Ақша деген не?

Ақшаның қызметі: құн өлшеуіші, бақылау құралы, баға көлемін көрсету құралы, айналыс құралы, қор жинау құралы, қазына жасау құралы, төлем құралы, дүние жүзілік ақша қызметін атқарады.

Көп уақытқа дейін ақшаның рөлін әр түрлі тауарлар атқарады. Алайда біртіндеп өндірістің дамуы процесінде ол алтынға берік орнықты.

Елімізде заңды тәртіппен бекітілген ақша белгілері бар.

Құн өлшемі қызметінде ақша – баға белгілеу құралы. Өнімді бөлуге, айырбас жасауға және тұтынуға қызмет ету процестерінде ақша қозғалыс жасап, ақша айналымын құрайды.

Ақша айналымы дегеніміз - еңбекке ақы төлеу, тауар өткізу, көрсетілген қызмет үшін есеп айырысу және басқа да төлемдерді жүзеге асыру барысында ақшаның үздіксіз қозғалысқа келуі. Ақшаның ең басты ерекшелігі де, құнды қасиеті де - оның адамдарға қажеттілігінде.

Ақша белгілері – айналыста алтын мен күміс ақшалардың белгілі бір мөлшерінің орнына жүретін ақша белгілері. Олар - тиын, теңгелер, қағаз ақшалар мен банк билеттері.

Әр теңге – жұмыс күші. Сондықтан ол жұмыс істеу керек. Оны қозғалысқа түсірмей, өзіңде сақтасаң – жалқаулыққа жол бергенің.

Ақшасы көп болып, бірақ оны қозғалыссыз ұстаушыларға қарағанда аз ақшамен тез айналым жасаушылар әлдеқайда бай болады.

1 – тапсырма

Мына сөздікті пайдаланып, мәтінді аударыңыз.

айналыс – оборот, обходный

бақылау құралы – средства наблюдения

есеп айырысу – расчитаться, расплатиться

қолма-қол есептесу – наличный расчет

бекітілу – закрепляться, утверждаться, утвердиться

берік – крепкий, прочный

орнығу – обосновываться

өнімді өткізу – реализация продукции

обменивать – айырбастау

қызмет көрсету – оказывать услугу, обслуживать

төлемдерді жүзеге асыру - производить оплату

басты ерекшелік – главная особенность

сақтау - хранить

жалқаулық – лень

ұстаушылар – держатели

пайдаланушылар - пользователи

әлдеқайда - намного

2 - тапсырма

Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:

Ақша деген не?

Ақша қандай қызмет атқарады?

Ақша - қандай тауар?

Ақша айналысын қалай түсінесіз?

3 – тапсырма

Қазақстанның ұлттық валютасын шетелдікке таныстырыңыз.

Материалды бекітуге арналған жаттығулар

1 - жаттығу

Берілген сөздердегі көп нүктенің орнына тиісті дыбыстарды қойып оқыңыз.

А...ша ...ызметі, ...ұн ...лшеу...ш..., ба...ылау қ...ралы, ...ор жинау, ...азына жасау, т...лем, д...ние ж...з...л...к ақша, ат...ару, б…рт…ндеп, …нд…р…с, бер…к, орны…у, за…ды т…ртіппен бек…т…лу, белг…, т…тыну, …оз…алыс жасау, қ…рау, е…бекке а…ы т…леу, та…ар …тк…зу, к…рсет…лген …ызмет, есеп ай…рысу, …зд…кс…з, ерекшел..к, …асиет, …ажетт…л…к, алт…н мен к…м…с, м…лшер, ти…н, те…ге, қа…аз а…ша, ж…мыс к…ш…, са…тау, жал…аулы… , …озғалыссыз …стаушы, …лдеқайда.

2 - жаттығу

Көп нүктенің орнына тиісті грамматикалық тұлғаларды жазып оқыңыз, ол сөздерге сұрақ қойыңыз.

Ақша... қызмет... - құн өлшеуіш..., бақылау құрал..., дүние жүзі... ақша қызметі... атқару. Көп уақыт… дейін ақша… рөлі… әр түрлі тауар… атқарады. Алайда біртіндеп өндіріс… даму… процесінде ол рөл алтын… берік орнықты. Еліміз.. заңды тәртіп… бекітілген ақша белгілер… бар. Құн өлшем… қызметі… ақша – баға белгілеу құрал…. Өнім.. бөлу…, айырбас жасау… және тұтыну… қызмет ету процестерін… ақша қозғалыс жасап, ақша айналымы… құрайды. Ақша айналым… дегеніміз - еңбек… ақы төлеу, тауар өткізу, көрсет…ген қызмет үшін есеп айырысу, басқа да төлемдер… жүзеге асыру барысын… ақша… үздіксіз қозғалыс… келуі. Ақша… ең басты ерекшеліг… де, құнды қасиет… де – о… адамдар… қажеттілігін. Ақша белгі…і – айналыс… алтын мен күміс ақшалар… белгілі бір мөлшері… орнына жүретін ақша белгі…і. Олар - тиын, теңге…, қағаз ақша… мен банк билет…і.

3 - жаттығу

Мына сөйлемдердегі көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып жазыңыз.

Ақша қор ... құралы, қазына ... құралы, ... құралы, дүние жүзілік ... қызметін атқарады. Көп уақытқа дейін … рөлін әр түрлі … атқарды. Алайда біртіндеп өндірістің дамуы процесінде ол рөл … берік орнықты. Елімізде … тәртіппен бекітілген … белгілері бар. Құн … қызметінде ақша – баға … құралы. Өнімді …, айырбас … және … қызмет ету процестерінде ақша … жасап, ақша … құрайды. Ақша айналымы - еңбекке ақы төлеу, тауар өткізу, көрсетілген қызмет үшін есеп айырысу және басқа да төлемдерді жүзеге асыру барысында … үздіксіз … келуі. Ақшаның ең басты … де, құнды … де - оның … қажеттілігінде. Ақша белгілері айналыста … мен … ақшалардың белгілі бір мөлшерінің орнына жүреді. Олар - …, …, … мен … …. Әр теңге … істеу керек. Оны … түсірмей, … сақтасаң – … жол бергенің. … көп болып, бірақ оны … ұстаушыларға қарағанда аз … тез айналым жасаушылар әлдеқайда … болады.

4 - жаттығу

1-жаттығуда берілген сөздерді қатыстырып сөйлем құраңыз.

5-жаттығу

Мына сөз тіркестерін қазақшаға аударыңыз.

Денежная единица, денежная масса, денежно-кредитный кризис, денежное обращение, денежные знаки, денежный агрегат, денежный расчет.

6 – жаттығу

Мына сөйлемдерді орысшаға аударыңыз.

Ақша - құн өлшеуіші, бақылау, баға көлемін көрсету, айналыс, қор жинау, қазына жасау, төлем құралдары. Ол дүние жүзілік ақша қызметін атқарады.

Көп уақытқа дейін ақшаның рөлін әр түрлі тауарлар атқарды. Біртіндеп өндірістің дамуы процесінде ол рөл алтынға берік орнықты.

Елімізде заңды тәртіппен бекітілген ақша белгілері бар.

Құн өлшемі қызметіндегі ақша – баға белгілеу құралы.

Ақша айналымы дегеніміз - еңбекке ақы төлеу, тауар өткізу, көрсетілген қызмет үшін есеп айырысу және басқа да төлемдер үшін ақшаның жұмсалуы.

Ақшаның ең басты ерекшелігі әрі құнды қасиеті - оның адамдарға қажеттілігі.

Ақша белгілері айналыста алтын мен күміс ақшалардың орнына жүреді. Олар - тиын, теңге, қағаз ақша, банк билеттері.

Әр теңге жұмыс істеуі керек. Оны қозғалысқа түсірмей, өзіңде сақтауға болмайды. Көп ақшаны қозғалыссыз ұстаушыларға қарағанда аз ақшаны тез айналдырушылар әлдеқайда бай болады.

Арнайы тапсырма!

Мына экономикалық терминдерді жаттап алыңыз:

Валюта айырбастау – обмен валюты

валюта бағамы – валютный курс

валюталық қатынастар – валютные отношения

валюталық операциялар – валютные операции

валюталық жүйе – валютная система

валюталық ресурстар – валютные ресурсы

халықаралық ақша айналымы – международные денежные обороты

ақша құны – стоимость денег

тауар айналымы – товарооборот

қызмет көрсету – оказывать услугу

жұмыс күші – рабочая сила

ұлттық заңдар – национальные законы

халықаралық төлем айналымы – международный платежный оборот

шетелдік төлем айналымы – иностранный платежный оборот

есеп айырысу тәртібі – порядок финансового расчета

экономикалық даму – экономическое развитие

халықаралық валюталық қатынастар – международные валютные отношения

халықаралық валюталық бірліктер – международные валютные единицы

сыртқы экономикалық операциялар – внешние экономические операции

банк шоты – банковский счет

сыртқы валюталық рынок – внешний валютный рынок

ұлттық мүдде – национальный интерес

Назар аударыңыз!

Есте сақтаңыз!

Валюта (баға, құн) – 1. елдің ақша бірлігі (теңге, сом, доллар, фунт стерлинг т.б.);

2. шет мемлекеттердің ақша белгісі.

Интенданттық – белгілі бір өкілеттілігі бар, арнайы міндет жүктеу деген мағынада.

Эмитент – айналымға ақша, бағалы қағаз жіберетін мекеме немесе кәсіпорын. Мемлекет немесе оның бақылауымен жүзеге асырылады.

1 – тапсырма

Жаңа сөздерді дауыстап оқыңыз. Есіңізде сақтаңыз.

2 - тапсырма

Жоғарыда берілген сөздерді қатыстырып сөз тіркестерін және сөйлемдер құрастырыңыз.

Үлгі: Ақша. Ақша жүйесі. Ақша жүйесінің құрамы. Ұлттық валюталық жүйе – елдің ақша жүйесінің құрамдас бөлігі.

3 - тапсырма

Мына диалогке тақырып қойып, рөлдерге бөлініп оқыңыздар.

- Қайырлы таң!

- Сәлеметсіз бе?

- Мен ақша айырбастайын деп едім...

- Қай елдің валютасы?..

- АҚШ доллары... оның бүгінгі бағамы қандай екенін айтыңызшы...

- Жүз қырық екі теңге елу тиын

- Жүз елу доллар теңгемен қанша болады? Есептеп жіберіңізші...

- Жиырма бір мың үш жүз теңге

- Міне, алыңыз

- Рахмет, сау болыңыз!

Келіп тұрыңыз...

4 - тапсырма

Берілген сөздер мен тіркестерден клишелер құрастырыңыз, оларды пайдалана отырып диалог құрыңыз.

Айтып жіберіңізші...

Есептеп жіберіңізші...

Айта қойыңызшы...

... түсіндіріп беріңізші...

Міне, алыңыз...

Қандай құжатыңыз бар?

... үшін қандай құжат керек?

... келіп тұрыңыз.

5 - тапсырма

Ситуациялық диалогтерді «Ұлттық банктегі баспасөз мәслихаты» іскерлік ойынында қолданыңыз.

Қатысушылар: Ұлттық банктің төрағасы, банк қызметкерлері, баспасөз өкілдері (журналистер, тілшілер, операторлар).

6 – тапсырма

Мәтінді оқып шығып, оның не туралы екенін айтыңыз.