19.5. Этиигэ ыйытар тыл миэстэтэ

128 №. Ыйытар тыл этии ханнык чилиэнигэр сыстарын толкуйдаа². Этиигэ тыл бэрээдэгин к³нн³рµ².

1. То±о Ньургун Боотур хотуулаах та±ыста? 2. То±о би´иги норуот тиэрминнэрин кыайан ту´аммаппытый? 3. То±о бу боппуруо´у ким да к³т³хп³тµй? 4. Ийэм то±о мин атын ки´и малын тыыппыппын ыйытала´а сатаата. 5. Ха´ыакка то±о Сырдык ыстатыйата тахсыбат буолла? 6. Хаста байыаннай чаастарга бара сырытты²? 7. О±унуох то±о аалсыы коэффициенын µрдэтэрий? 8. Бииргэ т³р³³бµт хаскытый?

129 №. Саха народнай поэта Бµ³тµр Тобуруокап «То±о?» диэн хо´оонун аа±ы². Ыйытар тыл этии иннигэр туттуллар т³рµ³тµн бы´аары². Маннык тµбэлтэ±э ыйытар тыл миэстэтин уларытар с³п дуо?

ТО¡О?

То±о кµммµт тыгарый?

- Сирбит сылаас буоллун диэн.

То±о сирбит сылыйар?

- Бурдук б³±³ µµннµн диэн.

То±о бурдук µµнэрий?

- Килиэп, буулка буолуум диэн.

То±о буулка буоларый?

- О±ом а´аан тоттун диэн.

То±о тото сатыыбыный?

- Кµµстээх-уохтаах буолуум диэн.

То±о кµµстээх буолабыный?

- Тракторы ыытыым диэн,

Самолекка к³тµµм диэн,

Муораларга устуум диэн,

Ки´и бэрдэ буолуум диэн.

20 §. Сурук бэлиэтин туттуу

Петрова Т.И. бэлиэтииринэн, сахалыы этии тутула айгыраабытын, кэпсиирэ миэстэтэ уларыйбытын кытта тэбис-тэ²²э этиигэ сурук бэлиэтэ эмиэ улаханнык бутулунна. Хайа да нууччалыы-сахалыы быраабыла±а суох запятой, кавычка, икки точка, тире, ыйытыы, кµµ´µрдµµ бэлиэтэ олус элбээтэ. Ол оннугар ханна наада сиригэр турбатах буолар [СТ£К, 1993. – С. 41].

130 №. Сыы´а сиргэ турбут запятойу булу². Сурук бэлиэтин быраабылатын хатылаа².

1. Онон, Толя олох кыра саа´ыттан э´этин кытта сылдьар. 2. Ол курдук, конференция µлэтин программатын кытта билистибит регламены бигэргэттибит. 3. Бастакы кµн, сµбэ мунньах бы´ыытынан са±аланна. 4. Дьокуускай былыргы стилин тилиннэрэр кэм кэллэ, оччо±о эрэ, омук туристара сылдьыахтара. 5. Икки а²ар чаастаах концерт устата, араас ырыалары, µ²кµµлэри к³рдµбµт. 6. Саргы дьиэтигэр киирээт, аан та´ыгар турар олоппоско, сыгынньахтаммакка эрэ олоро тµстэ.

131 №. Икки туочука ха´ан, ханна туруохтаа±ын толкуйдаа². Сата±ай тутуллаах этиилэри уларыты². Туох уларыйда?

1. Далаана: «Нарыйа» диэн ырыатын норуот таптаан истэр. 2. Тµмµкпэр ба±арыам этэ: ким да, ха´ан да хантан хааннаа±ын, кимтэн кииннээ±ин умнубата буоллар! 3. Ба±ар итинтэн да буолуон с³п: авторитеттары µ³скэтэбит. 4. Икки´инэн: политика диэн бу интэриэ´и туруорсуу буолар. 5. Мантан мин саныыбын: айыл±а тыынар тыыннаа±ы барытын µ³рдээри, дьоллоору, ырыаны, музыканы айбыт эбит буолбат дуо! – диэн. 6. Айталина Софронеева: «Ба±ардахха барыта сатанар, кыаллар эбит». 7. «Саха тылын истилиистикэтэ: туруга, кэскилэ» ³р³спµµбµлµкэтээ±и бастакы научнай кэмпириэнсийэ.

132 №. Тире сыы´а турбут сирин к³нн³рµ².

1. Тыа ха´аайыстыбата – анал идэлээх, дьарыктаах дьон µлэлиир эйгэтэ буолуохтаах. 2. Бастакы миэстэ±э – «Кылы´ах» б³л³х, Тыара´а, Таатта. 3. Кальций – тиис, у²уох, баттах, ты²ырах кытаанах, доруобай буоларыгар олус ту´алаах. 4. Саха норуота баарын тухары – саха тыла туругуруо! 5. Ч³л олох – ыраас санаа, чэгиэн турук. 6. Тэрилтэ Дыгын оонньууларын кыайыылаа±ар – иккис миэстэни ылбыт б³±³ск³ Николай Дьяконовка LOGOSOL – мини-пилораманы бэлэх о²ордо! 7. Мээнэ±э эппэт буоллахтара, идэ±ин с³пк³ таллаххына – олоххун оннук олоруо² диэн. 8. Оскуоланы бµтэрэн баран «оскуола – производство - µрдµк µ³рэх» хамсаа´ыны баты´ан, кылаа´ынан бары «Аартык» ферма±а ыанньыксытынан µлэлии тахсыбыппыт.

133 №. Суруйааччы тирены туох сыаллаах туттарын бы´аары². Туох быраабыла±а оло±урарын толкуйдаа².

Бол±ойу²! Уус-уран айымньыга сурук бэлиэтэ ханнык да быраабыла±а оло±урбакка эрэ турбут буолла±ына, иэйии дэгэтин биэрэргэ ааптар бэйэтэ туттубут (авторский знак препинания) буолуон с³п. Ол эрэн маннык сурук бэлиэтэ хайа тµбэ´иэх сиргэ буолбакка, ханнык эмэ стилистическэй фигураны о²орорго туттуллар.

I. О±онньор наар былыргыны кэпсиир. Кэпсиир – баай батталын. Кэпсиир – хайдах отутун туолуор диэри сирэ суох сылдьыбытын. Кэпсиир – хайдах со±отох ынахтаа±а ойбо²²о тµ´эн ³лбµтµн. Кэпсиир – хамначчыт сылдьан хайдах эрэйдэммитин, сору-му²у к³рбµтµн. (Суорун Омолоон «Чµ³чээски» кэпсээниттэн).

II. Плисада - µчµгэй дьахтар. Ол эрээри Миша кинини бу иккис кµнµн к³р³р, урут хайдах олорбутун, туох майгылаа±ын, хайдах санаалаа±ын ситэ билбэт. Мантан барыа – умнуо. Гагра±а билсибитэ дии - µчµгэйкээн Полинаны. Билигин умнан эрэр кинини. Ол эрээри Плисада – атын. (Н.Габышев «Миша уонна Плисада» кэпсээниттэн).

III. Сергей Львович уһулуччу кэрэ дьүһүнүн, олус көнө уҥуоҕун тас өттүнэн да омнуолара үгүстэр.

Ол үрдүгэр:

Күндү шевиот көстүүмнээх. Модельнай араҕас түүппүлэлээх. Кремовай сорочкалаах.

Ону таһынан:

Тарааҕын сотон-сотон баран, үрэн-үрэн тараанар. Тараанаат, үрэн-үрэн баран, сотон уурунар. «Шипр» одеколонунан ыһынар. Солко былаатынан соттунар.

Итиниэхэ эбии:

Араспаанньата «вский» диэн буржуйдуу кутуруктаах, «Давай, пожмём друг другу руки» диэн ырыаны киҥинэйэн ыллыы сылдьар үгэстээх. Ол ырыа хоһоонун мин толору билбэппин да, мещанныы буолуо дии саныыбын. Илиини бобо тутуһуулаах. (Амма Аччыгыйа «Ал±ас» кэпсээниттэн).

134 №. Кавычка туох быраабыла±а оло±уран турарын эти².

1. «Дьэ, ытаама, до±ор, мин бу а±а² кэллим дии», - диэн Гриша бэйэтигэр са²арар. 2. А. Филиппова µ³рэнээччитэ Айталина быйылгы «Са´ар±а±а» «О´уор ырыата, ойуу тойуга» диэн коллекциятынан кыттан, «За лучшее воплощение якутских традиционных мотивов в современной одежде» диэн аакка тиксэн µ³рµµтэ µрдэ суох. 3. «¥³рэ±и ылар» о±о суо±ун чахчы ³йд³³н, «учууталлара» аны о±олору киэ´э буолбутун кэннэ зарядка о²отторо µµрэн та´аарбыта. 4. Шилов ата´ыныын к³м³л³³н устубут боппуруостарын к³рд³³н-к³рд³³н «ассорти» тэтэрээтин кэтэ±иттэн булла. 5. Чµ³чээски сµрэ±э «парк» гына тµстэ.

135 №. Ханнык тыллар улахан буукубаттан суруллалларын ³йд³³н к³рµ². К³нн³рµ².

1. Былатыан Ойуунускай аатынан государственнай бириэмийэ Лауреата, артыыс Айаал Аммосовтыын кэпсэттибит. 2. М.К.Аммосов аатынан Саха Государственнай университета Хотугулуу-Или²²и Федеральнай университет аатын сµгээри турар. 3. Олунньу 24 кµнµгэр Москва±а РФ президенигэр Саха Республикатын Бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтигэр Саха сирин со±уруу ³ттµн сайыннарыы корпорациятын Координационнай сэбиэтин мунньа±а буолан ааста. 4. Саха ма²найгы лингвист-учуонайа С.А.Новгородов аатын сµгэр «Бичик» Национальнай кинигэ Кы´ата Омар Хайям «Рубаилар» диэн кинигэтин бэчээттээн та´аарда. 5. Саха Республикатын Государственнай Мунньа±ын (Ил Тµмэн) Дьа´ала.

136 №. Маннык быраабыла ханна баарый?

I. 1. Амма Аччыгыйын «Сааскы кэм»-ин аа±а олорон араас санаа киирэр. 2. Клавдия, Герман Хатылаевтар салайар «Дь³´³г³й» о±о этно-б³л³±µн Дь³´³г³й Айыы, ы´ыах, алгыс ³йд³бµллэрин кытта ситимнээх «Кымыс ырыата» диэн компакт-диискэлэрэ кµн сирин к³рд³. 3. Республика бюджетыттан 4 млрд. 122 м³л. солк. µµт субсидиятыгар бэриллэр. 4. Дуоска 9х9 харахтаах, оонньооччу 18 ньыкааны ылар.

II. Билиҥҥи ыччат брэйк-дэнси олус сөбүлүүр. Биһиги куораппытыгар бу үҥкүүнэн үлүһүйэр ыччат үгүс. Олортон саамай чаҕылхайдара «Yo’kutzk» бөлөх.

- Уолаттар бэйэҕитин билиһиннэриҥ эрэ.

- Иван Степанов – Dyarg, Иван Сокольников – Ivan 175, Евгений Ершов - Reverse, Александр Посельскай - Skytemple, Василий Кононов - Squash, Николай Дьячковскай - Chezz, Иван Сивцев - Cheng, Пётр Протодьяконов - Loony, Саша Степанов – LtL Dyarg диэн буолабыт.