19 §. Этии ойо±ос чилиэнэ. Бы´аарыы, толоруу, си´илии миэстэтэ

19.1. Бы´аарыы миэстэтэ

118 №. Ахсаан аат бы´аарыылаах этиини ис хо´оонунан сирдэтэн, к³нн³рµ². Холобур: I куораттаа±ы о±о спартакиадата сабылынна. – Куораттаа±ы о±о I спартакиадата сабылынна.

1. Манна 30 ырыа куттаах, артыыс дьо±урдаах о±о тµмсµбµт. 2. Сайын 7 µлэ уонна сынньала² лаа±ыра µлэлиэ±э. 3. Автор ыйынньыгар барыта 291 Саха сирин к³т³рд³рµн к³рµ²µн киллэрбит. 4. Маны 85 саастаах Боробул олохтоо±о Ньукулай кэпсээбитэ. 5. Дьокуускайга буолбут I, II норуоттар икки ардыларынаа±ы «Саха-Азия о±олоро» оонньууларга чэпчэки атлетика±а судьуйалаабыта. 6. Быйыл сайын Ха²алас улуу´ун Т³хтµрµгэр I эдэр ыччат фестивала – «Ил Хомус» µрдµк та´ымнаахтык тэриллэн ыытылынна. 7. Кэбээйи улуу´угар «Х Сметанинскай аа±ыылар» буолан аастылар.

119 №. Икки бы´аарыы турар миэстэтин толкуйдаан этиини чочуйу². Холобур: Кыракый мурун (хайдах мурун?) платогун ылла. – Мурун кыракый платогун (хайдах платок?) ылла.

1. Минньигэс уба´а этин атыыластылар. 2. Айанныыр ыйдаа±ы билиэт сыаната ыараата. 3. Ыксаллаах улахан бала´ыанньа суох. 4. О±о ба±аран ылсыста±ына, сµрдээх дири², хорутуулаах ³й-сµрэх µлэтин толорор. 5. Саха биллэр кыраайы µ³рэтээччитэ И.Д.Новгородов ахтарынан… 6. Ха´ыат нэдиэлэ±э биир кµннээ±и нµ³мэригэр анал дьахталлар комитеттарын хамсаа´ыннарын сырдатар бала´алаах. 7. Манна нуучча уонна атын норуоттар остуоруйалара, биллиилээх Россия суруйааччыларын айымньылара киирдилэр.

120 №. Этиигэ хас бы´аарыы баарын аа±ы². Хо´ула´ар ис хо´оонноох тылы эбэтэр тыл ситимин к³±µрэтэн, этиини арааран суруйу².

Холобур: Бу быыстапканан поэт И.Гоголев т³р³³бµтэ 75 сылыгар анаммыт тохсунньу ый устата ыытыллыахтаах республика та´ымнаах µбµлµ³йдээх тэрээ´иннэр са±аланнылар. – Тэ²н.: 1. Бу быыстапканан поэт И.Гоголев т³р³³бµтэ 75 сылыгар аналлаах µбµлµ³йдээх тэрээ´ин са±аланна. 2. Республика та´ымнаах оннук µлэ тохсунньу ый устата барыа±а.

1. Аламай µрµ² кµнэ ³лб³³рбµккэ дылы буолбута. 2. Соторутаа±ыта Россия олимпийскай Кэмитиэтэ XXI кы´ы²²ы оонньууларга, Ванкувер куоракка олунньу 12-28 кµннэригэр ыытыллыахтаах ты²аа´ыннаах кµрэхтэргэ кыттар хамаанда састаабын испии´эгин дьо²²о-сэргэ±э и´итиннэрдилэр. 3. Бары кµµстээх ыарыыны ис сµрэ±иттэн эрдээхтик тулуйбута. 4. Бу айымньыны олус да тартаран утаппыттыы биир тыынынан аахпытым буолбаат! 5. А²ардас туран хаалбыт дьахтары, эрэ да, айма±а да суох ки´ини мэлдьи хара, ыарахан µлэ±э µрэх ба´ыттан µрэх ба´ыгар колхоз аныыра. 6. Депутаттар бастакынан, Президент этии киллэриитинэн, 6 миниистири анаа´ы²²а с³бµлэ²и биэрии боппуруо´ун к³рдµлэр. 7. Улуустартан а±алыллыбыт ынах, сибиинньэ этиттэн µрдµк хаачыстыбалаах, олус минньигэс ыы´аммыт, бу´арыллыбыт халба´ы, эт бородууксуйатын «Саха астан» атыылас. 8. Сайылык кµннээ±и оло±ун к³рд³р³р харах уулаах былаастаах к³рµдьµ³с киинэ±э би´иги бэйэбитин к³р³бµт.

19.2. Толоруу миэстэтэ

121 №. Этиигэ кэпсиирэни уонна толорууну булан, к³нн³р³н аа±ы².

I. 1. О±о µлэтин оло²хону µ³рэтиигэ, ырытыыга хайдах ту´аныахха с³бµй? 2. Мин сааспар тии²и бултаабатах ки´ибин. 3. Кылаабынай быраас киэн туттан туран, балыы´атын кэритэн к³рд³рд³. 4. Онон «со±отох ки´и театра» диэн оло²хону ааттыыллара оруннаах. 5. Кыаммат ара²а суотугар электроэнергияны ту´анартан кыбыстыбаттар дуо? 6. Билигин бу аппараатынан номнуо тохсунньу 13 кµнµттэн µлэлээн эрэллэр.

II. 1. Били²²э диэри бар дьонугар оло±ун опытын тириэрдэ сылдьар. 2. Конференция дьон кутугар-сµрµгэр Пушкин хо´ооннорун тириэрдэргэ анаммыт. 3. Бу сыыпаралартан ким ордук уубутун киртиппитэ к³ст³р. 4. Ыксал буолла, ки´им миигин сэмэлээтэ, инники и´эр ки´и бµтэ´ик баран и´эр ки´ини к³р³ и´иэхтээх диэн. 5. Дьиэ тэрилиттэн µксµн: прихожайы, куукуна миэбэлин, араас долбуурдары Владислав олус тупса±ай гына бэйэтэ мастан о²орбут.

122 №. Толорууну булу². Турар бэрээдэгин уларыттахха, этии истиилэ уларыйар дуо?

1. Таптаа бу сир о±ото, таптаа кµнµ, халлааны… (ИГ). 2. СаІа дьылбыт са±аланна биґиэхэ к°µн тахсыытынан, істііхтіргі им с°µт°°µµт°µнэн, биґиги халлааммытыттан былыт кіґ°°µµт°µнэн, кинилэр халлааннарын хараІа б°µр°µй°°µµт°µнэн. (ТС). 3. Атын о±олор ханнык эрэ идэ±э сы´ыаннаахтар, холобур, Соломонов математика±а, Мандаарап литература±а, Халдеев техника±а, Инга омук тылыгар, Маахыс физкультура±а. Оттон мин? (Д ДьС). 4. Бу остуоруйаларга: туохтан да б³±³ бы´ыы – до±ордо´уу буолар. <…> Уонна туох чугутуой до±ордо´уу дьулуурун! Уонна туох тохтотуой, таптал кµµ´µн! Уонна тугу кыайбат, тугу айбат буолуой дьи²нээхтик ба±арыы! (АА СК).