым злучнікам працягвае пачатае пералічэнне:

▲, і▲, і ▲

На латках вінаград, і яблыкі, і слівы.

Ды ўспомню пажары, і варожыя хмары, і завеі халодных вятроў, і слату, і нягоды, і начныя паходы, і агні партызанскіх кастроў.

5. Паміж парамі аднародных членаў, звязаных злучнікам і:

▲ і ▲, ▲ і ▲, ▲ і ▲.

Мора – гэта Капітан Нэма і Рабінзон Круза, піраты і людаеды, васьміногі і не адкрытыя яшчэ астравы.

6. Перад другой часткай парнага злучніка, які звязвае аднародныя члены (як – так і, не толькі – але і, не так - як):

як ▲, так і ▲ не толькі ▲, але ▲ не так ▲, як ▲

Гіпапатам хоць і жыве ў вадзе, але корміцца на зямлі.

Урач не толькі ратуе ад смерці, але і выклікае веру ў жыццё.

Коска не ставіцца:

1. Паміж аднароднымі членамі, звязанымі адзіночнымі злучнікамі і, ды (у значэнні і), ці, або:

▲ і, ды (у значэнні і), ці, або ▲.

Вакол лятуць бары і гоні.

Шуміць сасняк ды бярэзнік голы.

2. Перад першым аднародным членам, калі пералічэнне пачынаецца з паўторнага злучніка:

і▲, і▲, і▲ ні▲, ні▲ або▲, або▲ ці▲, ці▲

Вакол і лес, і хмызнякі, і зялёная дубрава.

3. Унутры ўстойлівых словазлучэнняў тыпу: і смех і грэх, ні жывы ні мёртвы, ні тое ні сёе, ні свет ні зара і г.д.

і▲ і▲ ні▲ ні▲ – устойлівыя словазлучэнні

4. Паміж азначэннямі, якія не з’яўляюцца аднароднымі: Першыя мокрыя сняжынкі ўпалі на зямлю.

Сказы з параўнальнымі зваротамі

Параўнальныя звароты – гэта словы ці словазлучэнні, якія шляхам параўнання раскрываюць ці ўдакладняюць змест іншых слоў. Уводзяцца пры дапамозе злучнікаў: як, быццам, нібы, нібыта, што, чым, як бы і інш.

Параўнальныя звароты могуць складацца з аднаго ці некалькіх слоў, могуць стаяць у пачатку, сярэдзіне ці канцы сказа, паясняюць розныя члены сказа.