20.Першая сусветная вайна і Беларусь.

Беларусь у гады першай сусветнай вайны.

В-на выклікана абвастр.супярэчн.паміж еўр.дзяржавамі. На канцыненце склаліся 2 супраьборучыхся блокі: Трасты саюз (Герм., Аўстра-Венгр., Італ.) і Антанта (Англ., Рас., Фр.), якія саперніч.за пашыр.сфер уплыву, крыніцы сыравіны і рынкі збыту. Вайна пач. 1 жніўня 1914. У яе б.уцягнута 38 краін з нас.1,5 млрд.чал.

Правяч.колы Рас., памешч., бурж. Б зацікаўл у вайне – развлічв.на матэр. і паліт. Выгоды пасля перамогі. З пач. В-ны ў Рас. Разгарн.мілітарысцка-шавіністычн.прапаганда, малебны ў падтрымку рас.зброі. Мілітарысцк.настроі спач.ахап.усе слаі нас. В-ну адабралі не толькі бурж., але і сацыял. І нацыян. Арг-цыі. Бальшавікі заклікалі пераўтвар.імпер.в-ну ў грамадз. Супраць в-ны выст. “Наша ніва”, фактычна – БСГ.

З пач.в-ны зах.рэгіён імперыі пераведзены на ваен. Станов.. Б.абмежав.правы і свабоды, атрым.да в-ны. Друк падвяргаўся ваеннай цэнзуры. Многія катэгорыі нас.павінны б.прайсці праверку на лаяльнасць уладам, уводз.ваенна-паляв.суды.

Летам 1915 г. Герм.войска накірав. На усход да межаў Бел. з мэтай нанесці удар па Расіі. У жніўні яны пач.акупацыю тэр.Бел. і ў веарсні-кастрычн. Акупав.яе значн.частку. Контрнаст.рускіх войск адкінула немцаў ў р-н воз. Свір і Нарач. Германа-рус.фронт стабіліз.па лініі Двінск-Паставы-Смаргонь-Баранавічы-Пінск. Немцы захап.амаль палову Бел., і такое станов.захоўв да пач.1918 г., паколькі настпл.рускіх летам 1916 аказ.няўдалым. На.Бел.моцна пастрадала ад ваен.дзеянняў. Пач.рэквізіцыі, грашов.і прадукт.кантрыбуцыі.Немцы увялі падаткі, штрафы,прымусов.работы. З края вывоз.матэр.каштоўн.: прадукты, хатн.жывела, лес, прам.абсталяв. Любая спроба супраціву жорстка каралася, аж да смяротн.казні. У герм.улад існав.праграма каланізацыі і германізацыі Бел.

Складан.сітуац.склал.на неакупав.частцы Бел. Эвакуацыя тысяч людзей на усход. У 1918 г. у Рас жыло 2,3 млн.бежанцаў з Бел. Многа бежанцаў скапілася на усходзе Бел. – яны б.дрэнна зябяспеч. Прадуктамі, адзеннем, медыц.дапамогай. Тут.таксама б. Прымусов.работы.

Цяжк.станов.склалася ў с/гасп.: мужчыны і коні мабілізаваны ў армію. Цяжкія ваен. Падаткі. Разарэнне памешчыцкіх гаспадарак.

В-на цяжка адбілася на прамысл. Многія прадпр.рузбураны, частка дэмантавана, іх абсталяв.вывезена. Адсутнасць сыравіны, паліва, кваліф.раб.сілы прывялі да скарач.вытворч. Затое павяліч.выпуск прадпр., якія выконв.ваен.заказы: зброя, адзенне, абутак для арміі.

Недахоп прадукітаў і прам. Тавараў прыв.да спекуляцыі і росту цэн. Абесцэньванне грошай. У некалькі разоў выраслі цэны на жыццёва важн. Прадукты і тавары. З-за наплыву бежанцаў не хапала жылля. Пач. Эпідэміі.

Усё гэта прыв.да рэзк.скарач.б-бы працоўных за свае правы.

Мілітарысцкі угар народна хутка прайшоў. Нас. Ахапілі антываен.настроі. Яны праніклі ў армію. Масавы х-р набыло дзезарцірства. Пач. Салдацкія хваляванні. Адмовы ісці ў бой. Братанне з нямецеімі салдатамі. Кастрычнік 1916 – паўстанне на размеркавальным пункце у Гомелі, прын.удзел некалькі тыс.чал. Рэпрэсіі ў прыфрантавой зоне супраць паліт.партый, асабл.левага кірунка. В-на сказалася і на бел.нац.руху.Частка яго актыўн.удзельн.апын.за межамі Бел. Спын.выпуск беларускамоўн.выданняў, у т.л.”Нашай нівы”. Нац. Раг-цыі палякаў, яўрэяў ініцыявалі аднаўленне ВКЛ. У 1916 створ. Цэнтр.саюз бел.нац.грам.арг-цый на чале з Бел.народн. камітэтам у Вільні. Ён займ.ствар.бел.школ, выдав. Газ.”Гоман”. Бел.нац.руху садзейн.палітыка акупац.улад, якія ў 1916 прызналі права бел.мовы на роўнае існав. Побач з інш.нац.мовамі. На усх., неакупав.частцы Бел. да лютаўскай р-цыі умоў для бел.нац.руху не было.