М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Или²²и Бэдэрээссийэлии µнµбэрсиэт

Хотугулуу-Илиҥҥи омуктар тылларын уонна култуураларын үнүстүүтэ

Саха тылын истилиистикэтин уонна нууччалыы-сахалыы тылбаас хаапыдырата

С А Х А Т Ы Л А:

ТЫЛ-£С КУЛТУУРАТА

Сахалыы тыллаах устудьуон µ³рэнэр кинигэтэ

Практическай дьарык матырыйаала

Дьокуускай 2012

УДК 811 512.157’271 (075.8)

ББК 812 Яку-5я73

Үнүбэрсиэт научнай-техническэй Сэбиэтинэн бигэргэннэ

Ааптардар:

М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт

учууталлара п.н.х. Т.И.Петрова, б.н.х., дассыан Н.А.Ефремова, б.н.х., дассыан С.В.Иванова, Е.С.Герасимова, б.н.х., дассыан Л.Е.Манчурина, аҕа учуутал М.С.Винокурова, б.н.х., дассыан И.В.Собакина, аҕа учуутал У.Р.Плотникова, б.н.х., дассыан Г.Г.Торотоев

Эбэн, эрэдээксийэлээн таһаарда: б.н.х., дассыан Н.А.Ефремова

Сыанаһыттар: б.н.х., дассыан С.П.Васильева,

б.н.д., бэрэппиэссэр Е.И.Оконешников

Саха тыла: тыл-өс култуурата : сахалыы тыллаах устудьуон үөрэнэр кинигэтэ / п.н.х. Т.И.Петрова [уо.д.а.] – Дьокуускай : М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи бэдэрээссийэлии үнүбэрсиэт, 2010. – 98 с.

Бу үөрэнэр кинигэ үнүбэрсиэт сахалыы тыллаах устудьуонугар оскуолаҕа ылбыт билиилэригэр тирэҕирэн, ийэ тыл билиҥҥи туругун туһунан сырдатар. Манна олох араас эйгэтигэр: математикаҕа, биологияҕа, географияҕа, медицинэҕэ, прессэҕэ, педагогикаҕа, политикаҕа, промышленноска, спортка, тыл үөрэҕэр, психологияҕа, химияҕа, экономикаҕа сыһыаннаах барыта 2020 тиэрмин суолталаах тыл нууччалыы-сахалыы тылбааһа хомуллан киирдэ. Иккис, үһүс, төрдүс салааҕа билиҥҥи саха тылыгар нуучча тылын сабыдыалынан тахсар араас алҕас лиэксикэ, морполуогуйа, сиинтэксис диэн таһымҥа араарыллан, этии, тиэкис холобуругар көстөр. Бэһис салаа устудьуон бүччүм үлэтигэр туһуланар.

Кинигэни саха тылын идэлээҕэ, үрдүк уонна орто анал үөрэх кыһатын устудьуона, оскуола учуутала, үөрэнээччитэ, ийэ тыл боппуруоһун кэрэхсиир дьон туһаныан сөп.

В первой части учебного пособия представлен краткий русско-якутский терминологический словарь (в 2020 единиц) по отраслям науки и сферы жизнедеятельность: математики, биологии, географии, медицины, СМИ, педагогики, политики, промышленности, спорта, филологии, психологии, химии, экономики.

Во второй, третьей и четвертой частях пособия рассматривается сегодняшнее состояние культуры якутской речи, а также даются упражнения по стилистической правке и корректировке предложений.

Пятая часть пособия расчитана на самостоятельную работу студента.

Адресовано студентам, обучающимся по специальности 031001.02 «Филология. Языки и литературы народов России (якутский язык и литература)», а также студентам-выпускникам национальных школ, обучающимся по нефилологическим специальностям во всех подразделениях СВФУ им. М.К.Аммосова.

© Петрова Т.И., Ефремова Н.А., 2011

© СВФУ им. М.К.Аммосова, 2011

И¤инээ¡итэ:

Аан тыл

Киириитэ

I тµ´µмэх. Тыл баайа.

1 §. Нуучча тылын кыбытыы

2 §. Тыл суолтатын бутуйуу

3 §. Ордук тыл

4 §. Литературнай нуорманы кэ´ии

5 §. Тыл µ³рµйэ±ин уларытыы

II тµ´µмэх. Кырамаатыка.

6 §. ¥³скээбит аат тылы туттуу

7 §. Тардыылаах аат тылы туттуу

8 §. Элбэх ахсаан халыыбын туттуу

9 §. Сахалыы тµ´µк халыыбын уларытыы

10 §. Солбуйар ааты туттуу

11 §. Да±аа´ын ааты туттуу

12 §. Ахсаан ааты туттуу

13 §. Туохтууру туттуу

14 §. Аат туохтууру туттуу

15 §. Сы´ыат туохтууру туттуу

16 §. Ситим тылы туттуу

17 §. Дь³´µ³лµ туттуу

III тµ´µмэх. Сиинтэксис.

18 §. Этии тутаах чилиэнэ. Ту´аан, кэпсиирэ миэстэтэ

19 §. Этии ойо±ос чилиэнэ. Бы´аарыы, толоруу, си´илии миэстэтэ

20 §. Сурук бэлиэтин туттуу

IV тµ´µмэх. Устудьуон бүччүм үлэтэ.

Тиэки´инэн µлэ. Ал±а´ы к³нн³рµµ

Кууру´у тµмµктµµр тиэс

V түһүмэх. Тиэрмин тылдьыта.

1 §. Ахсаан µ³рэ±ин тиэрминэ

2 §. Биология тиэрминэ

3 §. География тиэрминэ

4 §. Медицинэ тиэрминэ

5 §. Олохтоох бэчээт, радио, телевидение туттар тыла-³´³

6 §. Оҥорон таһаарар сыах үлэтин тиэрминэ

7 §. Педагогика тиэрминэ

8 §. Политика, уопсастыба оло±ун-дьа´а±ын тиэрминэ

9 §. Спорт тиэрминэ

10 §. Тутуу µ³рэ±ин тиэрминэ

11 §. Тыл µ³рэ±ин тиэрминэ

12 §. Уйул±а µ³рэ±ин тиэрминэ

13 §. Химия тиэрминэ

14 §. Экэниэмикэ тиэрминэ

Ту´аммыт литература