58.Менеджерге қойылатын талаптар.

”Менеджер” “ философиясының бiрiңғай түсiнiгi жоқ, оған мамандар түрлiше түсiнiк бередi. Көп жағдайда iрi корпорациялар менеджерлерге өз талаптарын қоюға тырысады. Мəселен, кəсiпорындарды басқарудың көп жылғы тəжiрибесi негiзiнде, американдық менеджер Ли Якокка менеджерлер жұмысын ұйымдастырудың мынадай принциптерiн ұсынады: - төңiрегiне жақсы адамдарды топтастырып, интелигенттерге жəне қабiлеттi адамдарға сүйен; - өзiңнiң бiрiншi кезектегi мүддеңдi айқында, күнделiктi iс-əрекетiңнiң жазбасын жүргiз, ең күрделiпроблемаларды текстiң бiрiншi бетiне жазып қой; - нақты iс жөнiнде айт, қалай айтсаң, солай жаза бiл, жүргiзiлген талдаулар мен қорытындылар материалдарға негiзделiп, əрi нақты қысқа, кiмге арналғаны белгiлi, ал ұсынылатын шешiмдер варианттары шағын болсын;

- басқару штабымен өндірістік сала аралығындағы кикiлжiң қымбат уақыт пен күш-жiгердi бос

жiберу екендiгiн ұмытпа. Басшы екi жақтыңда жауапкершiлiгiн шектей бiлуi керек. Штабтың бiрiншi кезектегi мiндетi басшыға жəрдемдесу, əрi өндiрiс учаскесiне ықпал ету;

- əркiмнiң билiк аясын нақты айқында, адамдардың дербес жұмыс iстеуiне мүмкiндiк бер;

- сын ескертпелердi, əр түрлi көзқарастарды ескер. Оларды дұрыс пайдалан;

- пайда болған өзгерiстерге көңiл аудар, əрбiр күннiң мақсаты барынша пайда табуға қамқорлық

жасау екендiгiн есте сақта; - өз жұмыс стилiңдi тап, əрi соны қолдан. Шет елдiң кейбiр жоғарғы басшы корпорациялары менеджерлер үшiн үш қасиет айтады:

- адамды құрметтеу; - клиентке көңiл бөлу; - жұмыстың жоғарғы сапасы.

Европалық менеджерлер қазiргi кезде қатал талапты, өзгерiстердi жəне қауiп-қатердi бастан өткiзуде. Басқару жөнiндегi ағылшын косультанттары М.Вудкон пен Ф.Френсистiң “Басы байлықтан босанған менеджер” кiтабында алдағы он жылдықта басқару үшiн менеджерлерге мынадай дағдылар мен қабiлеттер болуы тиiс деп есептейдi:

- өзiңдi меңгере бiлу; - жеке басыңның бағалы қасиеттерi; - жеке өзiнiң жоспарлары;

- жеке басын үнемi жетiлдiрiп отыру; проблемаларды шешуге дағдылану; - өнер тапқыштыққа жəне инновацияға қабiлеттілік; - маңайындағы адамдарға ерекше ықпал ете бiлу; - қазiргi басқару əдiс-тəсiлдерiн меңгеру; - басшылық ете білу; - қол астындағы адамдарды баулып, жетiлдiре бiлу; - тиiмдi жұмысшы топтарын қалыптастыра жəне дамыта білу. Əрбiр басқару мiндеттерi белгiлi бiр нақты талаптар қоятындықтан, авторлар жоғарыда аталған факторларды кез келген жағдайға қатысты деп есептемейдi. Алайда бұл аталған факторлар əрбiр жұмыскердiң берiлген жұмысты орындау мүмкiндiгiн бағалауды қамтамасыз ететiнi сөзсiз. Менеджерлерде осы аталған дағдылар мен қабiлеттердiң кейбiреуi жетiспеген жағдайда, оларда мынадай шектеулер болады:

59.Американдық және жапондық менеджмент ерекшеліктері. Басқарудың жапондық типінің түрлері. Н.С. Целищевтің пікірінше‚ басқарудың жапондық типінің базалық принциптерін төрт топқа бөлуге болады. Бірінші -корпорация мен жұмыскерлердің өз корпорациясына ерекше тəуелділігі‚ фирмағаберілгендігі жəне оның мүддесі жолында жан айямайтындығы

үшін едəуір қолайлы жағдай мен уəде беруі.

Екінші топтағы принциптердің дара басшылықтан гөрі ұжымдық басшылыққа көбірек көңіл бөлуі‚ корпорациядағы адамдарды фирма ішінде үнемі көтермелеу‚ істейтін қызметіне қарамастан жұмыскерлерді тең құқықта қарау деп тұжыымдауға болады.

Үшінші топқа -фирманың жұмыс істеуін қамтамасыз ететін үш негізгі күшке -басқарушыға‚ басқа жұмыскерлерге жəне инвесторларға ықпал ету мен көңіл бөлу балансын ұтымды ұстау жатады.

Төртінші топқа -əр түрлі фирмалар мен -іскер əріатестермен‚ соның ішінде ең алдымен өнімді

тапсырушылармен жəне сатып алушылармен алуа түолі байланыс орнату əдісін қалыптастыру жатады.

Аталған принциптерді жүзеге асыру механизмінің маңызды элементтеріне мыналар жатады;

1.Еңбекті ұйымдастыру;

2.Өндіріс процестерін басқару жəне бақылау;

3.Топтық жұмыстарды жəне корпорацияны ынталандыру;

4.Жалдау жəне еңбек жағдайы.

Қазіргі Жапониядағы басқаруды американдық менеджеризм мен жапондық традиционализм қоспасы деп түсіну қажет. Сондықтанда мұнда ”менеджмент” термині толық сай келеді. Жапондықтардың өзі де басқару туралы əңгіме болғанда‚ осы терминді қолданады. Жапондықтар өздерін американдықтардың шəкірті ретіндеесептей отырып‚ менеджменттің барлық белгілі концепсияларын мұқият зерттеді‚ əрі өзіне сай етіп құра білді. Жапонияда істі‚ өндірісті жəне басқаруды ұйымдастырудың жоғары деңгейі кімді де болса қайран қалдырады. Жапония -өндірістік қатынасты‚ сонымен қатар басқару сипатын айқындайтын монополистік капитализм мемлекеті. Франциямен жəне Голландиямен қоса‚ Жапония экономиканы бағдарлайтын

капиталистік мемлекеттердің бірі. Талдаудың көрсеткеніндей қазіргі жапондық басқару жүйесі едəуір икемді‚ əрі тиімді механизм‚ оның соғыстан кейінгі кезеңде‚ қазіргі ірі ауқымды өндірісті дамыту жағдайында қалыптасты. Бұл механизмді ұдайы жетілдіру үстінде.

Жапонияда қызметшілерді басқау нақтылы‚ көбінесе дəстүрлі тəсілдермен жүзеге асырылады. Оның ең бастылары; жұмыскерлерді ұзақ мерзімге‚ өмір бойы жалдау‚ жасына қарай еңбек ақы төлеу жəне қызметін жоғарылату болып саналады. Осының арқасында жапондықтар ұзақ уақыт бойы жұмыссыздықты барынша азайтып отыр. Жапондықбасқару жүйесінде топтық ынталандыру жəне топтық жауапкершілік айқын сипат алады. Мұндай топтар ресми бөлімше‚ яғни ұйымның штаттық құрылымдық компоненттері ретінде ғана емес‚ ресми емес‚ уақытша бөлімше‚ мəселен спаны бақылайтын топ ретінде құрылуы мүмкін. Американ менеджмент мектебi жақсы басшылықтың 12 ережесiн ұсынады: 1. Басшы қуғындаушы болмауы тиiс, өйткенi қуғындаушы қарамағындағы əр адамның iзiне түседi, ал нағыз басшы соңынан ертедi. Қуғындаушы өзiнiң билiгiне, ал басшы-соңынан ерушiлердiң ықпалына, көмегiне сүйенедi. 2. Басшы өз iсiне сенiмдi болуы тиіс

3. Батыл мақсат қойғыш, табанды болуы, əрi осы қасиеттерiн қол астындағыларға көрсете бiлуi тиiс.

4. Басшы ұйымдастыру жəне басқару туралы ғылымды жетiк білуы тиiс. 5. Қол астындағылардың уақытын бағалай бiлуi тиiс. 6. Басшы қатал əрi талап қойғыш болуы тиiс. Алайда қаталдық пен талап қойғыштықтың ешқашанда кiнəмшiлдiкке, мейiрiмсiздiкке, алып бармауы тиiс. 7. Сынды қабылдай бiлуi, əрi өзi де сынай білуі тиiс. 8. Басшы жылы шырайлы, əрi əдептi болуы тиiс. 9. Əзiл оспақты бiлуi тиiс. Əдетте əзiлдеу жақсы көңiл күйге байланысты,ал көңiлдiлік еңбек өнiмдiлiгiне ықпал етедi. 10. Айта да, тыңдай да бiлу керек.

11. Үнемдеуге тырысуы керек. Бiреу А. Эйнштейiннен былай деп сұрапты:”Сiз барлығын, тiптi ең күрделi проблемаларды формуламен бейнелей аласыз ба, өмiрiңiздегi жетiстiктердi формуламен жаза аласыз ба?”. Сонда Энштейн былай деп жазыпты: “Х+У - жетiстiк, Х- жұмыс iстей бiлу, У- ү