Замест заключэння

Якая прышласць чакае прыродазнаўчыя навукі? Калі ў філасофскіх і навуковых тэкстах аналізуецца дадзенае пытанне, дык, з аднаго боку, узгадваецца цэлы шэраг грунтоўных праблем, што чакаюць свайго рашэння і, магчыма, знойдуць яго ў бліжэйшай будучыні, а з іншага, – падаюцца развагі адносна межаў навуковага пазнання рэчаіснасці [18, c.12-14; 77, c.515-519]. Гэты апошні момант мае, безумоўна, філасофскае, тэарэтычна-пазнавальнае вымярэнне і заканамерна выклікае пэўныя гістарычна-філасофскія асацыяцыі (са знакамітым кантаўскім пытаннем “што я магу ведаць?”).

Пры разглядзе адпаведнай праблематыкі, аднак, увага засяроджваецца таксама на аспектах сацыяльнага і культурнага парадку, што маюць у дадзеным кантэксце надзвычай важнае значэнне. Наўрад ці хто будзе сумнявацца ў тым, што навуковае пазнанне не можа быць вычарпана праз дасягненне ўзроўню абсалютных ведаў, апошняй, сапраўднай тэорыі Усяго. А вось сістэма грамадскіх інтарэсаў, маральныя забароны і эканамічныя магчымасці чалавецтва могуць і будуць акрэсліваць яго канкрэтна-гістарычныя межы ў будучыні, як яны робяць гэта зараз і рабілі заўжды. (Згаданы працэс мае, зрэшты, не толькі характар абмежавання навукова-даследчай дзейнасці, ён выступае разам з тым як умова яе магчымасці [77, c.517].)

Аднак у дачыненні да будучага развіцця навукі можна прагназаваць абвастэнне адпаведных калізій і праблем: яны будуць на парадак больш складанымі, чым у сучасных умовах (хоць і зараз іх ні ў якім разе нельга назваць простымі). Тым не менш чалавек абавязаны вырашыць іх – як на сучасным этапе сваёй гісторыі, так і ў будучыні. Кожны з нас можа паспрыяць згаданаму вырашэнню – у тым ліку і праз інтэнсіўнае вывучэнне прыродазнаўчых навук, а таксама звязаных з прыродазнаўчымі ведамі светапоглядных пытанняў.

Лiтаратура

1. Алексеев, В.П. Становление человечества / В.П.Алексеев. – М.: Изд-во политической литературы, 1984. – 462 с.

2. Аристотель. Сочинения в четырех томах / Аристотель. – Т. 1. – М.: “Мысль”, 1976. – 550 с.

3. Биографический словарь деятелей естествознания и техники: в 2-х томах / отв. Ред. А.А.Зворыкин. – М.: “Большая советская энциклопедия”,1959. – Т.2. – 467 с.

4. Великие преобразователи естествознания: Игорь Курчатов: тезисы докладов ХХІІ Международ. Чтений. Минск 27-28 ноября 2008 года. – Минск: БГУИР, 2008. – 292 с.

5. Ленін, У.І. Матэрыялізм і эмпірыякрытыцызм / У.І.Ленін. – Творы. – Т.14. – Мн.: Дзярж. выд. БССР, 1950. – 369 с.

6. Мигдал, А.Б. Физика и философия / А.Б.Мигдал // Вопросы философии. – 1990. – №1. – С.5-32.

7. Мікуліч, А.С. Курс агульнай фізікі. Электрычнасць і магнетызм: Вучэб. дапам. – Мн.: Выш. шк., 1995. – 285 с.

8. Моисеев, Н.Н. Универсальный эволюционизм (Позиция и следствия) / Н.Н.Моисеев // Вопросы философии. – 1991. – №3. – С.3-28.

9. Новікаў, Г.І. Асновы агульнай хіміі / Г.І.Новікаў, А.І.Жарскі. – Мн.: Выш. шк., 1995. – 656 с.

10. Панов, М.И. Анри Пуанкаре и наука начала ХХ века / М.И.Панов, А.А.Тяпкин, А.С.Шибанов // Пуанкаре, А. О науке. – М.: Наука, 1983. – С.521-555.

11. Пригожин, И. Переоткрытие времени / И.Пригожин // Вопросы философии. – 1989. – №8. – С.3-19.

12. Пятроўскі, Я. Грэцка-беларускі слоўнік: у 2 ч. / Я.Пятроўскі. – Ч.1. – Gainesville: Byelorussian Charitable Educational Fund, Inc., 1983. – 290 c.

13. Репин, В.С. Эволюция в свете системной биологии / В.С.Репин // Вопросы философии. – 2010. – №11. – С.37-45.

14. Степин, В.С. Становление научной теории (Содержательные аспекты строения и генезиса теарет. знаний физики) / В.С.Степин. – Мн.: Изд-во БГУ, 1976. – 319 с.

15. Степин, В.С. Теоретическое знание: структура, историческая эволюция / В.С.Степин. – М.: “Прогресс – Традиция”, 2000. – 744 с.

16. Фролов, И.Т. Перспективы человека: Опыт комплексной постановки проблемы, дискуссии, обобщения / И.Т.Фролов. – 2-е изд., переработ. и доп. – М.: Политиздат, 1983. – 350 с.

17. Цэдрык, М.С. Курс агульнай фізікі: Цеплыня і малекулярная фізіка: Вучэб. дап. / М.С.Цэдрык. – Мн.: Выш. шк., 1994. – 232 с.

18. Aspect, A. Demain, la physique / A.Aspect [et otr.] – Paris: Odile Jacob, 2004. – 377 p.

19. Bavink, B. Ergebnisse und Probleme der Naturwissenschaften: Eine Einführung in die heutige Naturphilosophie / B.Bavink. – 10. Aufl. – Zürich: S.Hirzel Verlag, 1954. – 803 S.

20. Bensaude-Vincent, B. Histoire de la chimie / B.Bensaude-Vincent, I.Stengers. – Paris: Éditions La Découverte, 1995. – 360 p.

21. Bocheński, J.M. Formale Logik / J.M. Bocheński.–5.Aufl.– Freiburg, Műnchen: Karl Alber, 1996.– 648 s.

22. Borzeszkowski, H.-H. v. Ervin Schrödingers Subjekt- und Realitätsbegriff / H.-H. von Borzeszkowski, R.Wahsner // Deutsche Zeitschrift für Philosophie. – 1987, №12 – S. 1109-1118.

23. Brading, Katherine and Castellani, Elena, “Symmetry and Symmetry Breaking” , The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2008 Edition), Edvard N.Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archivs/fall2008/entries/symmetry-breaking/>

24. Cohen, I.B. Revolution in Science / I.B.Cohen. – Cambridge, Massachsets and London: The Belknap Press of Harvard University Press, 1985. – XX, 711 p.

25. Cohen, I.B. Les origins de la physique modern / I.B.Cohen. – Paris: Éditions du Seuil, 1993. – 285 p.

26. Dictionnaire d’histoire et philosophie des science / sous la dir. de D.Lecourt. – Paris:Presses Universitaires de France, 1999. – 1039 p.

27. Donaldson, T. Issues in Moral Philosophy / T.Donaldson. – New York [etc.]: McGraw Hill, 1986. – 480 p.

28. Dulbecco, R. The Design of Life / R.Dulbecco. – New Haven; London: Yale University Press, 1987. – 458 p.

29. Einstein, A. Über die spezielle und die allgemeine Relativitätstheorie / A.Einstein. – 21.Aufl. – Berlin: Akademie-Verlag, 1977. – 130 S.

30. Einstein, A. The Evolution of Physics (The Growth of Ideas from the Early Concepts to Relativity and Quanta) / A.Einstein, L.Infeld.- Cambridge: University Press, 1938. – 319 p.

31. Elementary particle // En. Wikipedia [electronic ressource]. Mode of access : en.wikipedia.org/wiki/Elementary_particle. – Date of access : 06.11.2012

32. Eliade, M. Forgerons et alchimistes / M.Eliade. – Paris: Flammarion, 1956. – 214 p.

33. Espinoza, M. La science – les mathématiques, l’expérience, la logique / M.Espinoza. – Paris: Ellipses, 1996. – 63 p.

34. Europäische Enzyklopädie zu Philosophie und Wissenschaften: in 4 Bänden / hrsg. von J.Sandkühler. – Hamburg: Meiner, 1990. – B.1 – 981 S.; B.2 – 941 S; B.3 – 995 S.; B.4 – 1021 S.

35. Evolution, human // The New Encyclopaedia Britannica. – 15-th ed. – Chicago [etc.], 2002. – Vol.18. – P.803-843.

36. Feynman, R.P. QED: The Strange Theory of Light and Matter / R.P.Feynman. – Princeton: Princeton University Press, 1988. – 158 p.

37. Fromm, E. the Art of Loving: an Enquiry into the Nature of Love / E.Fromm. – New York, Evanston: Harper and Row, 1962. – 146 p.

38. Gadamer, H-.G. Hermeneutik: Wahrheit und Methode. – 1. Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik / H.-G. Gadamer. – Gesammelte Werke. – Bd. 1. – Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck), 1990. – 495 S.

39. Grünbaum, A. Relativity Theory, Philosophical Significance of / A. Grünbaum // The Encyclopedia of Philosophy: in 8 vol. – London, New York: Crowell Collier and Macmillan, 1967. – Vol.7. – P.133-140.

40. Handlexikon zur Wissenschaftstheorie / hrsg. Von H.Seiffert und G.Radnitzky. – München: Ehrenwirt, 1989. – 502 S.

41. Handwörterbuch Philosophie / hrsg. von Wulff D.Rehfus. – Göttingen:Vanderhoeck & Ruprecht, 2003. – 736 S.

42. Hawking, S.W. A Brief History of Time: from the Big Bang to black Holes / S.W.Hawking. – New York [etc.]: Bantam Books, 1988. – 198 p.

43. Hawking, S.W. Der große Entwurf: Eine neue Erklärung des Universums / S.W.Hawking, L.Mlodinow. – Reinbek: Rowohlt, 2010. – 192 S.

44. Heisenberg, W. Der Teil und das Ganze. Gespräche im Umkreis der Atomphysik / W.Heisenberg. – München: R.Piper & Co Verlag, 1969. – 334 S.

45. Helferich, C. Geschichte der Philosophie: von den Anfängen bis zur Gegenwart und östliches Denken / C.Helferich mit einem Beitrag von P.C. Lang. – 2., überarb. und erw. Aufl. – Stuttgart: Metzler, 1992. – 571 S.

46. Historisches Wörterbuch der Philosophie: in 13 Bänden / hrsg. von J.Ritter, K.Gründer, G.Gabriel. – Basel: Schwabe Verlag, 1971-2007. – B.1. – 1046 S.; В.2. – 1152 S.; B.3. – 1272 S.; B.4. – 1470 S.; B.5. – 1448 S.; B.6. – 1396 S.; B.7. – 1842 S.; B.8. – 1519 S.; B.9. – 1558 S.; B.10. – 1618 S.; B.11. – 1276 S.; B.12.– 1556; B.13. (Register) – 1045 S.

47. History of chemistry // En. Wikipedia [electronic ressource]. Mode of access : en.wikipedia.org/wiki/History_of_chemistry. – Date of acces : 06.11.2012

48. Hübner, K. Technik / K. Hübner // Handbuch philosophischer Grundbegriffe / hrsg. von H.Krings, H.-M.Baumgarten, C.Wild: in 6 B. – München: Kösel-Verlag, 1974 – Bd. 5. – S. 1475 – 1485.

49. Inventeurs et scientifiques: dictionaire de biographies / Paris: Larousse,1994. – 692 p.

50. Ismael, Jenann, “Quantum Mechanics”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2009 Edition), Edvard N.Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archivs/fall2009/entries/qm/>

51. Jacqard, A. Matière et la vie / A. Jacqard. – Toulouse: Éditions Milan, 1995. – 63 p.

52. Jung, C.G. Psychologie und Alchemie: 2.Erlösungsvorstellungen in der Alchemie / C.G.Jung. – 4.Aufl. – Grundwerk: in 9 Bd. – Bd.6. – Olten; Freiburg im Bresgau: Walter, 1994. – 304 S.

53. Kant, I. Kritik der reinen Vernunft: in 2 Bd. / I.Kant. – Bd.1 // Werkausgabe: in 12 Bd. – Bd.3. – Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1992. – 340 S.

54. Kirk, R. Mind and Body / R.Kirk. – Chesham: Acumen, 2003. – 200 p.

55. Knoepffler,N. Bioethics and Anthropology / N. Knoepffler // Encyclopedia of Anthropology: in 5 vol. – London; New Delhi, 2006. –Vol.1. – P.356-360.

56. Köchy, K. Biophilosophie zur Einführung / K.Köchy. – Hamburg: Junius, 2008.- 237 S.

57. Kuhn, T.S. The Structure of Scientific Revolutions / T.S.Kuhn. – 2-nd Ed. – Chicago, London: The University of Chicago Press, 1970. – XII, 210 p.

58. L’Europe de science: constitucion d’un espace scientifique / sous la dir. de M.Blay, E.Nicolaïdis / M.Assimakopoulos, M.Beretta, M.Blay H.F.Cohen, M.Gally et otr. – Paris: Éditions du Seuil, 2001. – 437 p.

59. Lewens, T. Darwin / T.Lewens. – London, New York: Taylor & Francis Group, 2007. – 289 p.

60. Lexikon der Naturwissenschaftler: Astronomen, Biologen, Chemicker, Geologen, Mediziner, Physiker / Heidelberg, Berlin, Oxford: Spektrum, Akad. Verl., 1996. – 505 S.

61. Logunov, A.A. Henry Poincare and Relativity Theory / A.A.Logunov. – Transl. by G.Pontecorvo and V.O.Soloviev. – M.: Nauka, 2005. – 252 p.

62. Maury, J.-P. Newton et la mécanique céleste / J.-P.Maury. – Gallimard,1990. – 144 p.

63. Mechanics: Energy, Forces and Their Effects // The New Encyclopaedia Britannica. – 15-th ed. – Chicago [etc.], 2002. – Vol.23. – P.702-773.

64. Monod, J. Le hasard et la nécessité: essai sur la philosophie naturelle de la biologie moderne / J.Monod. – Paris: Seuil, 1970. – 213 p.

65. Moulines, C.U. The Basic Core of Simple Equilibrium Thermodynamics / C.U.Moulines // Structuralist Knowledge Representation – Paradigmatic Examples / W.Balzer, J.D.Sneed, C.U.Moulines (eds.) – Amsterdam, Atlanta: Rodopi, 2000. – P.307-332.

66. Moulines, C.U. Der Begriff des Wissenschaftlichen Fortschritts und seine epistemologischen Probleme / C.U.Moulines // Form, Zahl, Ordnung: Studien zur Wissenschafts- und Technikgeschichte / hrsg. von R.Seisig, M.Folkerts, U.Hashagen – Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 2004. – S. 125-147.

67. Nouvelle encyclopédie de bioéthique / sous la dir. de G.Hottois et J.-N.Missa. – Bruxelles: Éditions De Boeck Université, 2001. – 922 p.

68. Okasha, Samir “Population Genetics”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2008 Edition), Edvard N.Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archivs/fall2008/entries/population-genetics/>

69. Parker, B. Invisible Matter and the Fate of the Univers / B.Parker. – New York, London: Plenum Press, 1989. - 297

70. Parrochia, D. Les grandes révolutions scientifiques du XX siècle / D. Parrochia. – Paris: Presses Universitaires de France, 1997. – 434 p.

71. Pelt, J.-M. De l’Univers à l’Être / J.-M. Pelt. – Paris: Fayard, 1996. – 126 p.

72. Philosophenlexikon / hrsg. von E.Lange und D.Alexander. – 4.Aufl. – Berlin: Dietz Verlag, 1987. – 973 S.

73. Popper, K.R. Logik der Forschung / K.R. Popper. – 10. Aufl. – Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), 1994. – XXIX, 481 S.

74. Popper, K.R. On the Non-existens of Scientific Method / K.R.Popper // Realism and the Aim of Science, from the “Postscript to the Logic of Scientific Discovery”. – Ed. by W.W.Bartley, III. – London and New York: Routledge, 1999. – P. 5-8.

75. Prigogine,I. Order out of Chaos: Man’s New Dialogue with Nature / I.Prigogine, I.Stengers. – London: Flamingo, 1985. – XXXI, 349 p.

76. Qu’est-ce que la vie? / sous la dir. d’Y.Michaud. – Paris: Éditions Odile Jacob, 2000. – 501 p. – (Université de tous les savoir, v.1)

77. Qu’est-ce que l’Univers? / sous la dir. d’Y.Michaud. – Paris: Éditions Odile Jacob, 2001. – 987 p. – (Université de tous les savoir, v.4)

78. Ronan, C. Histoire mondiale des science / C.Ronan. – Paris: Éditions du Seuil, 1988. – 710 p.

79. Rossotti, H. Introducing Chemistry / H.Rossotti. – Harmondsworth: Penguin Books, 1978. – 344 p.

80. Ryder, L.H. Symmetries and Conservation Laws /L.H.Ryder // Encyclopedia of Mathematical Physics: in 5 Vol. – Amsterdam [etc.], 2006. – P.166-172

81. Schrödinger, E. Was ist ein Naturgesetz? Beiträge zum naturwissenschaftlichen Weltbild / E.Schrödinger. – München, Wien: R.Oldenbourg, 1962. – 148 S.

82. Schwartz, S. The Vizualisation of Chromosomes / S.Schwartz // Encyclopedia of Genetics, Genomics, Proteomics and Bioinformatics / Editor Linn B.Jorde. – Chichester, 2005. – Vol.1. Genetics. – P.97-101.

83. Sloan, Phillip, “Evolution”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2010 Edition), Edvard N.Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archivs/fall2010/entries/evolution/>

84. Spinner, H.F. Theorie / H.F.Spinner // Handbuch philosophischer Grundbegriffe / hrsg. von H.Krings, H.-M.Baumgarten, C.Wild: in 6 B. – München: Kösel-Verlag, 1974. – Bd. 5. – S. 1486 – 1514.

85. Stepin, W.S. Intensives Wachstum des wissenschaftlichen Wissens und potentiell mögliche Linien der historischen Wissenschaftsentwicklung /W.S.Stepin // Deutsche Zeitschrift für Philosophie. – 1987. – №8. – S. 703-711.

86. Wade, Michel, “Evolutionary Genetics”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2008 Edition), Edvard N.Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archivs/fall2008/entries/evolutionary-genetics/>

87. Waters, Ken, “Molecuar Genetics”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2008 Edition), Edvard N.Zalta (ed.), URL = <http://plato.stanford.edu/archivs/fall2008/entries/molecular-genetics/>

88. Weizsäcker, C.F. v. Der Mensch in seiner Geschichte / C.F. von Weizsäcker. – München, Wien: Carl Hanser Verlag, 1991. – 245 S.

89. Xuan Thuan, T. Le destin de l’Univers: Le big bang et après / T.Xuan Thuan. – Paris: Gallimard, 1994. – 160 p.