19.Вызваленчая барацьба на Беларусі ў 2 палове хіх ст.

У 1862 г. у Варшаве быў створ Цэнтр нац камітэт (ЦНК), які ўзначальваў падрыхтоўку паўстання. палітычныя групоўкі — «белых» (за аднаўленне Польшчы ў граніцах 1772 г, без паўст) і «чырвоных» (малазям шляхта, інтэлігенцыя, афіцэры) левая за надзяленне сялян зямлёй, супраць планаў «белых» і правага крыла «чырвоных». У Вільні быў створаны цэнтр «чырвоных» для падрыхтоўкі паўстання — «Камітэт руху», які стаў Літоўскім правінц камітэт (ЛПК).Кастусь Каліноўскі, капітан ген штаба рас арміі Людвіг Звяждоўскі, інжынер-паручык Ян Козел-Паклеўскі, доктар Б. Длускі, фатограф А. Банальдзі, студэнт Э. Вярыга. Каліноўскі адстойваў погляд на паўстанне як на аграрную рэвал. Літоўскі камітэт прыняў праграму ЦНК, якая не задавальняла К. Каліноўскага.ЛПК наладзіў цесны кантакт з тайным таварыствам «Зямля І воля», дзеючым у Расіі. памочнік Каліноўскага Ражанскі ў гады паўст праславіўся як аўтар папулярных вершаў і песен на бел мове, якія распяваліся партыз атрадамі Урублеўскага. Сумесна з Ф. Ражанскім і В. Урублеўскім К. Каліноўскі засн нелегальную тыпаграфію і наладзіў выпуск першай бел газеты «Мужыцкая праўда». 3 ліпеня 1862 г. па чэрвень 1863 г. выйшла 7 нумароў, падпісаных псеўданімам Яська-гаспадар з-пад Вільні. К. Каліноўскі выступаў супраць «зліцця з Польшчай». раўнапраўе і суверэннасць. паўстанне ў Польшчы пачалося раней тэрміну. Царызм аб'яўвіў рэкруцкі набор, які праводзіўся не па жэрабю, а па раней складзеных спісах (рэвалюцыйна настроеная моладзь). 10.01.1863 г. камітэт выдаў маніфест (заклікаў да паўст і аб'яўляў усё насельн Поль свабодн і раўнапр) і 2 аграрныя дэкрэты (1 -ва ўласнасць сял перадав ўчасткі зямлі, якімі яны карысталіся. Памешч - грашы за ўступленую зямлю, 2- беззям сяляне надзяляліся 3 маргамі зямлі (каля дзвюх дзесяцін) пры ўмове іх удзелу ў паўстанні).22.01.1863 ЦНК абвясціў сябе Часовым нац урадам. Першыя атрады ў зах паветах Бел з'явіліся ў 01.1863 г. з Польш. паспяхова дзейнічаў атрад Р. Рагінскага. Ён здолеў дайсці да Слуцкага ўезда. Але разбіты, а камандзір у палон. ў Гродз губ 03-04.1863 г. У Гродне выступленне назначана на 2.03. на пасаду вілен ген-губер прызнач М. М. Мураўёў, які праславіўся сваёю жорсткасцю. Дзесяткі шляхецкіх сядзібаў былі спалены, а іх жыхары былі выселены з краю. Паводле ўказа 1863 г маёмасць і капіталы асоб, якія мелі дачыненне да паўстання, падлягалі секвестру. пакарана смерцю 128 чал, выслана 853, ў Сібір 504 ч і 825 ч з пазбаўленнем усіх правоў. 320 ў армію, 767 — у арыштанцкія роты. Ноччу з 28 на 29.01.1864 г. арыштаваны Каліноўскі (10.03.1864 г смерць). У жніўні 1863 г. Нацыянальны ўрад у Варшаве выдаў загад аб спыненні барацьбы. Восенню арганізаваная ўзброеная барацьба на тэрыторыі Беларусі спынілася.Гістарычнае значэнне паўстання. Паўстанне 1863 г. з'яўлялася бурж-дэм рэв-й. Яно аслабіла сілы царызму. змены ў «Падажэннях» 19 лютага 1861 г. Урад адмяніў у бел-літ губ часоваабавязанае становішча сялян і панізіў выкупныя плацяжы на 20%. абуджэнню нац свядомасці бел народа, зрабіла вялікі ўплыў на ажыўленне рэв-га руху ў Еўропе. Адмоўныя: не была своечасова уведзена земская рэф, судовая, гарадская.да к.1860-х г захоўв ваеннае станов.

Грамадска-палітычнае жыццё Беларусі ў другой палове XIX ст. было прадстаўлена трыма грамадскімі лагерамі: дваранска-манархічным, ліберальна-буржуазным і рэвалюцыйна-дэмакратычным.

Народніцтва – тэорыя сялянскага сацыялізму (Герцэн, Чарнышэўскі) – лічылі, што Расія мінуе капіт стадыі разв і перайсці адразу да сацыялізму. 2 плыні: рэвалюцыйная (сялян рэвал) і рэфарматарская (да сацыял праз рэфармаванне).

Народнікі, уражэнцы Бел: Судзідоўскі, Кавалік, Грынявіцкі, Ісаеў. 1870-1880 у Мін, Магіл, Гр, Віц, Пінску, Оршы, Слуцку дзейн нар гурткі.летам 1879 пецярб арг “Зямля і воля” раскал на “Нар волю” і “Чорны перадзел”, у бел падтр “Ч.П.” у Мін друкарня “Ч.П”. у 1882 арг распалась. 1.03.1881 яны забалі Ал-ра ІІ (Грынявіцкі)

1882 Паўн-Зах арган-я “Нар волі”. 1884 чл “Гоман” за аб’ядн усіх нар-кіх гурткоў. Часопіс “Гоман”, права бел мець сваю самаст дзярж.

1880-1890 ліберальны накірунак – рэфармаванне зямельнага заканад-ва з мэтай павялічыць сялян землеулад і захаваць абўыну у весцы.

К.19ст – марксізм. Польская партыя “Пралетарыят”(1882) – сац-дэм рух;пляханаўская гр “Вызваленне працы” (1883 у Швейцарыі). Пераход ад гуртковай прапаганды марксізму да масавай. Брашура Крэмера “Аб агітацыі”(1893). У Мін 2 сац-дэм гр: 1-Гурвіч і Берман, 2-Трусевіч (у 04.1896 удзельн у раб устаноўчага з’езду Літ сац-дэм партыі (ЛСДП), у 05.1896 ствар Рабочы саюз Літвы(РСЛ))Польская сац партыя (ППС) супраць рас пралетар. 09.1897 у Вільні утв БУНД – усеаг яўр раб саюз у Літ, Польшчы і расіі (тэррар метады барацьбы)

1895 Ленін ствар “Саюз барацьбы за вызвал раб кл” 1-3.03.1898 у Мін з’езд “Саюзаў бар”: раш аб’ядн арган у Рас сац-дэм раб парт (РСДРП), Бунд увайшоў на правах аўтаноміі. На тэр Бел – Сац-дэм Каралеўства Польскага і Літвы. У 1902 утвор ППС у Літве.

Рэвалюцыя 1905-1907гг.на Беларусі.

Мэты: звяржэнне самадзярж.,ліквідац. памешч землеул-ня,знішчэнне сасл класу,устан-не дэмакрат рэспублікі,павыш. жыц. узроуню працоун. мас, расчысціць шлях для капиталізму, дэмакратызацыі ўсіх грам.-палітыч. інстытутаў.Хар-р – бурж. Рухаюч. сілы - дэмакратычныя (шырокія пласты працоўн. мас). Кіруюч. роля - пралетарыят. Пач. рэвалюцыі - Крывавая нядзеля ў Пецярб. (студз. 1905) => Забастоўкі салідарнасці 11 - 15 студз. 1905 - Мінск, Магіл., Гом., Гродна, Смаргонь (30 гарадоў і мястэчак Бел). Рабочы рух + сялянс. Ініцыятары - партыі дэмакр напрамку (РСДРП,эсеры,Бунд,БСГ).Найб. значнай на Бел б дзейнасць эсэрау (удзел у стачках салідарнасці,распаусюдж. л-ру).Арганізацыі РСДРП - на бальшавіцкіх пазіціях. III з’езд РСДРП(красавік 1905 г.)- вялікае знач. у раўнені левых сил=> стратэгія бальшавікоу у пач. р-цыі,накірав на падрыхт. узброен. пауст. з мэтай звярж. самадзяр. і уст-ня рэвал.-дэмакрат.дыктатуры пралет-ту і сял-ва,стварэн. дэмакрат.р-кі. Дзейн. БСГ -найважн.значэнне для ідэйнай кансалідацыі бел.руху(сак.1905 БСГ + эсеры - у Мінску сялянскі з’езд)=> атрымаць зямлю можна шляхам узбр. б-бы з самадзярж. => цар склікае заканадаўч. "булыгінскую” думу. Лібералы Бел падтрым гэтую ідэю, як адзіны сродак спыніць рэв-ю. Лібер-ыя памешчыкі і яўрэйск буржуазія пач. рыхт. да выбараў. Прадст-кі пануюч. класаў - гатоўнасць супрацоўніч. з самадзярж. на платформе Думы. Бунд, эсэры, БСГ,левае крыло бурж дэмак. - за байкот. Р-цыйны ўздым змёў Думу. Рост выступлен. вясн. і летам 1905, напалу ў кастр.(ўсеагульн. паліт. стачка) => царызм - паліт ўступкі. 17 кастр 1905 – маніфест цара (абвяшч. недатык-ць асобы, свабоду слова, сходаў, саюзаў+ абяцанне склікаць дзярж думу з заканад-мі правамі і допуск яе раб. працоўн.) => недавер РСДРП. => мітынгі пратэстаў ў гарадах. 1906 -р-цыя - на спад. Вясна 1906г.-байкот 1 Дзярж.Думы. Чэрвень 1907г.б апубл.маніфест аб роспуску 2 думы.=>параж.р-цыі.

Грамадска-паліт жыц у 1907-14 гг.

Акр эк заваёў: адм выкупн платяж, паляпш стан раб кл, паліт здабыткі: заканад Дума, магч раб у легал прафсаюз, магч апазіц парт выдав свае газ. Царызм не мог кір краін па-ран-ператв у бурж манарх, узяў кір на ганд-прам бурж. Гэты саюз зраб асн трэцячэрвеньскай (Т)сіст-блок манарх, чарнасоцен двар і бурж. Роспуск 2 Думы азн дзярж перав. Павод М 17 кастр цар мог прым зак толькі з дазв ДзД. Хвалююч, што гэт крок выз незадав насел-меры. У Віц з 2 на 3 чэрв “Агульн ліквід” (арэшты). Асабл жорст абых з раб класамі. Т выбарчы закон скарач кольк выбаршч-ў ад сял з 42 да 22%, а памешч павял да 51 %. На Бел зах боль прадс ад сялян. Гэта б абумоўл шавіністычн мэтамі-супрацьпаст польск памешч правасл-х бел сял, як запіс-ся рускімі. Больш-ць мест у Думе атр чарнасоц і акцябрысты. Дзве думск большасці-чарнасоценнна-актябрыс і акцяб-кадэцк +склалі адну з асабл Т сіст. Ад зах губ у склад 3 Дз думы выбрана 12 памешч, 4 чын, 9 свяшч, 11 сял. Адн у агр пыт сял стаялі на рэв-дэм пазіц, патр надз сялян зямл за кошт памешч улад. Памешч падтр аггр паліт самадз. Новы выбарчы закон меў рысы ўзм шавінізму. На Бел выбаршч дзял не толькі па класаавай, але і па нац прыкмеце. У Віл губ створ спец руск курыя. На выб у 4 ДзД 1912 нас Б падз на 3 курыі:рус, пол, яўр. Но ніхто з бел туды не трапіў. Мера па пераўтв бурж манарх : увядз у Віц, Мін, Маг губ земстваў(У Рас 1864). Мэты: 1. надць выгл дэмак-цыі грам-пал жыц 2. асл пал ролю буйн землеўлад пол паходж 3. узн ролю правасл дваран. У ск РСДРП 1906 г на правах аўт арг дзейн СДКП. Раскол партыі на “заможанцаў”-прых Гал праўл і “разломаўц” падт бальшавік. Пазіц бальш падтр ППС (парт “пралетарыят”). Іст удар нанесены царызмам Бунду.(эк, суб адпач для яўр, мова, падат). Ідэйна і арганіз крызіс быў хар і для парт эсэраў. Лев эс-максімалісты часта выст як тэрарысты, атр лясн братоў-грабежы. Паліт актыўн на Б праяўл прав партыі: акцябрыс і чарнасоц. Акц-ты падтр Сталыпіна і рэпрэс меры супр рэв і нац-вызв руху. Чарнас-імкн узмац паліт сіст у ран выгл. Падтр манарх і цар урад , незад сталып эк рэф. Асн змст іх дзейн-бар супр нац вызм руху. У вёскі-сац вайна- барац сельск пралетар супр кулацтва.