4. Праблематыка і паэтыка літаратурнай антыўтопіі другой паловы хх ст. (р. Мёрль, к. Вонегут, р. Брэдберы, э. Бёрджэс, с. Лем і інш.).

Дыстопія(раман-пярэчанне,раман-перасцярога)-антыутопія, надзеі якой разгортваюцца ў найбліжэйшым часе да часу стварэння кнігі. Час з`яўлення-мяжа19-20 ст. Пач. 20 ст.-аўтары антыутопіі звяртаюцца да адной тэмы-сацыяльны ўклад жыцця(Оруэл,Замяцін). Пазней увайшлі новыя тэмы: небяспека ядзернай вайны, небясп.тэхнагенных катастрофаў, тэма таталітарызму, тэрарызму, страты гістарычнай памяці, выкарыстанне навуковых адкрыццяў (небяспека ад іх).

Антыутопія, у тым ліку літаратурная, – з’ява, як вядома, вельмі складаная; яе развіццё суправаджалася рознымі дэфініцыямі ў залежнасці ад тэмы, да якой звяртаўся пісьменнік.

Мёрль -еўрапеец, французскага пісьменнік,філолаг па адукацыі, доктар навук, літаратуразнавец. Вызначальным фактарам у лёсе стаў непасрэдны ўдзел у барацьбе з фашызмам. Пачаў пісаць пасля Другой сусветнай вайны і з абвостраным усведамленнем небяспекі Трэцяй, усёзнішчальнай. Пачынаў з твораў антыфашысцкіх, антываенных: з раманаў «Уік-энд на Паўднёвым беразе» (1949) і «Смерць – маё рамяство» (1953), у якіх даследавалася псіхалогія фашызму і фашыста.

Тэма рамана Мёрля”Мальві”(1972) – небяспека ядзернай вайны, тэма, якая сёння зноў па вядомых прычынах актуалізуецца; твор дэманструе сучасны стан грамадства і ў магчымай перспектыве; у творы узаемазададзены іх жанр і прагнастычна-папераджальны сэнс; асноўныя сэнсавыя локусы: грамадства і прагрэс, неадпаведнасць тэхнічнага развіцця чалавецтва яго маральнаму, духоўнаму стану, чалавек і Бог, чалавек і прырода, чалавек і гісторыя. Твор выразна дыдактычны, «педагагічна” скіраваны; абодва дэтэрмінаваны пражанрам – утопіяй; насычаны цытатамі, рэмінісцэнцыямі і алюзіямі, месцяць у сабе публіцыстычны элемент, матыў рабінзанады, мае шмат крыніц, якія адсылаюць да сусветнай літаратурнай традыцыі, найперш – да Бібліі. Месца адной з дамінант адведзена натурсімволіцы, трактуецца вобраз жанчыны, ставяцца праблемы яе прызначэння на Зямлі, час дзеяння гранічна набліжаны да часу напісання твораў, у якіх супадаюць многія дэталі постядзернай рэчаіснасці, а тэма ядзернай катастрофы суправаджаецца вяртаннем да тэмы фашызму і Другой сусветнай вайны; важнае значэнне надаецца праблеме «зверадаванай рамантыкі».

Р. Мёрль быў прыхільнікам «дактрыны стрымлівання». Важнае значэнне надаецца праблеме грамадскіх інстытутаў – ад «тэакратычнай дыктатуры» да «першабытна-аграрнага камунізму».

Вонегут-амерыканскі пісьменнік. З яго творчасцю асацыюецца тэрмін "чорны гумар" (многія звыклыя, даўно ўкараніліся ў чалавечым грамадстве паняцці, ідэі, праблемы ў творах нібы пастаўленыя з галавы на ногі). Раман "Калыска для кошкі" апублікаваны ў 1963 г. Твор нечаканы, ужо ў самым назве заключаецца недарэчнасць. Першапачаткова адчуваецца некаторы падвох. "Падвохам" апынуўся ўвесь твор.Раман пра вучоных і іх навуковых вынаходніцтвах.Узаемаадносіны навуковыя і ўзаемаадносіны ад Бога-вось што па праўдзе хвалюе Вонегута.Прыдумаў вобраз новага святога-чарнаскурага.Баканон прыдумляе новую рэлігію для ажыццёўлення утопіі.Яна заканчваецца крахом. У рамане «чорны гумар» і здзекліва гучыць тон там, дзе такім тонам пісаць быццам бы і не прынята.

Берджэс напісаў свой раман адразу пасля таго, як лекары паставілі яму дыягназ «пухліна мозгу» і заявілі, што жыць яму засталося каля года. Пазней аўтар у інтэрв'ю Village Voice казаў: «Гэтая чортава кніга - праца, наскрозь прасякнуты болем ... Я спрабаваў пазбавіцца ад успамінаў аб сваёй першай жонцы, якую падчас Другой сусветнай па-зверску збілі чацвёра дэзертыраў амерыканскай арміі. Яна была цяжарная і дзіцяці пасля гэтага страціла. Пасля ўсяго, што адбылося, яна запала ў дзікую дэпрэсію і нават спрабавала пакончыць жыццё самагубствам. Пазней яна ціхенька спілася і памерла. »

Назва «Завадны апельсін» (A Clockwork Orange) раман атрымаў ад выразы, якое калісьці шырока хадзіла ў лонданскіх кокнуць - насельнікаў працоўных слаёў Іст-Энда. Кокнуць старэйшага пакалення аб рэчах незвычайных ці дзіўных кажуць, што яны «крывыя, як завадны апельсін», гэта значыць гэта рэчы самага што ні на ёсць мудрагелістага і незразумелага толку.

Алекс - галоўны герой, тынэйджар, увасабленне падлеткавай агрэсіі і бунтарства. Алекс з'яўляецца верхаводам моладзевай банды, якая, разам з іншымі падобнымі яму, блукае нейкі час па начных вуліцах, б'ецца з іншымі бандамі, нападае на безабаронных мінакоў, калечыць людзей, рабуе крамы. Велізарнае задавальненне атрымлівае Алекс ад збіцця і згвалтаванняў. Ён стымулюе сваю агрэсію наркотыкамі і праслухоўваннем музыкі Бетховена. Алекс непапраўны, яго смешаць спробы навакольных і дзяржавы зрабіць яго законапаслухмяным і кіраваным.

Тэкст чытаецца крыху цяжкавата, вельмі шмат слэнгу.

Галоўны герой - маральны вырадак (якіх не мала ў сучасным грамадстве), які хоча «выпендрится» - дзіця вуліц - няма ні маральных нормаў, ні прынцыпаў. Такія «маладыя людзі» могуць забіць дзядка за пару баксаў, пайсці напіцца і ў іх і ў думках не будзе пытання - «Што ж я нарабіў?", Ці збіць дзяўчыну - таксама без праблем.Але такімі як ён звычайна хто-то кіруе людзі, якія нашмат разумней. Сувязь з рэальнасцю: ды такія "малайцы", як галоўны герой ёсць і ў рэальнай жизи. Яны рэдка дзейнічаюць па сваім меркаванні і імі хтосьці кіруе (неофашитсы, розныя радыкальныя арганізацыі).Першая праблема: вырашаць ці крайнія меры барацьбы (аж да смяротнага пакарання) з «Аляксей» - праблему з'яўлення новых «Аляксей».Другая праблема: такія як Алекс каму-то патрэбныя, бо імі можна кіраваць - у сваіх карыслівых мэтах. Асноўная сутнасць рамана на маю думку - у тым, што ў яго закладзены найвострыя праблемы соверменного грамадства.