
- •Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт
- •Беларуская мова (прафесійная лексіка) Вучэбна-метадычны дапаможнік для студэнтаў бнту
- •Б Беларуская мова (прафесійная лексіка): Вучэбна-метадычны дапаможнік для студэнтаў бнту. У 4 ч. Ч. I. Беларуская мова: агульныя звесткі, паходжанне і развіццё,функцыянальныя стылі.
- •I. Уводзіны ў навуку аб мове
- •1. Сутнасць мовы
- •1. У наступных словазлучэннях замяніце падкрэсленыя словы сінанімічнымі.
- •2. Абапіраючыся на тэкст, дапішыце наступныя сказы.
- •3. Пракаменціруйце наступную інфармацыю.
- •10. Адкажыце на пытанні:
- •11. Напішыце міні-сачыненне на тэму “я – Homo loquens, і гэта значыць…”
- •2. Гіпотэзы паходжання мовы
- •Пытанні і заданні
- •1.Перакладзіце наступныя словазлучэнні на рускую мову.
- •7. Перакладзіце наступны тэкст на беларускую мову.
- •8. Падрыхтуйце выказванне пра функцыі мовы па наступнай мадэлі:
- •4. Як у мове адлюстроўваюцца асаблівасці жыцця, светаўспрымання, псіхалогіі народа
- •Пракаменціруйце прычыны ўзнікнення наступных беларускіх тапонімаў:
- •6. Перакладзіце тэкст на беларускую мову. Сфармулюйце і запішыце яго галоўную думку.
- •7. Напішыце кароткі канспект тэмы, выбіраючы найбольш цікавыя, на ваш погляд, прыклады з тэксту і заданняў.
- •5. Як грамадства ўплывае на мову
- •Пытанні і заданні
- •Перакладзіце наступныя словазлучэнні на беларускую мову, запішыце.
- •Падкрэсленыя словы замяніце сінанімічнымі.
- •Які ўплыў грамадства – стыхійны ці свядомы – адлюстраваны ў наступных сказах?
- •Дзяржаўная мова
- •Перакладзіце на беларускую мову і пракаменціруйце.
- •6. Праблема беларуска-рускай інтэрферэнцыі
- •IV. Марфалагічная інтэрферэнцыя – несупадзенні ў формах часцін мовы (род, лік, канчаткі назоўнікаў, формы параўнальнай ступені прыметнікаў, канчаткі дзеясловаў і г.Д.).
- •Заданні Заданне 1. Перакладзіце наступныя словы на беларускую мову, растлумачце адрозненні ў іх фанетычным афармленні.
- •Што такое трасянка?
- • Іі. З гісторыі пісьма
- •Перадгісторыя пісьма
- •2. Асноўныя этапы развіцця пісьма
- •2.1. Піктаграфічнае пісьмо
- •2.2. Ідэаграфічнае пісьмо
- •2.3. Складовае (сілабічнае) пісьмо
- •2.4. Літарна-гукавое (фанемаграфічнае) пісьмо
- •3. Беларускае пісьмо. З гісторыі беларускай графікі
- •2. Тэст па тэме
- •5 . Прачытайце ўрывак з артыкула, надрукаванага ў часопісе “Bielarus” (1915). Як называецца гэта графічная сістэма? Чаму ёю карысталіся для перадачы беларускіх тэкстаў?
- •7. Размяркуйце наступныя словы ў строга алфавітным парадку.
- •8. Адкажыце на пытанні для самаправеркі:
- •9. У часопісе “Роднае слова” (1999 г. № 10) быў надрукаваны наступны артыкул а. Мельнікава. Азнаёмцеся з гэтым артыкулам, выкажыце сваё меркаванне. Аксамітны правапіс
- •Ііі. Паходжанне і развіццё беларускай мовы
- •Што такое моўная сям’я?
- •Што дае вучоным падставы сцвярджаць, што існавала агульнаіндаеўрапейскае моўна-этнічнае адзінства?
- •3. Праславянскі перыяд
- •1. Што такое праславянская мова? Як доўга яна існавала? Якія факты сведчаць на карысць яе існавання?
- •4. Абапіраючыся на інфармацыю тэксту, дапоўніце наступныя сказы, запішыце іх.
- •4. Фарміраванне мовы беларускай народнасці
- •5. Беларуская мова часоў Вялікага княства Літоўскага
- •18. Раскажыце пра ўклад у развіццё старабеларускай мовы і кнігадрукавання с. Буднага і в. Цяпінскага.
- •19. Які ўзровень развіцця старабеларускай мовы і літаратуры прадэманстравалі помнікі палемічнай і гамілетычнай (прапаведніцкай) літаратуры?
- •20. Дакажыце, што хvі ст. Справядліва называюць “залатым векам” у гісторыі беларускай культуры, мовы і літаратуры.
- •6. Новая беларуская літаратурная мова
- •Напішыце кароткі канспект тэксту, выкарыстоўваючы наступныя пытанні як план.
- •3. Прачытайце наступны ўрывак з газеты «Наша Ніва». Якія асаблівасці беларускай марфалогіі і арфаграфіі таго часу вы можаце адзначыць? Запішыце гэты тэкст згодна з сучаснай беларускай арфаграфіяй.
- •4. Выберыце з Дадатку 1 адпаведныя тэме артыкулы, падрыхтуйце па іх выступленні (аглядныя рэфераты). Кантрольныя пытанні і заданні па тэме
- •1. Выберыце правільныя варыянты адказу.
- •2. Пракаменціруйце прыведзеную ніжэй інфармацыю. Якія высновы яна дазваляе зрабіць?
- •4. Адкажыце на наступныя пытанні без апоры на тэкст.
- •Аўрамій смаленскі (працалюбівы)
- •Клімент смаляціч, Клім Смаляціч (? — пасля 1164 г.)
- •Кірыла тураўскі (каля 1130-каля 1182)
- •Ефрасіння полацкая [свецкае імя Прадслава, каля 1110 (?) – 23 або 25.5.1173]
- •Скарына (Скарыніч) францыск [Францішак; 1490(?)- 1551(?)]
- •Сымон будны (каля 1530—13.1.1593)
- •Статуты вялікага княства літоўскага
- •Лаўрэнцій зізаній [Тустаноўскі; ? – 1634(?)]
- •Мялецій сматрыцкі (свецкае імя Максім Герасімавіч; каля 1578—27.12.1633)
- •Метрыка Вялікага княства Літоўскага
- •Сімяон полацкі
- •Філаматы і філарэты
- •Чачот ян антоні тадэвушавіч
- •Насовіч іван іванавіч
- •Карскі яўхім фёдаравіч
- •«Наша ніва»
- •Сцяпан некрашэвіч
- •Вацлаў ластоўскі
- •Язэп лёсік
- •Браніслаў тарашкевіч
- •Гістарычны каментарый
- •I ўстойлівы поступ цывілізацыі
- •1. Стан дыялектнай сістэмы беларускай мовы і сацыяльныя шанцы на яе функцыянаванне
- •2. Моватворчае асяроддзе і прагнозы развіцця
- •3. Нацыянальная гарадская беларуская інтэлігенцыя: супольна ці па абодва бакі?
- •V. Функцыянальныя стылі беларускай літаратурнай мовы.
- •1. Агульныя звесткі
- •2. Заданні
- •Магнетызм
- •Электрамагнітная індукцыя
- •Электрычныя адзінкі меры
- •Трансфарматары
- •Незалежнасць – гэта...
- •Рэзюмэ Павелічэнне эфектыўнасці ўмацавання і аднаўлення дэталяў машын наплаўкай у электармагнітным полі
- •Бабуля!
- •Тлумачальная
- •Часткі цела
- •Знешні выгляд
- •Адзенне. Абутак
- •V. Стылістыка афіцыйна–справавых дакументаў
- •Тэкст 1 Выканкам Першамайскага
- •Гарантыйны ліст
- •2. Дазвол Першамайскага раус г. Мінска.
- •Выпіска з пратакола № 3
- •Рэспубліка беларусь Міністэрства адукацыі
- •Даведка
- •Даручэнне
- •1. Справавыя лісты: моўнае афармленне
- •2. Прыватныя дзелавыя паперы Рэзюмэ
- •Кваліфікацыя
- •Вопыт работы
- •Адукацыя
Часткі цела
Галава, лоб, нос, рот, губы, зубы, язык, шчокі, вушы, вусы, барада, валасы, шыя, рука, нага, пальцы, ногці, кулак, локаць, калена, жывот, пуза, спіна, грудзі (толькі ў множным ліку), плечы, сэрца, чэрап, хрыбет, шкілет, бядро, пятка, скула, прышчык, бародаўка.
твар – лицо
брыво(адз.лік)–бровь
бровы(мн.лік) – брови
вока – глаз
зрэнка – зрачок
вейкі – ресницы
павекі – веки
скроні – виски
патыліца – затылок
тулава – туловище
стан – фигура
карак – шея, подзатылок
далонь – ладонь
сківіца – челюсть
кіпцюры – когти
ікол – клык
рабацінне – веснушки
радзімка – родинка
пляма – пятно
зморшчынка – морщинка
усмешка – улыбка
пухір – волдырь, пузырь
Знешні выгляд
Высокі, нізкі, сярэдняга росту, стройны, худы, тоўсты, даўганогі, лысы, гарбаты, згорблены, спартыўнага складу, атлетычнага целаскладу.
хударлявы – худощавый
красун, прыгажун – красавец
чэзлы – чахлый
красуня, прыгажуня – красавица
цыбаты – длинноногий
пачвара – чудовище
таўставаты – толстоватый
вырадак – урод
кірпаносы – курносый
страшыдла – страшилище
лупаты, вірлавокі, зіркаты – пучеглазый
пудзіла – пугало, чучело
рабы – конопатый
бамбіза – верзила, дылда
касавокі – косоглазый
асілак – силач
голены – бритый
волат – богатырь
з голенай галавой – бритоголовый
дзяцюк – молодой парень
калматы, кудлаты – лохматый
заморак – заморыш
кульгавы – хромой
здыхля, здыхляк – слабак, заморыш
мыліца – костыль
таўстун – толстяк
мурзаты – грязный
акулярык – очкарик
неахайны – неряшливый
валасень – волосатик
выродлівы – уродливый
неахайнік (неахайніца) – неряха
прыгожы – красивый
бялявы – блондин
чарнявы – брюнет
абадранец – оборванец
жабрак – нищий
Адзенне. Абутак
Адзенне, адзёжа – одежда
вопратка – верхняя одежда
вайсковая вопратка – военная одежда
цывільная вопратка – гражданская одежда
апранаць – одевать, надевать
распранаць – раздевать, снимать (одежду)
паліто – пальто
палітончык – пальтишко
футра – шуба
кажух – тулуп
паўкажушок – полушубок
ватоўка – ватник
спяцоўка – спецовка
целагрэйка – телогрейка
куртка – куртка
скураная куртка – кожаная куртка
скуранка – кожанка
плашч – плащ
макінтош – макинтош
гімнасцёрка – гимнастерка
шынель(м.р.) – шинель(ж.р.)
прас – утюг
прасаваць – утюжить
сукенка – платье
блуза – блуза
кофта – кофта
спадніца – юбка
сарафан – сарафан
фартух – передник, фартук
касцюм са штанамі – брючный костюм
каўнер – воротник
паліто з футравым каўняром – пальто с меховым воротником
шалік – шарф
джэмпер – джемпер
світэр – свитер
касцюм – костюм
штаны, порткі – штаны, брюки
штонікі – штанишки
шорты – шорты
пінжак – пиджак
камізэлька – жилет
кашуля – рубаха
трыко – трико
гальштук – галстук
бабачка – бабочка
папруга, дзяга – ремень
спражка – пряжка
шлейкі – подтяжки
калоша – штанина
рукаў – рукав
манжэта – манжета
лахманы, рызманы – лохмотья
абноскі – обноски (одежды)
атопкі – обноски (обуви)
старызна – старьё
анучы, рыззё – тряпьё
лапік, латка – заплатка
цыраваць – штопать
сподняя бялізна – нижнее бельё
камбінезон – комбинезон
споднікі – подштанники
дэкальтэ – декольте
майка – майка
гарсэт – корсет
трусы – трусы
гестка – кокетка
цяльняшка – тельняшка
нашыўка – нашивка
кальсоны – кальсоны
кішэнь – карман
піжама – пижама
гузік – пуговица
станік – лиф, бюстгальтер
гаплік – крючок (одежды)
галаўны убор – головной убор
маланка – молния
кучомка, футровая шапка – меховая шапка
шпілька – булавка
аблавуха – ушанка
запінка – запонка
капялюш – шляпа
берэт – берет
кепка, кепурка – кепка
капюшон – капюшон
хустка – платок
хусцінка – косынка
бант – бант
вэлюм – вуаль, фата
веер – веер
рукавіцы – варежки
пальчаткі – перчатки
гетры – гетры
гольфы – гольфы
калготы – колготы
панчохі – чулки
шкарпэткі – носки
абутак – обувь
басаножкі – босоножки
кеды – кеды
сандалі – сандали
красоўкі – кроссовки
тапачкі – тапочки
чаравік – ботинок
туфель – туфля
боты – сапоги
кірзавыя – кирзовые
гумовыя – резиновые
скураныя – кожаные
буцы – бутсы
валёнкі – валенки
галошы – калоши
абцас – каблук
пантофлі – шлёпанцы
вусцілка – стелька
падносак – подметка
падэшва – подошва
упрыгожанні – украшения
гэта вам да твару – это вам идет
брош – брошь
кулон – кулон
калье – колье
брыльянт – бриллиант
пацеркі – бусы
каралі – ожерелье
завушніцы – серьги
пярсцёнак – кольцо, перстень
бірулька – брелок
ланцужок – цепочка
бранзалет – браслет
бурштын – янтарь
дыямент – алмаз
акуляры – очки
футарал – футляр
папернік – бумажник
парасон – зонт
партабак – портсигар
гадзіннік – часы
ліхтарык – фонарик
сцізорык – перочинный ножик
насоўка – носовой платок
запалкі – спички
запальніца, запальнічка – зажигалка