1. Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі.

Чал-к больш за 2 млн гг. назад. ў Афрыцы. на тэр Бел. 100-35 тыс.гг. назад. прылады працы з крэменю, каля вёсак Падлужжа, Абідавічы, Свяцілавічы. неандэртальцам. 20 тыпаў прылад працы, умеў карыстацца агнём, рабіць шалашы. Прыкладна 40-35тыс.гг. назад на тэр-рыі Еўропы краманьёнцы, або “чал-к разумны сучасны”. Паселішчы на берагах рэк – Прыпяці, Дняпра, Сожа. Самая стараж стаянка (2 млн – 6 тыс.гг. назад) каля в.Юравічы на Гомел. Яна існавала 24тыс.гг. да н.э. Другая стаянка адкрыта на беразе Сожа каля в.Бердыж Гом вобл. родавай абшчынай па 20-40 чал-к у шалашах. прылады працы з крэменю. паляванне на мамантаў, насарогаў, аленяў, мядзведзяў і інш. збіральн і рыбал. Апошні ледавік адступіў з тэр-рыі Бел. 15-13тыс.гг. назад.. Паляўнічыя плямёны пераходзілі да аселага жыцця. Іх паселішчы размяшч на берагах рэк, азёр ці пясчаных пагорках. Такіх стаянак на Бел. вядома каля 100. На іх людзі будавалі драўлянае жыллё. лук са стрэламі. рагавыя і каменныя сякеры. зерняцёрку. Звыш 6 тыс.гг. назад пачаўся выраб глінянага посуду. Людзі не ведалі земляробства, жывёлагадоўлі. спажывецкім. роды аб’ядноўваліся ў плямёны (на Бел. – 12-7тыс.гг. назад). Бронзавы век ў ІІ тыс.годдзі да н.э. У гэты час з’яўл. вырабы з медзі і волава, сплаў якіх утварае бронзу. прыручаць жывёл, а потым развядзення. сабаку, свіння. Пераход да жывёлагадоўлі 3тыс.гг. да н.э. Ад збіральніцтва земляроб. Спачатку матычным, а потым – падсечна-агнявым. ворыўнае . Вырошчвалі пшпніцу, ячмень, проса, гарох, бабы, лён і інш. пераход ад спажывецкай гаспадаркі да вытворчай. Пры вытворчым тыпе гаспадаркі людзі ўласнай працай выраблялі неабх. ім прад-ты, якіх не існавала ў гатовым выглядзе ў пры-родзе. Узрастае роля мужчынскай працы. На змену матрыярхату прыходзіць патрыярхат. Жалезны век на тэр-рыі Бел. ў VII-VІстст. да н.э. Людзі навучыліся здабываць жалезную руду і атрымліваць з яе жалеза ў невялічкіх печах-домніцах. З’яв-лася многа жалезных прылад працы і зброі: сярпоў, нажоў, стрэл. Развіваліся розныя рамёствы. з дрэва і косці. Удасканаленне прылад працы прывяло да з’яўлення лішкаў прадуктаў і ўзнікнення маёмаснай няроўнасці сярод людзей. Паміж імі пачынаюцца су-тычкі. Так узнікаюць войны. Для абароны людзі буду-юць умацаваныя паселішчы – гарадзішчы. Чал-к верыў у існаванне душы, якая здольна жыць асобна ад цела нават пасля смерці. Ён пакланяўся фетышу (амулету), татэму (свяшчэннай жывёле). Вялікая залеж-насць ад прыроды і прывяла яго да веры ў надзвыч сілы, да з’яўлення рэлігіі.

2. Беларусь у vі – сярэдзіне хііі ст.

Старажытныя гарады ўзніклі у 9-10ст.адрозніваліся ўмацаваннямі, былі адміністратыўнымі цэнтрамі, рэзідэнцыямі князёў. Пры апісанні падзей 9-13ст.летапісы, хронікі называлі 35 гарадоў на тэр.Беларусі. Полацк-862г., Віцесбск-974, Тураў-970, Заслаўе (каля 985), Друцк (1001, 1078). Функцыі: *гандлёва-рамесніцкая; *аграрныя; *адміністратыўна-фіскальныя; *ваеннаабарончыя; *культурныя; *рэлігійныя. Планіроўка-дзяцінец, гандлёвая плошча і пасад вакол яе. Побач з дзяцінцам-вакольны горад, абнесены валам і рвом. Рамеснікі-асноўнае насельніцтва горада. Дзяліліся на: свабодных, замежных (жылі ў дзяцінцы абслугоўвалі сваіх гаспадароў). У 10-11 ст.рамяство і абмен развіты слаба. З 12-13ст.атрымлівае развіццё кавальнае, ганчарнае, ювелірнае, бондарскае, гарбатна-шавечкае рамёствы. Знешні гандль: з Кіева-шкляны посуд, з Прыбалтыкі-бурштын, з поўдня-соль, амфары з віном, ці аліўкавае масла. З Полацка з Ноўгарада-воск. У 9-10ст.імпарціраваліся арабскія манеты-дырхемы, у 11ст.дынарыі Германіі і Англіі. З Візантыі і Бліжняга Усхода-прадметы роскашы: каштоўныя каляроўныя тканіны, шкляныя пасудзіны, распісаныя золатам, грэцкія арэхі, з Ірана-фаянсавы посуд. Прычыны феод.раздробленасці: з’яўленне і распаўсюджване феод.земле-карыстання, узнікненне баярскіх сёл; рост гарадоў, якія станавіліся менш залежнымі ад Полацка. У палітычным жыцці Полацкага княства пэўнае значэнне мела Веча-агульны сход палачан для вырашэння розных пытанняў. У пач.12ст.роля веча ўзрасла настолькі, што яно актыўна вырашала патынні вайны і міру, запрашала на трон у Полацк князёў і нярэдка праганяла іх з горада. Веча абмяжоўвала ўладу князя, але не знішчала яе. Высокае грамадскае становішча у Полацку займаў епіскап. Ад імя князя і епіскапа пісаліся дагаворы, якія заключала полацкае веча, і да дакументаў прывешваліся іх пячаткі. Звычайна епіскап назначаўся кіеўскім мітрапалітам. У Тураве існавала пасада ТЫСЯЦКАГА (узначальваў полк); ПАСАДНІКА. Аб існаванні пасадніка і Полацку звестак няма. На Берасцейскай зямлі ўлада ў горадзе належала мясцоваму вечу (самастойнасць), з якім лічыліся як валынскія, так і польскія князі. Аб самастойных дзеяннях “берашчан” неаднаразова паведамляе іпацьеўскі летапіс.

Первые гос. институты в Бел. Полит. жизнь 9-12вв.

Поло. княж. - в ср. течен. З.Двины(10-11в) на землях кривичей. Владения: земли нижн теч-я З.Двины (Герцике и Кукейнос) до Рижск залива. Хар-ны 3 черты гос-ти: 1)размещ. нас-я по тер. призн.2) наличие гос власти (князь, дружина) 3)налоги. Сущ своя княж. династия:Рогволод-Изяслав(внук до1001г)-Брячислав(до1044)-Всеслав (до 1101г)Б-ба м/y Пол.и Киевом 100 лет. При Всеславе Брачиславиче кн-во наиб. мощное.После распада КР (1132) Пол. кн-во распалось на Пол., Мн, Друцк., Заслав., Логойс., Вит. Власть князя ослабла (вече ограничивало)Туров. кн-во - дриговичи. Возн в к. 10в, (Тур). 12в - частично потеряло незав-ть, б. в сост. КР. С к 50х гг. 12в при кн. Юрии Ярославовиче в Т. – пост. династия князей. Особен-ть тур кн-ва: туровские князи могли перейти на трон в Киеве, при этом Тур кн-во подчинялось посаднику. Посадник продолжал д-ть даже по возвращении князя= в Т. прав. кн.+посадник. Берестейские земли объед. вокр. Берестья (по берегам З.Буга) ранее – дриг-чи и волыняне.Б. осн в н.11в и нах. под протекторатом соседей (Туров,Киев,Вадимиро-Волынского,Польск. кн.)Тут не образ своей династии - отлич. чертой полит уст-ва. В к.12в Б. - в сост. гал.-волын. кн-в. В н.13в. врем. под властью Поль. Власть - вече. Пасожжа (смолен. Черниг. кн-ва)Смол.- центр кн-ва (смол. кривичи).В 12-13в - земли сев. Пасож. с г. Мстислав,Кричев,Прапойск. С 1180г Мстис.- центр. кн-ва (Мстислава Романович из рода Владимира Мономаха). В 12в – он смол. кн.,  присоед. Мстис к Смол.. Черниг. кн-во 12-13в. (Гомель, Чечерск, Речица). Гом. – 1142, когда принадлежал Игорю. 60е гг 12в в Г. появился княж. трон. Подробн. сведен. о Гом. кн-ве нет Г. разруш. тат-монг.

К-ра і рэлігія на бел. землях у IX-XIII cт. Хрыс-ва на КР - з Візантыі. Уладзімір Святаславіч у 988 - 989 пач. хрышч. Русі -> Полацк. выціснулі з ж. языч. погляды, зліваючыся з імі (Ілья – Перун). 992 –утв. епархіі у Пол. Манумент. арх-ра. Сафійс. сабор (60-ягг 19ст.) строгая сіметрыя. 16 слупоў, 5 уздоўж. нефаў, пасярэдзіне –гал. купал, вакол якога - 4 меншых. Сцены -фрэскі + мазаіка. У XII ст. у Віц. – Дабравешч. ц.(выцяг-ць плана, 6 калон). У Пол. – Спаскі (сяр. XII) у Бельчыцах. У XII ст. у Грод. – Барысаглеб. (Калож.) ц., Крапасныя вежы, Ніж. ц. на тэр. Гродз. дзядзінца, царква ў Ваўкавыску, - гродзенск. арх. шк. Асабл-ць - маляўнічасць афарм-лення фасадаў устаўкамі з каляров.шліфаван.валуноў + спалучэнне чырвон. фону цаглянан кладкі з умураван.рознакаляров. кераміч. пліткамі. У XIII ст пач. пераваж. абаронч. збудав. (крыжакі і татары). У апош. чв. XIII ст. у Камянцы (каля Брэста) - 30-метров. вежа абаронч. знач. — Белая вежа. фрэскавы жывапіс - ў пол. Сафійс. і Спаскім саборах, у храмах Бельчыц. манаст., віц. Дабравеш. і гродз. ц. Сюжэты — фігуры святых, ілюстр. да еванг. і бібл.сказан. пісьм-ва. Берасцян. грам. у Віц., Мсцісл., Ноўг., Смал. належ палачанам. + Барыс. і Рагвал. камяні +перакл. грэч. кнігі на рус. Мову. Да сяр. XI ст. у манаст. перапісв. кнігі. К.Смаляціч (кнігі, пропаведзі, пасланні, тлумачэнні), К. Тураўскі (1130-1182)- філас. прытчы, словы, малітвы, каноны. Ефр. Полацкая (Прадслава). Крыж 1161 (Лазар Богша) памерла 1173 г.