96.Басқарудың ғылыми мектебі (немесе сапалық тәсіл).

Ғылыми менеджменттiң пайда болуы Ф. У. Тейлордың (1856-1915) есiмiмен байланысты. Оның басты еңбектерi “Фабриканы басқару”, “Ғылыми менеджмент принциптерi”, т.б. Оның зиратының басына “Ғылыми менеджмент атасы” деп жазылғаны, оның басқаруды ғылыми тұрғыға көтергендігінің куəсі іспеттес..

Тейлордың ғылыми менеджментi ұдайы бақылау, эксперименттеу жəне логикалық топшылау арқылы анықталған нормативтiң көмегiмен бизнестi жандандыратын менеджмент түрi болып саналады.”Мидвейлде”,

кейiннен “Бетхелем Стилде” жұмыс iстеген кезде Ф. Тейлор ғылыми менеджменттi 4 салада дамытты: нормалау; уақыт пен мiндеттi зерттеу; ұдайы сұраныс жəне баулу; ақшалай ынталандыру. Тейлор концепциясының негiзi болып келесі қағидалар табылады:

1.Практикада қалыптасқан ескi, дəстүрлi жұмыс тəсiлдерiнiң орнына ғылыми тұрғыдан зерттеулер жүргізу. Оның ойынша басқаруда да, көпiр салу сияқты сенiмдi асқан дəлдiк керек.

Жұмысшыларды ғылыми критерий бойынша таңдау, оларды тиісті дəрежеде жаттықтыру жəне баулу. Еңбектi ұйымдастырудың ғылыми ойластырылған жүйесiн практикаға енгiзу iсiнде əкiмшiлiк пен жұмысшылар арасындағы ынтымақтастық. Еңбектi бiркелкi бөлiсу жəне əкiмшiлiк пен жұмысшылар арасындағы ынтамақтастық, жауапкершiлiк. Тейлор жұмысындағы басты жүйе - жекелеген жұмысшылардың еңбегiн ұтымды ету, өндiрiс

процестерiн жəнеде осыған сəйкес басқару процесстерiн ұйымдастыруды қайта құру болды. Тейлор iлiмiнiң дəл осы жағы өнеркəсiп орындарында жаппай қолданылды. 20-шы жылдары Тейлор iлiмiнiң көрнектi зерттеушiлерi мен белсендi насихатшылары Генри Гантт, Френк Б. Гилбрет, Лиллиан Гилбрет, Хорес Хетуэй, Сенфорт, Харисон,Г. Эммерсон, Г.Форд болды. «Ғылыми басқару» қозғалысы АҚШ-тан тыс жерлерге қанат жайып, Германияда, Францияда, Ұлыбританияда, Швецияда жəне басқа да европалық елдерде кеңiнен мəлiм болды, мұның өзi оларда «басқару», «ғылыми басқару», «рационализация», «еңбектi ғылыми ұйымдастыру» т.б. аттармен жарияланды.

Егер əуелгі кезде басқару теориясының авторлары тек өндiрiс табыстарына, бизнеске қана көңiл бөлген болса, кейiннен адамдар қызметiнiң барлық саласында бiрдей қолданылатын басқаруды ұйымдастырудың

«ғылыми принциптерi» концепциясы қалыптасты.

97.Ұйым жетекшісі. Билік және ықпал ету. Билік формалары.

Басқару қызметі - бүл басқару қызметінің белгілі бір тұтастай мазмүнға ие болған оқшауланған бөлігі, яғни бұ_л басқару қызметінің мамандандырылған бөлігі. Басқарудың мамандандырылған қызметінің бірыңғай түтас синтезделуін жэне интеграциялануын басшылық деп атайды. Кэсіпорын басшысы мен оның қүрылымдык бөлімшелері экімшілік еңбекті атқарады. Бүл қызмет өте қиын, өйткені басшының алуан түолі фактілермен істес болуына тура келеді Басшы өзіне екі міндеттің жүктелетіндігін білуі тиіс: адамдармен жүмыс істеу және бацару жүйесін ұйымдастыру. Олар өз ара байланысты, әрі күн өткен сайын күрделене түседі. Басшы өз жүмысында ғылым мен техника жетістіктерін жаппай қолдану өндіріс технологиясына, еңбек қүралдары мен заттарына, адамдардың еңбек эрекетінінің сипатына сапалык өзгеріс енгізетіндігін ескеру тиіс. Әрі мүның өзі жүмыскерлердің ынта-ықыласына, талап тілегіні мен мотивтеріне терең ыкпал етеді. Басқару жүмысы біршама творчестволық тартымды, әрі нэтижелі болады. (кесте) Басқару үшін ықпал ету қажет, ал ықпал ету үшін билік керек. Билік орындаушылардың белсенді талаптарына (физиологиялық талабы, қорғалу талабы, әлеуметтік талабы, құрметтеу талабы) ықпал етуге негізделген. Билік- бұл басқалардың жүріс түрысына ықпал ету мүмкіндігі.

Билік формалары

Бедел

Көшбасшы, оның түрлері

Басшының мақсаты басқалардың өзіне бекітілген жүмысты орындауына ықпал ету. Осы қызметін атқару үшін, оның өзінің формальды өкілеттілігімен қоса, билігі болуы қажет. Билік күші мен басшы өкілеттілігі арасында белгілі бір тәуелділік бар: басқа адамға тәуелді болган сайын аталмыш адамның билігі өседі. Басшы мен бағынушылар билігі балансын қамтамасыз ету үшін табыстау қолданылады. Бұл түсінбеушілік, сәтсіздіктен арылтады. Бұл жағдайда:

Өте жақсы біріккен қызметкерлер командасы құрылады

Жауапкершілік арту арқылы басқарушылық еңбегіңіз тиімді болады.

Кейбір жағдайда бағынушы билігі жүруі мүмкін. М: шешім қабылдау үшін қажетті ақпарат, басқа бөлімшелермен бейресми байланыстар т.ь. біржақты билік бағынушышың өз билігін көрсетуге әкелңп соғады. Сондықтан билік балансы ұсталуы керек. 1 сурет.

Билік әртүрлі формаларда болады:

Утилитардық б. күшті мотивтер әсерінен туындайды. Тапсырма орындаушы «мынаны...» орындаса, «мынаны алатындығын» біледі.

Авторитарлық нрмативтік б. заңды бидік. Бұйрық беру, ал бағынушы міндеті оларды қатаң орындау екендігіне сенеді.

Біріккен б. топ билігі. Нормалар иоппен бекітіледі, сонд жүріс тұрыс ұйым нормасы мен мәдениетіне бірігуі керек.

Көп жағдайда б. айқындалуы басшының бағынушыға әсер етуімен көрінеді. Басқаруда бағынушыға ә.етудің ең жайлы түрі ықпа