4 §. Литературнай нуорманы кэ´ии

Хайа да омук тылыгар литературнай нуорма±а киирбэт тыл да±аны, грамматическай форма да±аны баар буолар. Холобур, диалект, жаргон, сленг бөлө±үн ки´и т³´³ да билбитин и´ин, туспа сыала-соруга суох туттубат.

Сурукка-бичиккэ ким да±аны тыл литературнай нуорматын кэ´эрэ табыллыбат. Кэ´эр да буолла±ына, ону к³нн³р³рг³ редактор диэн анал µлэ´ит баар. Ким тугу таптаабытынан са²арар-суруйар буолла±ына, литературнай тыл диэн суох буоларыгар тиийэр.

Оттон билигин ити ³йд³бµл м³лт³³н, ирдэбил уурайан тылы араастык эрийэн-мускуйан са²арар дьон элбээтэ. Онтон тыл у´уур, ки´и билбэт формата киирэн, сыы´ырар, сыппыыр [Петрова Т.И, 1996. – С. 18].

Литературнай нуорманы тутуспакка са²арыы	Литературнай нуорманы туту´ан са²арыы
Холбуу тµ´µккэ турар аат тыл
Кыы´ынаан	Кыы´ыныын
Уолунаан	Уолунуун
Ийэтинээн	Ийэтиниин
Убайынаан	Убайыныын
Дьµ³гэтинээн	Дьµ³гэтиниин
А±атынаан	А±атыныын
Туохтуур модьуйар халыыба
Тылы биэриэхэйи² …	Тылы биэриэ±и²/биэриэххэ …
Кэлэн ыалдьыттаабытыгар махтаныахайы²	Кэлэн ыалдьыттаабытын и´ин махтаныа±ы²
Дохсун ытыс тыа´ынан к³рсµ³хэйи²	Ытыс дохсун тыа´ынан к³рсµ³±µ²
Биирдиилээн ал±ас
Ханна сырыттыгытыный?	Ханна сырыттыгыт?
Биллэн туран…	Биллэн турар
Сонтукайынан киэн туттар	Онтунан киэн туттар
Ким ба±ар? ону билэр	Ким ба±арар ону билэр
Били²²ээ²²э диэри саныыр	Били²²э диэри саныыр
Арыычча кыанар эрдэхпинэ	Арыый кыанар эрдэхпинэ

12 №. Литературнай нуорманы кэ´эр тµбэлтэни к³нн³р³н аа±ы².

1. 1. Ха´ан ба±ар ханна ба±ар араас мэ´эй элбэх буолааччы. 2. Норуот µ³рэ±ириитин туйгунун аатын и²эрдилэр. 3. Ки´и очо±о´о баалынна±ына, ³лµ³н с³п. 4. Кµ²²э µстэ биирдии остолобуой луосканы и´э±ит. 5. Спорт или´иннэриилээх к³рµ²э – бокса. 6. Тураайа - µчµгэй о±о.

2. 1. Маннык тµмсµµлэр соруктара опыт атастасы´ыыта буолар. 2. Кымыс норуот доруобуйата ч³лл³³х буоларыгар ту´алыыр. 3. Ити ту´унан ха´ыакка ³рµµтµн суруйаллар. 4. Ба±ардар итини сорох ³сс³ да ³йдµµ илигэ буолуо. 5. Арааската, маннык бала´ыанньа хатыланар кутталлаах. 6. Кµн уота саатырдан харах ууланар.

5 §. Тыл µ³рµйэ±ин уларытыы

Саха тыла уларыйар биир чуолкай бэлиэтэ, иинэр-хатар, ³л³р-сµтэр т³рµ³тэ диэн т ы л µ ³ р µ й э ± э (узус, речевой обычай) уларыйара буолар. Маннык этии тыла барыта саха литературнай нуорматыгар с³п тµбэ´эр. Ол эрээри тыл суолтата т³´³ да барыта с³п, грамматическай формата ал±а´а суох буолбутун и´ин, ки´и истэригэр олуона, саха итинник са²арбат этиитэ буолар. Тыл µ³рµйэ±ин ту´унан ханнык да кинигэ суох, тылдьыкка да±аны ол толору ыйыллыбат [Петрова Т.И., 1996. – С. 19].

Онон тыл µ³рµйэ±э диэн омук тылын «суруллубатах сокуона», дьон тылы олоххо туттар быраабылата суох уратыта. Тыл µ³рµйэ±ин о±о тылланыа±ыттан истэ-билэ, са²арар са²атыгар, кэпсэтэр тылыгар сатаан тутта улаатар.

Саха тылын т³рµт µ³рµйэ±э тиэмэнэн наардаммыт холобурун таблица±а к³рµ². Били²²и µ³рэхтээх саха ки´итэ ийэ тылын т³рµт µгэ´ин умнан нууччалыы µ³рµйэ±и туруору тылбаастаан са²арар, суруйар буолла.

Бол±ойу²! Тыл µ³рµйэ±э кыайан туруору тылбаастаммат!