Функцы1 мовы у грамадстве

Асноуным1 сярод ycix функцый мовы з'яуляюцца комун1катыуная (мова - найважнейшы i ун1кальны сродак узаемааднос1н пам1ж людзьм1) i пазнавальная, цi кагн1тыуная (мова забяспечвае магчымасць думаць i пазнаваць свет). Пры дапамозе гэтых дзвюх функцый асоба атрымл1вае 1нфармацыю ад 1ншых людзей, людз1 перадаюць патрэбную 1нфармацыю 1ншым асобам. Але з дапамогай мовы людз1 не толью могуць паведамляць адз1н аднаму патрэбную 1нфармацыю.

У складзе камун1катыунай функцы1 вылучаюцца, напрыклад, рэгулятыуная, цi фатычная, пры дапамозе якой людз1 наладжваюць кантакты пам1ж сабой, уступаюць у дыялог1 i замыкаюць ix, рэгулююць аднос1ны пам1ж сабой, i акумулятыуная -функцыя захавання традыцый, культуры, г1сторы1, нацыянальнай самасвядомасц1 народа.

У складзе пазнавальнай функцы1 вылучаюць нам1натыуную -функцыя наймення прадметау, з'яу рэча1снасц1 i эмацыйную - фун­кцыя выражэння эмоцый, пачуццяу, настрою.

Словы з'яуляюцца яшчэ i сродкам мастацкай творчасщ. Таму з камун1катыунай i пазнавальнай функцыям1 звязана эстэтычная, щ паэтычная, сутнасць якой у здольнасц1 мовы уздзейн1чаць на пачуцц1 i думк1 чалавека не толью зместам. Гэтая функцыя праяуляецца у 1мкненн1 да рытм1чнасц1.

Вельм1 важнай функцыяй мовы з'яуляецца этн1чная, кал1 мова выступав прыкметай, с1мвалам нацы1. Для беларускай мовы гэтая функцыя набывае асабл1вае значэнне, пакольк1 Беларусь, як самастойная дзяржава можа выйсц1 на м1жнародны узровень тольк1 пры умове валодання нацыянальным1 традыцыям1, нацыянальнай спадчынай, кутьтурай i мовай.

Г1потэзы паходжання мовы

Праблема паходжання мовы з'яуляецца цалкам г1патэтычнай. Можна выдзел1ць два аспоуныя нак1рункi: а) мова створана чатвекам у працэсе яго эвалюцыйнага развщця;

б) мова створана звышнатурашнай сглай. 1снуе некалк1 г1потэз паходжання мовы, найбольш пашыраныя з ix наступныя.

Самая старажытная канцэпцыя мовы – лагас1чная (логасная). Яна пабудавана на м1фолага-рэл1г1йных уяуленнях пра мову як дар Богa i iснye у некальк1х разнав1днасцях: ведычнай, канфуцыянскай, б1блейскай.

Побач з Божым паходжаннем мовы хрысц1янская ф1ласоф1я тлумачыць слова i як чалавечую з'яву. Бог стварае чапавека i адкрывае яму дар слова, г.зн. Божае слова, якое стварыла чалавека, станов1цца потым здабыткам чалавека.

3 XVI ст. у Еуропе пашыраецца тэорыя паходжання мовы, у аснове якой ляжыць рацыянальная ф1ласофская канцэпцыя «гра­мадскай дамоуленасц1». Паводле яе, грамадская дамоуленасць адрозн1вае чалавечае грамадства ад першабытнага статка, дзе пануюць варожасць i барацьба кожнага. Паводле гзтай ф1ласоф11, не Божае «Слова-Логас», а сам чалавек-мысляр, яго розум з'яуляюцца крын1цай навуковых адкрыццяу, працы. Аднак гэта тэорыя не тлумачыла, адкуль узялася мова, як чалавек авалодау ёю.

Этымалаг1чныя, ц1 натурал1стычныя, г1потэзы паходжання мовы: гукапераймальная, выкл1чн1кавая.Так, па­водле гуканерайматьнай г1потэзы, мова узн1кла са здольнасц1 ча­лавека пераймаць гук1 навакольнага свету (птушак, звяроу). Згод­на з выкл1чн1кавай тэорыяй, штуршком для узн1кнення мовы был1 натуральныя гукавыя комплексы ой-ой, ха-ха.

На пачатку XIX ст. у даследаваннях нямецкага филосафа i л1нгв1ста Гумбальта.Мова, па Гумбальту - гэта жывая дзейнасць чалавечага духу, адз1ная энерг1я народа, якая 1дзе з глыбsy1 чалавечай 1снасц1 i напауняе усё яго жыццё.

У XIX ст. была распрацавана матерыял1стычная тэо­рыя паходжання мовы, ц1 «працоуная», або «сацыяльная». Па­водле яе, мова узн1кла як вын1к сумеснай дзейнасц1 перашабытных людзей (неабходнасць узаемаразумення стымулявала узн1кненне гукавых комплексау). Першабышыя людз1 як бы прымацоувал1 гукавыя комплексы да прадметау, дзеянняу. Паступова з разв1ццём грамадства слова ужывалася не толыа для абазначэння канкрэтнага, але i цэлага класа прадметау.

Мова не толью дапамагае людзям зразумець адз1н аднаго, але i захаваць здабытк1 чалавечай г1сторы1, навук1 i культуры.

БЕЛАРУСКАЯ МОВА У СЯМ І ІНДАЕУРАПЕЙСКІХ МОУ

У залежнасці ад паходжання і наяунасці ці адсутнасці агульных рыс усе мовы свету падзяляюцца на роднасныя і няроднасныя. Сярод роднасных вылучаюцца сем^,і, группы і падгруппы.

Беларуская мова належыць да індаеурапейскай моунай сям^,і, славянскай групы, усходнеславянскай падгрупы.

Гэтая аднесенасць заснавана на тэорыі індаеурапейскай расы, паводле яе усе еурапейскія і многія азіятскія народы мелі адну прарадзіму, а іх мовы узыходзяць да адзінай моунай крыніцы, якую мы называем – індаеурапейская мовай. Існавала яна прыкладна у 4-3 ст. да н.э. Пасля яе распада склаліся самастойныя мовы.

Індаеурапейская сям'я моу падзяляецца на 16 груп: індыйская, германская (англійская, нямецкая, галандская, швед­ская, дацкая i г.д.), романская (іспанская, італьянская, французская, румынскаяi г.д.), славянская, балтыйская (літоуская, латышская i мёртвая пруская мова), кельцкая (ірландская, шатландская i г.д.), иранская (персіцская, афганская, таджыкская i г.д.), грэчаская, армянская, албанская, хецкая.