3. Утварэнне вкл.

Прычыны: 1)узмацн. працэсаў кансалідацыі княстваў-зямель як заканам. этап пасля п-ду феад. раздробленасці; 2)сац-эканам. (пераход да рынку); 3)паліт.працэсы (знешняя пагроза: татара-манголы і крыжакі); 4)працэсы, звяз. з завяршэннем фармірав. бел. народнасці (этнічная кансалідацыя). Стварэнне ВКЛ - > за 100 гадоў. 2 этапы: 1. Ад Міндоўга да Тройдзеня (30-40гг 13ст – кан.13ст); 2. Ад Віценя і Гедыміна да Альгерда (1377). 1ы этап: фармірав. ядра дз-вы вакол Наваградка => аб’яднанне Наваградка, Гародні, Слоніма, Ваўкавыска і зямель Аўкштайціі. Міндоўг у летапісе ўперш. у 1219г. (заключаны літ-валынскі мірны дагавор). 1-я сталіца ВКЛ – Наваградак. Тут у 1253 Міндоўг з бласлаўлення папы рымск. Інакенція 14 каранаваўся. Становішча маладой дз-вы вельмі хісткае ў акружэнні Галіцкай зямлі, Тэўтонскага ордэна. Шляхам забойстваў б. ўбраны Міндоўг (1263) => 10-гадов. міжкняж. бар-ба => уладу захапіў літ. кн. Транята (нек. месяцаў б. пры ўладзе, забіты ў 1264) => Войшалк (ад імя Міндоўга (яго бацька) правіў у Ваўкавыску і Слоніме, уласцівы паліт. і дыпламатыч. дальнабачнасць. У 1265 далучае да Навагудка пн захад суч. Бел – Нальшаны і частку ўсходу суч. Літвы – Дзяволтву. Гэта – трывалы пачатак утварэння ВКЛ. Войшалка забіў галіцкі кн. Леў Данілавіч у 1268). => Трайдзень – уладар Дайновы, невядома, ці паходзіў ён з роду Міндоўга. Як дабіўся ўлады – невядома. Правіў 12 гадоў (з 1270). У час яго праўлення ў склад дз-вы ўвайшлі землі яцвягаў. Яго княжанне – час умацавання ВКЛ (гэта ўжо ўнутрана стабільная дз-ва, здольная весці актыўн. знешн. палітыку). Што пасля смерці Трайдзеня – невядома (хутчэй за ўсё дуумвірат братоў Будзікіда і Будзівіда). 2гі этап: Віцень(1293-1316): мала фактаў пра яго. Правіў у Наваградку. Змагаўся за ўнутран. ўмацаванне дз-вы, дабіўся паліт. адзінства. У гэты час далучаюцца Полацк (1307), Берасцейская зямля (1315). 1316 год можна ўмоўна прыняць за за дату завяршэн. стварэн. дз-вы. Пры Гедыміне распачаўся бурны рост новага дзярж. утварэння у геаграфічн. і палітыч. прасторы Еўропы.

Унутран. і знешн. палітыка ВКЛ у к. ХІІІ – 70х гг. ХІVст Віцень(1293-1316): мала фактаў. Правіў у Навагр. Змагаўся за ўнутран. ўмац-не дз-вы, дабіўся паліт. адзінства. У гэты час далучаецца Полацк (1307): праз выбранне палачанамі сваім кн. сына Віценя – Воіна. 1315 – далуч. Берасцейс. зямлі. Ад Віценя - герб Пагоня (спач. – асабіст.эмблема кн. герб дынастыі вял. кн. літ-х, з 1384 – дзярж. герб ВКЛ). Увядзенне княжацк. герба і агульнадзярж. пячаткі – важны цэнтраліз. крок. Княж-не Віценя - ў войнах з жамойцкімі феадаламі, прускімі і лівон. крыжакамі, з палякамі (за 24 гады – 25 паходаў). З 1284 ВКЛ – аб’ект агрэсіі Прускага ордэна. (1300-1315 – 20 рэйдаў з тэр-рыі Прусіі на Жамойць і Літву (у 1ую чаргу, на Гародню). У 1311 і 1315 Віцень узнач. паходы дружын на Прусію (няўдала). Памёр у 1315 (забіты маланкай). Гедымін(1316-1341): Віцень яму бацька ці брат. Перанёс сталіцу ў Вільню (1323). Кіеўскае кн-ва прызн. вярхоўн. уладу Гедыміна. Далучэнне да ВКЛ Вц, Мн, Тур. зямель + Падляш., а з 1340 – Валынь. => пры Гедым.больш.частка суч.бел.зямель – у складзе ВКЛ. Пры ўключэнні новых зямель ім гарантавалася аўтаномія і непадзельнасць тэр-рыі, захав. мясц.законаў і інш. Назва: ВКЛ і Рускае. “Літва” – верхняе і сяр. Панямонне, “Русь” – сяр. Падзвін. і Падняпр. Пашыр-е ВКЛ - мірна. Знешн. пагроза: Тэўт. ордэн => буд-ва крэпасцей у Троках, Вільні, Лідзе, Крэве. Памочнік князя – кн. Давыд Гарадзенскі. Пры Гедыміне ВКЛ дамаглося міжнар. прызнання і пачал. адыгрыв. значн. ролю ва Усх. Еўропе. Альгерд:(1345-1377): Гедымін падзяліў дз-ву п/ж сынамі: Яўнут – вялікакняж.пасада, Альгерд – Крэўскае і Вц. кн-вы, Кейстут – Трокскае, Жамойцк., Берасцейск. і Гарадзенск. кн-вы. => 1345 – Альг. і Кейст. напалі на Вільню і адабралі ўладу ў брата (аддалі яму Заслаўе). Альг.старэйшы => стаў вял. князем. Браты падзялілі сферы ўплыву: Кейстут – бар-ба з крыжацк. націскам, Альгерд - усх. і пд палітыка. Альг. б. жанаты на віц. княз. Марыі. У 1358 абвясціў сваю паліт.праграму -“ўся Русь павін. належ. Літве”. 1359 – далучыў Пасожжа з Мсцісл. + далуч. больш.частку Укр., землі на Дняпры і Сожы, частку зах. зямель суч. Расіі. 1352 – далуч. Валынь, 1355 – Бранскае кн-ва. + перамогі над манг.-татарамі, вызваліў ад ханскай улады мн. рус. землі. 1350-я – далуч.бел.землі па Бярэзіне, сяр. Падняпроўю і Сожу з г. Мсцісл., Прапойск, Чачэрск, Рэчыца. 1360-я – Брагінск. і Мазырск. абл. (апош. з бел.зямель, далуч. да Літвы) => пры Альгер. завяршыл. аб’яднанне суч. Бел. у складзе ВКЛ. 1363 – бітва на Сініх Водах (вызвалены Валынь і Падолле – далуч. да ВКЛ). 1368 – 1ы паход на Маскву (потым – у 1370 і 72). Унутр.палітыка: стварэнне асобнай мітраполіі д/ВКЛ з цэнтрам ў Навагр.

Абвастр. унутр. супярэч. у ВКЛ у 70-х XIV ст. ВКЛ –федэрац. зямель «Литвы» и «Руси». «прарус.» накир-ць. Пач-к– Альгерд. 1-ю пал., жыцця правеу у Пол., прыняу правасл., и спрабавау падпар., сябе Пскоу. Кали стау князем – спроба узяць Ноугарад, узяу Валынь, Бранск и Смаленск.  Ягайла. Ягайла - позирк на Польшу. Ажаниуся на пол. каралеве Ядвизе (1385 – Крэуск., вуния). П. дала трон литоуск., князю у абмен на катал. Литву, з мэтай акаталич., бел., укр., русских зямель ВКЛиР. 20.02.1387 – грамата пра неабмежав. валодання вотчынами католиками и вызв., их ад мн. павиннасцей (рус., и бел., пролетели, как фанера).  сепаратыстск., настрои. «Рускае» пыт., падым. и скарыстовали разл. групоуки. У т.л. и Витаут. Пасля вострыуск., пагадн прышоу да улады (1392) Ад Яго – прагр., стварэння самаст., «Руска – лит» каралеуства, якое бы з аднаго боку было супр., Польшы, з другога - Масквы. Саюзники – знаць правасл., веравызн., за межами – Ордэн, якому было выгадна пагаршэнне адн., памиж ВКЛ и Польшай, а таксама ардынск., эмигранта – Тахтамыша. 1398 – пагадн., з Ордэнам (Витаут стау «кар. Л. и Р.»), Тахтамыш дау ярлык на кирав., усими рус., землями. Але параж. 1399 на Ворскле 1401-Віленска-Радамск. Унія (падцвярдж. Крэуск. Унии).1410 – сумесн. удзел у Грунв. битве вернута Жмудзь. Пасля 1413 г. (Гарадзейски прывилей) –пач. дыскрымін. правслауных (забарона шлюбу, займаць высокия пасады, абмярк., пыт., дабрабыту дзяржавы). Прывилей стау бомбай замарудж., дзеяння. Рванула пасля смерци Витаута у выгл., Грам., вайны.

Б-ба феадальных груповак за ўладу ў 30-х гг 15ст. Казімір 4.

пасля смерці Вітаўта – грамад. в-на аслабл. ваен.-паліт. маг-ць =>страта дзярж. суверэнітэту. У 1430 г. брат Ягайлы Свідрыгайла Альгердавіч (незалеж., антыпольск.паліт., узраст. паліт. роля правасл. феадалаў =>1432 замах (Свідр. ўцёк ў Полацк) =>Жыгімонт-князь. => раскол княства на ВКЛ і ВКР. 15 кастр. 1432 г. у Гародні Ягайла выдаў прывілей (прадстаўнікі правасл. веравызн. ўраўноўв. ў правах з феадаламі-католікамі, аднак, правасл. феад. не м. права займ. вышэйш. дзярж. пасады) => аслабіла пазіц. Свідр.. У 1435 г. в-ка Свидр. б. разбіта, а ён ўцёк на Валынь. Жыгімонт – прапольск. паліт., аддаў П. Падолле. 1440– забіты. -> Казімір (12 год.) Казімір у 1447 - прывілей у Вільні (замац. сувер-т і адасобле-насць ВКЛ: забараняў ураду раздаваць дзярж. маёмасць і пасады іншаземцам, ураўноўв. эк. і асабіст. правы правасл. і катол. феад. + юр. афарм. прыгонн. пр. ў ВКЛ – абмеж. права пераходу сялян, феадал м. права судзіць сялян) Казімір кіраваў ВКЛ 52 гады, у т.л. 47 гадоў РП (замацавалася ў справаводстве дзярж. бел. мова, пашыр.культ. сувязі ВКЛ з заходнееўр. краінамі).