40. Праблематыка і паэтыка «новага рамана». Аналіз аднаго з «неараманаў» (н. Саррот, а. Роб-Грые, м. Бютор, к. Сімон).

"Новы раман", умоўнае абазначэнне мастацкай практыкі шматлікіх французскіх пісьменнікаў 50-60-х гг. 20 ст. (Н. Саррот, А. Роб-Грыйе, М. Бютор, К. Сімон), якія абвясцілі структуру традыцыйнай прозы вычарпанай і адмежаваліся ад непасрэдных папярэднікаў - экзістанцыялістаў. Іх збліжаюць самыя агульныя асаблівасці мастацкай праблематыкі, злучаныя з тэндэнцыяй да страты асобы і панаванню розных формаў адчужэння і канфармізму ў сучасным буржуазным грамадстве. Мастацкая праблематыка робіць ""Новы раман" варыянтам шырэйшай ідэйна-літаратурнай плыні, які ахоплівае і драму (С. Беккет). Адмяжоўваючыся не толькі ад экзістэнцыялісцкай ідэі "вольнага выбару" як першаасновы чалавечага быцця, але і ад традыцый французскага рамана 19 ст., дзе ўнутраныя ўсталёўкі героя і яго імкненне ўвасобіць суб'ектыўны свет у межах наяўнай рэчаіснасці адліваліся ў формы ўстойлівага характару і непаўторнага сацыяльнага лёсу-біяграфіі, "неараманісты" зыходзяць з думкі пра прынцыповую несумяшчальнасць праўдзівай прыроды сучаснага чалавека і яго грамадскай ролі; адгэтуль два тыпы персанажаў - увасабленні ананімных "агульных месцаў" сацыяльнага жыцця (персанажы "Залатых пладоў" Саррот) і "героі", якія спрабуюць не толькі выявіць, але і абараніць сапраўдную структуру і сэнс уласнага жыцця (герой "Мартеро" Саррот, герой "Змены" Бютора).

З пункту гледжання "неараманістаў", чалавек, паглынуты і адчужаны стыхіяй разумовых стэрэатыпаў ці які душыцца рэчавымі формамі варожага яму свету ("У лабірынце" Роб-Грыйе), здольны здзейсніць маральнае адкрыццё, зрабіць сваю свядомасць цэнтрам праўдзівых каштоўнасцей, але не можа ператварыць іх у эфектыўны прынцып практычнага існавання - здабыць індывідуальны твар і індывідуальны лёс. Таму нярэдка ў "Новы раман" традыцыйны раманічны сюжэт - "гісторыя" героя - саступае месца яго духоўнай "перадгісторыі", а глыбіні патаемнай чалавечай свядомасці паўстаюць як "магма", не аформленая рэальным жыццёвым досведам. Да таго ж аўтар адмаўляецца ад пазіцыі ўсёведнага дэміурга, на першы план высоўваецца пункт гледжання, ракурс аднаго ці некалькіх персанажаў.

Перабудова структуры прозы прывяла да з'яўлення новых аб'ектаў і новых спосабаў іх малюнка - так паўстаў "рэчывізм" Роб-Грыйе (падкрэслена абыякавае апісанне прадметаў навакольнага свету, якое пазбаўляе іх чалавечага сэнсу), "падразмова" Саррот (агульназначная стыхія падсвядомага), поліфанічныя тэксты Бютора (мазаіка думак, успрыманняў, эсэ). У шэрагу выпадкаў прыёмы "неараманістаў" атрымалі плённае змястоўнае напаўненне ("Змена" Бютора, "Вы чуеце іх?" Саррот).

41. Апавядальнае майстэрства г. Грас (“Бляшаны барабан”)

Першы раман Гюнтэра Граса «Бляшаны барабан» (1959) тэматычна працягвае папярэднюю традыцыю літаратуры ФРГ. Тут зноў уваскрашае гісторыя Германіі ад першай сусветнай вайны праз фашызм і другою сусветную вайну да пасляваеннай заходняй Германіі. Пры гэтым творчасць Граса - прынцыпова новы этап у гісторыі літаратуры ФРГ. Грасс надае свайму рамана дэманстратыўна парадыйны характар, палемічныя завастраючы яго супраць маралізатарскай пафасу сацыяльна-крытычнай літаратуры папярэдняга дзесяцігоддзі. У прыватнасці, шматлікія эпізоды і сітуацыі рамана - іранічны перыфразу тым і матываў беллевской прозы. З самага пачатку Грасс хаваецца за нечаканую маску. У самым афармленні апавядання выяўляецца рашучая тэндэнцыя да зніжэння, сцэнічнай блазанадзе, якія абумовілі явственную натуралістычныя афарбоўку рамана.

У рамане аўтар канстатуе нейкае першапачатковае, мацнейшая за страх, фундаментальнае недасканаласць светабудовы, якуюсьці «заганнасць» яго звыклага і тым самым быццам бы ўжо ці ледзь не «нармальнага» існасці. Іншымі словамі, Грасс гатовы браць у разлік наяўнасць жыццёвых абставін, якія не паддаюцца ніякаму больш ці менш істотнага паляпшэння. Сёння такі погляд на рэчы распаўсюджаны асабліва шырока, нават стаў ледзь ці не само сабою разумеецца. І называўся ён «постмадэрнісцкім».

Як аб тым сведчыць сама назва, ці ледзь не вядучая ў кнізе роля дасталася дзіцячаму бляшаным барабане. Хоць час ад часу (у нейкія пераломныя моманты) Оскар рабіў спробы з барабанам сваім разлучыцца, той так і застаўся для яго - у сэнсах прамым і пераносным - спосабам існавання. Бо, барабанячы, наш герой выказваў сваё стаўленне да быцця, якое складалася ў яго фундаментальным непрыманні.

Вакол нашага героя наогул разыгрываецца нешта накшталт антычнай «камедыі памылак». Што тут праўда, што - хлусня, так і застаецца нявысветленым.

«Бляшаны барабан» па часе сюжэтнага дзеяння ахоплівае больш за паўстагоддзя. Але, хоць тут і фігуруе ў ёй процьма персанажаў, адбываецца маса падзей, па-сапраўднаму нішто як бы і не рухаецца.

Оскар апавядае пра падзеі як аб чымсьці ўяўнага слухачу быццам ужо знаёмым, хай і ў самых агульных рысах. Ён здольны, напрыклад, выхапіць з патоку уласнага жыцця або з навакольнага яе мітусні эпізод, цікаўны, здавалася б, толькі з пункту гледжання самога апавядальніка. І, выключаючы пару-другую лёсавызначальных падзей - накшталт пачатку вайны або яе канца, - нават не спрабуе удакладняць, аб якім, уласна кажучы, адрэзку часу вядзе ў дадзены момант гаворка.

У рэшце рэшт чытач, вядома ж, пачынае ўлоўліваць, што з самага пачатку кнігі мае справу з Оскарам ўжо спелым і па невядомым пакуль прычынах зачыненым ў нейкім адмысловым лячэбнай установе. І тут мы, хутчэй, маем справу з нейкай «нядбайнасцю», тым абумоўленай, што сюжэт выдаецца аўтарам за вядомы больш ці менш наперад.

Спецыяльная лячэбная ўстанова служыць свайго роду стрыжнем. Унутрана ўсе на яго нанізваюцца або, калі заўгодна, вакол яго круціцца: чытач знаёміцца ​​з Оскарам, як з тамтэйшым насельнікам і з ім, як з тамтэйшым насельнікам, растаецца. Спрытна, нават вельмі дасціпна арганізаваўшы сваё зняволенне, герой працягвае па-сапраўднаму баяцца таго, што калі-небудзь яго выкінуць у жудасны, неймаверны, смяротна небяспечны свет, які ўсіх нас атачае. Зрэшты, героя нашага пераследуе яшчэ і нейкі недарэчны экзістэнцыяльны жах, увасоблены ў вобразе чорнай кухаркі, гераіні наіўнай дзіцячай лічылкі. Оскар палохае сябе, хоча спалохацца і не можа - неспасціжная дваістасць, злеплены з-за страху і смеху, у сутнасці, і творыць гэты дзіўны раман.

І самае, напэўна, у ім дзіўнае - яго герой. Ад Оскара ў першую чаргу адварочвае нейкая найглыбокая, непапраўная недасканаласць - фізічная і духоўная. Ніхто не бачыць свет правільней, чым зусім няправільны герой. Не, гэта не credo постмадэрнізму, - хутчэй, унутраная яго спецыфіка, якую Грасс ўлавіў з дзіўнай дакладнасцю. А з яе - гэта значыць з памянуць спецыфікі - ужо выцякае і ўсё іншае: свая паэтыка, свая эстэтыка і свая логіка. Усё, натуральна, цалкам перавернутыя.