131 Қазақстан 2030

Президенттің жолдауында 2030 Қаз-ың дамуына қолайлы географиялық жағдайы сияқты сыртқы фактор септігін тигізетіні аталды. Президенттің халыққа жолдауындағы 2030 пікірі бойынша Қаз. Еуразияның орталығы бола отырып Қытай,Ресей ж/е мұсылман әлемі арасындағы экономика мен мәдениеті байланыстырушы буын рөлін атқаратын болады.Ғылыи техникалық прогресті жаппай жұмылдырупроцесі:1. ғылыи техникалық прогресті қолдау.2. ғылыи техникалық прогрес жетістіктерін өндіріске енгізу жоспарын жасау.3.біздің қоғамда жаңа технологияның дамуын топтастыру.4.дамыған капиталистік елдердің дайын техналогиясын сатып алу.5.жоғарғы білікті мамандарды дайындауы көрсетеді.Президенттің халыққа жолдауы бойынша қазіргі кездегі біздің мемлекетіміздің басты тірегі мен тұрақтандырушы факторы орта тап болып табылады.Президенттің халыққа жолдауы бойынша Республикадағы макроэкономиканы тұрақтандыру процесі дегеніміз-мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қысқарту,қатал монетарлық ж/е несие саясатын жүргізу.Президенттің халыққа жолдауы бойынша қазіргі кездегі республикада ауыр жүктерді тасуда темір жол транспортының рөлі зор.Президенттің халыққа жолдауы бойынша аул шаруашылығын туризм,инфраструктураны құру,жеңіл өнеркәсіп саласын дамыту экономиканың тек құрылымын ғана емес,жұмыссыздық пен кедейшілік мәселелерін де шешеді. Президенттің халыққа жолдауында тұжырымы бойынша 25 жылдан кейін жаңа ұрпақтар:әлемге әйгілі елдің патриоттары болады,біліктілігі жоғары мамандар болып,жоғары ақылы жұмыс атқарады,сондай-ақ салауатты өмір сүреді.

ЖЫЛДАР МЕН ГАСЫРЛАР

32. VI-XI ғ. Қазақстан территориясындағы мәдениет пен ғылымның дамуы Қазақстандағы ерте ортағасырлық қалалар және оның ролі (VI-xiIғ.).

47.XVI – XVII ғғ. қазақ қоғамының әлеуметтік-саяси құрылымы. Мемлекеттік басқару жүйесі.

Қазақ қоғамы 2 негізгі әлеуметтік топтан тұрды:1)ақсүйектер – Шыңғыс ұрпақтары мен қожалар (асыл сүйектер)2) қарасүйектер – мүліктік жағдайына қарамастан қоғамның қалған топтары.Шыңғыс ұрпағы қоғамның билік етуші тобы, рулық шежіреге енбейді. Қазақ ұлысындағы сұлтандардың «арқар» деп айтылатын ерекше ұраны болды. Оны қарасүйектердің қолдануына болмайтын еді. Шыңғыс ұрпақтарын билер соты соттамады, хан немесе сұлтан соттайды. Қарасүйектер өкілделінде жекелеген рулар мен тайпаларға бөліну берік сақталды. Қарасүйектер тобына билердің ғана ерекше құқықтары болды.Билер – ру және тайпа басшылары, заң ілімін меңгерген,сот қызметіе атқарушылар, әскери билік жүргізушілер.Ең ықпалды ру басшылары хан жанындағы «билер кенесіне» кірген. Билер 4 міндетті ұштастырып отырған:1)әскербасы 2)әкімшілік адамы3)би4)дала ақсүйектерінің өкілі. Батырлар – қазақ жасақтарының бастаған қолбасшылар, кәсіби әскерилер. Ақсақалдар – іс жүзінде белгілі бір заңдық өкілеттігі жоқ, жасына, сіңірген еңбегіне қарай құрметке бөленген адамдар. Қарапайым халықтар- алым-салықты төлеп, міндеткерліктерді өтеушілер. Құлдар- ең құқықсыз әлеуметтік топ. Қазақ хандығында облыстық басқару жүйесі емес, ұлттық (ру-рулар бойынша) басқару жүйесі қолданылды. Басқару жүйесінде ру-тайпалық тәртіп сақталып отырды. Туыстығы жақын он шақты түтін бір ауыл, ал жеті атадан тараған бірнеше ауыл бір ата (аймақ) болды. 13-15 атадан қосылатын аймақтар бір ру болды. Осы рулардан тайпа құралды. Қазақ қауымы үш жүзге бөлінді. Ол қазақ хандығына бағынды. Хан – қазақ хандығының азаматтық, әскери, әкімшілік және сот құқын қолына ұстады. Жүздерді кіші хандар, ұлыстарды сұлтандар, тайпаларды билер, руларды ру басылары, аймақтарды (аталар) ақсақалдар, ауылдарды ауыл ағалары басқарды. Бұл жеті сатылы басқару жүйесі көшпелі екінші қазақ қоғамында тым ертеден келе жатқан тәртіп болатын.

51. XVI-XVIII ғғ. Қазақ хандығының Орта Азия хандықтарымен қарым-қатынасы.

70-жылдары Сауран, Созақ түбінде, үлкен шайқастар болды. Асыны (Түркістанды), Сығанақты біресе қазақ хандары, біресе Мұхамед Шайбани басып алып отырды. Осындай шайқастардың бірінде көрнекті қолбасшы Керейдің ұлы Мұрындық болды. Ол 1480 жылдан бастап хан болды. Соның нәтижесінде 15 ғ. 70-ж-да қазақ хандығының шекарасы кеңейе берді. Оңтүстік қазақстан қалалары үшін Шайбани әулетімен арадағы соғыстар Жәнібек ханнан кейін қазақ хандығын билеген Бұрындық хан (1480-1511 жж.) тұсында да толастамады. Батыс Жетісудағы иеліктеріне оңтүстіктегі өздеріне қараған қалаларға (Созақ, Сығанақ, Сауран) сүйене отырып, алғашқы қазақ хандары Дешті Қыпшақтағы өкімет билігіне талаптанушы барлық хандарды жеңіп, өз иеліктерін ұлғайтты. Дешті Қыпшақта қазақ хандары билігінің орнығуы, Мұхаммед Шайбаниды Дешті Қыпшақтағы тайпалардың кейбір бөлігін соңына ертіп Мәуереннахрға кетуге мәжбүр етті. Мұнда ол Темір әулеті арасындағы өзара тартысты пайдалана отырып, өкімет билігін басып алды.