86.Стрестің табиғаты. Стресстік реакция моделін ойластырып, түсіндіру.

Стресс -дегеніміз жиі кездесетін құбылыс. Əрбір адам шамалы күйзелістерді бастарынан өткізіп жатады. Тек шектен асқан күйзелітер жеке адамдар мен ұйымдар үшін мəселелер тудырады. Бұл əсіресе‚ жоғарғы буын басшыларына қатысты‚ өйткені оларда қатардағы қызметкерге қарағанда‚ жауапкершілік өлшеусіз жоғары.

Басшыға қатысты күйзеліс оның шектен тыс физиологиялық жəне психологиялық зорланушылығымен сипатталынады.

Физиологиялық күйзеліс белгісіне; жүрек аурулары‚ мигрень‚ гипертония тағы басқалары жатады.

Психологиялық күйзеліс асқа тəбеттің болмауы‚ тез ашуланушылық‚ депрессия жəне жеке адам аралық қатынасқа төмен ынтамен қарау тағы басқалары жатады.

Күйзелістің пайда болу себептері

Күйзелістің негізгі себептері болып өзгерістер‚ жаңашылдық‚ қазіргі жағдайдағы жиілік болып

табылады. Мысалы‚ жұмыскердің мəртебесінің жоғарылауы‚ қоршаған орта балансының бұзылуы. Егер менеджер жеке күйзелістердің бар екендігін сезінсе‚ күйзелісті күшейтетін факторларды болдырмауға талпынуы тиіс. Осыған орай күйзелістің белгілерін нақты көру қажет. Сондықтан менеджер өзі үшінде немесе өзінің қызметкерлері үшін де күйзелістің қайнар көздерін болдырмауға тырысуы тиіс.

Стресс ұйым қызметіндегі жағдайларға‚ əртүрлі факторларға сондай-ақ адамдардың жеке өмірлеріне байланысты болуы мүмкін. Немесе басқаша айтқанда‚ себептерді екіге бөлеміз; ұйымдық жəне тұлғалық.

Ұйымдық факторлар. Ұйымдардағы күйзелістің негізгі себебі -жұмыс барысында шектен тыс ауырлық түсу немесе керісінше өте жеңіл жəне аз жұмыс істеу салдары болып табылады.

Екінші фактор -рольдер қақтығысы. Рольдер қақтығысы‚ жұмысқарсы талаптар қойған кезде пайда болады.

Үшінші фактор -рольдердің айқынсыздығы. Қызмет барысында өзінен не талап етілетінін білмеген жағдайда пайда болады.

Төртінші фактор -қызықсыз жұмыс.

Бұл факторларға қосымша физикалық жағдайлардың ықпалы да атап айтсақ‚ бөлме ауасының тарлығы‚ жарық жетіспеушілігі‚ шуылдың көптігі əсер етуі мүмкін.

Тұлғалық факторлар. Көптеген адамдардың өмірінің негізгі аспектісі жұмыс болып табылады. Олардың əрбірі қызметінің əр түрлеріне қатынасады жəне ол қызметтер ұйымдарға байланысты болмаулары да мүмкін.

Осындай жеке оқиғаларда стресстің потенциалды себебі болуы мүмкін.

Жұмыста шектен тыс стресске ұшырайтын адамдар төмендегі əдістерді пайдалануға тырысулары қажет.

1. Өз жұмысыңызды бағалаңыз.

2. Өзіңіздің мойныңызға одан əрі ала алмайтын жұмыс шегіне жеткенде ”жоқ” деп айта біліңіз.

3. Өзіңіздің басшыңызбен тиімді де‚ сенімді қатынас орнатыңыз.

4. Қарама-қарсы талаптар қоятын басшымен келіспеңіз.

5. Айқын болмаған жағдайларда басшыға хабарлап отырыңыз.

6. Жұмысқа деген қызығушылықтың жоқ екенін‚ еріншектік сезімі барын басшыңызбен табы

87.Ұйым құрылымы және оны құрастырудың тәсілдері.

Формальді топ – басшылықтын талабы мен құрастырылған адамдар тобы.

Формальды емес топ – белгілі бір мақсаттарға жету үшін стихиялы түрде қалыптасқан топ.

Ұйым – барлығы бірігіп бағдарламаны және мақсатты іске асырғандығы белгілі ережелер мен рәсімдер негізінде істейтін бірлестігі.

Ф.В. Тейлордың атымен байланыстырды. Оның ұстамдары төрт нұсқаға алып келеді:

Ғылым негізін жасау, ол бұрынғы салт-дәстүрді, қалыптасқан жұмыс әдістері әрбір элементті ғылыми зерттеу. Басқаруда дәлдік керек, құрылыстағы секілді.

Қызметкерлерді ғылымдық белгісіне байланысты таңдау, оларды дайындау және жүйелік оқыту.

әкімшілік пен жұмысшылар арасында жұмыста ғылыми жүйені ұйымдастыруда пайдалану мақсатына бірігуі.

Еңбек және жауапкершіліктің әкімшілік пен жұмысшылар арасындағы теңдестік. Бейресми  ұйым - белгілі бір  мақсатқа жету үшін өзара байланысқа түсетін, аяқ астынан  құрылған адамдар тобы.

  Бейресми  ұйымдар иерархия, міндеттер, лидерге  ие. Адамдар не үшін ресми ұйымдарға  енетінін анық біледі, ал бейресми ұйымдарға  енетін себептерін адамдар  жиі біле бермейді, бірақ оған себептер бар:

  •   қатынастарға ие болу үшін;

  •  өзара көмек көрсету үшін;

  •  өзара қолдауды жузеге асыру үшін;

  •  тығыз араласу  үшін;

  •  құштарлық.

  Бейресми  ұйымдар басқарудың тікелей катынасына ие, өйткені ресми  ұйымға тиімді ықпал  етеді.

  Бейресми  ұйымдар төмендегі  белгілермен сипатталады:

1. Әлеуметті бақылау - колданатын және қолданбайтын іс-әрекеттің нормаларын бекіту. Жеке тұлға осы нормаларды сақтау керек.

  2. Өзгерістерге қарсылық. Бұл өз топтарының ары қарайғы қаупін бағдарлаған кезде пайда болады.

  3. Бейресми лидерлер. Бейресми топтар өзінің биліктеріне ие болғанда, оларды өз топтарына қарасты қолданғанда өзінің лидеріне ие болады. Оның сүйенімі - өз тобының қалыптасуы. Бейресми топтың лидері болу мүмкіндігін анықтау факторлары: жас, міндет, мамандағы біліктілік, жұмысшыларға сену, қозғалыс еркіндігі. Лидер екі функцияны орындайды: топты мақсатқа жетуге көмектеседі, оның болуын қалайды.