11.5. Серіктестік келісім-шарты (Socitas)

Республика кезеңінін басында, халықарылық сауда қатынастарының дамуы барысында, Румның экономикалық өмірінің дамуында аса маңызды рөл атқарған перегриндердің де қолы жете алатын кәсіпкерлер серіктестіктері пайда болды.

Серіктестіктер түсім алу мақсатымен әртүрлі кәсіпкерлік түрлеріне сенімделген, сонымен қатар нақты қызметке арналған кәсіпкерліктер де болды.

Рум құқығы тура өкілдікті білмеді, әр серікте өз серіктестігінің мүддесіне қызмет ететін.

Әрбіреу уәде еткен салым жасауы керек болды, жұмысты өзі орындауға, түсіммен бөлісуге, сайма-сайлық түрде шығындар және залалды өтеуге қатысуы керек (өз кінәсімен болған).

Адриан кезіңінен серіктестердің әрқайсысы да кінә үшін де бірдей жауапкершілік ететін. Сол кезде оның ортақ іспен шұғылданғанда және серіктестік мүддесі үшін залал мен шығындарды өтеу құқығы болатын.

Серіктестіктің тоқтатылуы тек бас тарту, өлім жағдайында ғана емес, сонымен бірге банкротқа ұшырау және серіктестердің бірінің ғана мүлігін кәмпескелеу жағдайларында жүзеге асырылады.

Бір немесе бірнеше тұлға кез-келген мақсатқа жету үшін рум құқығына қайшы болмайтын бірігуі.

Келісім-шарт мүліктік ортақтастықты пайда болдырған. Ол әртүрлі көлемдер мен мөлшелерде белгіленетін, бірақ бәрі бір барлық тұлғалардың ортақ меншіктігін шектелген ортақтастық та болатын; теңдік қажетті болмады.

Түсімдер және шығындарға да қатысатын. Серіктес көп түсімде және аз шығындарға қатысқан серіктестер де болатын. Серіктестердің біреуі біркелкі шығындарды өтеп, түсімдерге қатыспаған серіктестіктер де болатын.

Байқаусыз қаза табу мүмкіндікте барлық катысушыларға жатқызатын. Серіктестік келісім-шартындағы қатысушылар өз ісіне жауапкершілікпен және өте зерделенушілікпен қарауға міндетті. Егер серіктестік келісім-шартында қатысушылар арасында келісім болмаса, ортақ істе жоқ (бір қатысушы бас тартты серіктестік жоқ) (өлім, шамасыздық).

Мақсат мүліктік өзгемелігі бар және барлық серіктестерге жағымды болуы керек. әдетте, бұл түсімге қаратылған, түсім мен шығындарға тең қатысатын қызмет түрі болатын. Кей-кездерде серіктестердің түсім мен шығынның тең келуі, келмеуі туралы өзара келісім құру жағдайлары да кездесетін.

Серіктестік шарты тыйым салуларға да болған. Серіктестер Рум құқығында заңды тұлға болмайтын. серіктестіктер өзара қарым-қатынастарда құқықтар мен міндеттер шығаратын.

11.6. Тапсырма келісім-шарты (Mandatum)

Бір тұлға тапсыратын (тапсырысша - мандант), ал екінші тұлға (сенімделген - мандатарий) орындауды қандай болсын қайтарылсыз іс-әрекет ету.

Тапсырма келісім-шарты қайтарымсыз, екі жақты, ортақ пікірлі болатын. Ең басында достық (жолдастық) қызмет істеу түрінде болатын.

Өзара (келісімділікті) құрылған. Заңдық әрекеттер тапсырыс күйінде жүзеге асырылатын келісім-шарт. Осыған байланысты қаламақы тәжірибесі пайда болды. Мандатарий істей алатын құқықтар - бастаған істі аяғына жеткізуді; егер оны орындауға мүмкіндігі болса жедел мандатқа айтып, ол мандатарийді алмастыра алатындай етуі керек; ал, егер де хабарламаса, залал үшін жауап беретін. Мандатарий істей алмайтын жағдайлар осындай:

Қандай болсын залалға ие болу. Ал, егер залал болса, мандатарий мандаттан залалды өтеуді іске асыруды сұрайтын.

Тапсырманы орындау кезіндегі байқаусыз залал өтеуге жатпайтын.

Тапсырма келісім-шарты бойынша іс-әрекеттер

Заңды. Ізгіліктіден айырмаған жеткілікті рұқсат етілген іс-әрекеттердің қандай түрін болсын қолдануға болатын. Мандатарийдың қызығушылығын шығарып тастамайтын манданттың немесе басқа тұлғаладың осы істегі қызығушылығы болуы керек. Мандатарий мандаттың нұсқауымен қолдануға міндетті болатын, тапсырманы нақты және тиісті түрде орындауға, осы келісім-шарттан оған пайыздармен бірге беруге де міндетті.

Мандант мандатарийді алған міндеттемелерден босатып, оған шығыстар мен кейбір шығасылар болса соларды өтеуге міндетті болды.

Тапсырма келісім-шарты мынадай жағдайларда қысқартылатын:

Контрагент жүктелген міндеттерді шартқа сәйкес орындаушы адам.

Егер контрагенттердің бірі келісім-шарттан бас тартса немесе қайтыс болса. Юстиниан кезінде келісім-шарт мандаттың өлімінен кейін де созыла беретін.

Екі жақта тапсырма келісім-шартынан қолайлы уақытта және өздеріне аздау шығын шығармайтындай жағдайда ғана бас тарта алды.

Егер тапсырма орындалған болса.

Тапсырма келісім-шарты институт түрінде жаулап алған елдерде румдықтардың сауда қызметтері кезінде және перегриндермен қатынастар кезінде құралған