Латинский язык для юристов. Светилова Е.И

Сводная таблица спряжений

Времена системы инфекта

Actūvum

I спр. — accƈso; II спр. — moneo; III спр. — duco; IV спр. — punio

Indicatūvus

200

Времена системы инфекта

Passūvum

Indicatūvus

Таблицу времен системы перфекта смотри далее

(стр. 202).

201

Времена системы перфекта

Actūvum

Indicatūvus

202

XPЕСТОМАТИЯ

Res corporœles et incorporœles

Quaedam praeterea res corporœles sunt, quaedam incorporœles.

Corporœles hae sunt, quae tangi possunt, velƊti fundus, homo, vestis, aurum, argentum et denŭque aliae res innumerabŭles.

Incorporœles sunt, quae tangi non possunt, qualia sunt ea, quae in iure consistunt, sicut heredŭtas, usus-fructus, obligatiżnes quoque modo contractae. Nec ad rem pertŭnet, quod in hereditœte res corporœles continentur, nam et fructus, qui ex fundo percipiuntur, corporœles sunt, et quod ex alŭqua obligatiżne nobis debřtur, id plerumque corporœle est, velƊti fundus, homo, pecunia. Nam ipsum ius successiżnis et ipsum ius utendi-fruendi et ipsum ius obligatiżnis incorporœle est. Eżdem numśro sunt et iura praediżrum urbanżrum et rusticżrum, quae etiam servitƈtes vocantur (Gai.).

In iure, in iudicio

Aulus Agerius apud Numerium Negidium mensam argenteam depżnit, sed Numerius Negidius dolo malo1 mensam non reddit. Aulus Agerius bovem vendit, Numerius Negidius bovem emit. Emptor pretium solvśre debet, sed Numerius Negidius non solvit, pecuniam Aulo Agerio non dat. Tum actor (Aulus

Agerius) reum (Numerium Negidium) in ius vocat.

Iurisdictiżnem Romae praetor urbœnus habet. Actor in iure apud praetżrem a reo mensam vel pecuniam postƊlat. Praetor ius dicit et actżri legis actiżnem atque iudŭcem dat. Iudex in iudicio reum aut condemnat aut absolvit. Sic causae privœtae in iure ac in iudicio aguntur.

Примечание:

1. dolo malo — abl. causae (§ 230).

De iudiciis publŭcis

Iudicia publŭca in re publŭсa Romœna haec erant. Si quis a consƊle per quaestżrem parricidii vel per duumvŭros perduelliżnis capŭtis condemnabœtur, is lege Valeria1 de

204

provocatiżne ad popƊlum provocœre potśrat et tum eius res comitiis centuriœtis agebœtur.

Si quis a magistrœtu mulctae2 condemnabœtur supra, quam lex Aternia Tarpeia3 permittřbat, id est supra, quam duae oves et triginta boves vel tria milia assium et viginti, condemnœtus etiam ad popƊlum provocœre potśrat et tum comitiis tribƈtis reus aut absolvebœtur aut certae mulctae condemnabœtur.

Postea iudicia publŭca ad quaestiżnes perpetuas perveni-

řbant. Prima quaestio perpetua ex lege Calpurnia4 de pecuniis repetundis anno sexcentesŭmo quarto5 (ab U. c.)6 constitƈta est.

Deinde eżdem saecƊlo secundum leges Iulias et Cornelias7 quaestiżnes perpetuae constitƈtae sunt, quae de aliis criminŭbus iudicia committřbant, uti de crimŭne maiestœtis, de adulteriis, de sicariis et veneficiis, de parricidio, de peculœtu, de ambŭtu, de annżna et cetśris criminŭbus.

Publicżrum iudiciżrum quaedam capitalia sunt, quaedam non capitalia. Capitalia sunt, ex quibus poena mors aut exsilium est, hoc est aquœ et igni interdictio8.

Примечания:

1.lex Valeria — закон Валерия (509 до н. э.) об обращении к народу.

2.mulctae — см. multa, ae f

3.lex Aternia Tarpeia — закон Атерния Тарпейя (454 до н. э.) определил верхнюю границу штрафа (30 волов и 2 овцы).

4.lex Calpurnia — закон Кальпурния (149 до н. э.) назначил в виде наказания возврат недолжно приобретенного имущества.

5.anno sexcentesŭmo quarto — abl. tempžris (§ 232).

6.ab Urbe condƱta — от основания города (Рима); римское летосчисление начиналось от легендарной даты основания Рима в 753. г. до н. э.

7.leges Iuliae et Corneliae — законы Августа и Корнелия касались отдельных вопросов внутренней жизни Рима, оздоровления семьи, укрепления государственной дисциплины, совершенствования гражданского и уголовного законодательства.

8.aquœ et igni — abl. separatiżnis (§ 226).

Dominium

Admonřmus apud peregrūnos unum esse dominium; nam aut domŭnus quisque est aut domŭnus non intellegŭtur. Quo1 iure etiam popƊlus Romœnus olim utebœtur: aut enim ex iure

Quiritium unusquisque domŭnus erat aut non intellegebœtur domŭnus.

Sed postea divisiżnem accřpit dominium, et potest alius esse ex iure Quiritium domŭnus, alius in bonis habřre2.

205

Nam si tibi rem mancípi neque mancipavśro neque in iure cessśro, sed tantum tradidśro, in bonis quidem tuis ea res efficŭtur, ex iure Quiritium vero mea permanřbit, donec tu eam possidendo usucapias.

Semel enim, implřta usucapiżne, pleno iure incŭpit tua res esse, id est et in bonis et ex iure Quiritium, ac si mancipœta vel in iure cessa.

Usucapio autem mobilium quidem rerum anno3 complřtur, fundi vero et aedium biennio3, et ita Duodścim tabulœrum lege cautum est (Gai.).

Примечания:

1.quż (abl. sing.) = hżc, согласовано с iure.

2.in bonis habřre — иметь «бонитарную» собственность или вещь в составе своего имущества (установлена претором в отличие от «квиритской»).

3.anno, biennio — abl. tempžris (§ 232).

In manum conventio

In potestœte et mascƊli et femŭnae esse solent; in manum autem femŭnae tantum conveniunt. Olim tribus modis in manum conveniřbant: usu, farreo, coёmptiżne.

Usu in manum conveniřbat, quae anno continuo1 nupta perseverœbat, quia velut annuœ possessiżne usu capiebœtur, in familiam viri transūbat filiaeque locum obtinřbat.

Ut lege Duodścim tabulœrum cavřtur, mulier, quae nolřbat eo modo in manum marūti convenūre, quotannis trinoctio potśrat abesse atque eo modo cuiusque anni usum interrumpśre.

Sed hoc totum ius partim legŭbus sublœtum est, partim ipsœ desuetudŭne oblitterœtum est.

Farreo in manum conveniunt per quoddam genus sacrificii, in quo farreus panis adhibřtur, unde etiam confarreatio dicŭtur. Quod ius etiam nostris temporŭbus in usu est.

Coёmptiżne vero in manum conveniunt per mancipatiżnem: nam coram non minus quam quinque testŭbus civŭbus Romœnis puberŭbus item libripende, emit is muliśrem, cuius in manum convśnit (Gai.).

Примечание:

1. Anno continuo — abl. tempžris (§ 232).

De fontƱbus iuris Romœni

Ius popƊli Romœni constat ex legŭbus, plebiscūtis, senœtus consultis, constitutionŭbus princŭpum, edictis eżrum, qui ius edi-

206

cendi habent, responsis prudentium. Lex est, quod popƊlus iubet atque constituit. Plebiscūtum est, quod plebs iubet atque constituit. Sed postea lex Hortensia1 lata est, quœ plebiscūta universum popƊlum tenřbant; itĆque eo modo legŭbus exaequœta sunt.

Senœtus consultum est, quod senœtus iubet atque constituit: idque legis vicem obtŭnet.

Constitutio princŭpis est, quod imperœtor decrřto vel edicto vel epistƊla constituit.

Edicta sunt praecepta magistratuum popƊli Romœni, (quorum) amplissŭmum ius est in edictis dużrum praetżrum, urbœni et peregrūni.

Responsa prudentium sunt sententiae et opiniżnes eżrum, quibus permissum est iura condśre. Si sententiae eżrum omnium in unum concurrunt, id, quod ita sentiunt, legis vicem obtŭnet; si vero dissentiunt, iudŭci licet (quamlŭbet) sententiam sequi; idque rescripto divi Hadriœni significœtur (Gai.).

Примечание:

1.lex Hortensia — закон Гортензия (287 до н. э.), присвоил силу закона решениям плебейских собраний — плебисцитам, которые теперь становились обязательными и для патрициев.

De actionƱbus

Nihil aliud est actio, quam ius, quod sibi debřtur, iudicio persequendi.

Actiżnum genśra sunt duo: in rem, quae dicŭtur vindicatio, et in persżnam, quae condictio appellœtur.

In persżnam actio est, qua agŭmus cum alŭquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligœtus est, id est quotiens intendŭmus eum dare, facśre, praestœre, oportřre.

In rem actio est, cum aut corporœlem rem intendŭmus nostram esse aut ius alŭquod nobis competśre, velut utendifruendi, agendi, aquam ducendi.

In rem actio adversus eum est, qui rem possŭdet. In persżnam actio adversus eum locum habet, qui obligœtus est nobis (Gai., Ulp., Cels.).

De testƱbus

Adhibřri testes possunt non solum in criminalŭbus causis, sed etiam in pecuniariis litŭbus. Quibusdam legŭbus amplissŭmus numśrus testium definūtus est, tamen ex constitutionŭbus princŭpum haec licentia ad sufficientem numśrum coartœtur.

207

Iudŭces eum solum numśrum testium evocœri permittunt, quem necessarium esse putant. Testes non evocandi sunt per longum iter et multo minus milŭtes avocandi sunt a signis.

Testium fides examinanda est.

Ideżque in persżna eżrum1 exploranda erunt: in primis condicio cuiusque, utrum quis decurio an plebeius sit, et an honestae et inculpœtae vitae, an vero notœtus quis et reprehensibŭlis; an locƊples vel egens sit; vel an inimūcus eius sit, adversus quem testimonium dat, vel amūcus ei sit, pro quż testimonium dat. Neque patrżni adversus libertos, neque liberti adversus patrżnos testimonium dicśre coguntur.

Divus Hadriœnus proconsƊli Macedoniae rescripsit testŭbus se, non testimoniis creditƈrum esse. Verba epistƊlae, ad hanc partem pertinentia, haec sunt: crimŭna obiřcit apud me

Alexander Apro; ea non probœbat nec testes producřbat, sed testimoniis2 uti volřbat, quibus apud me locus non est, nam ipsos (testes) interrogœre soleo. Eum remūsi ad provinciae praesŭdem, ut is de fide testium quaerśret.

Idem princeps in haec verba rescripsit: alia est auctorŭtas praesentium testium, alia testimoniżrum, quae recitœri solent

(Dig.).

Примечания:

1.in persżna eżrum — в отношении их личности.

2.testimonium, i n — зд. «письменное показание».

Mancipatio

Mancipatio est imaginaria quaedam venditio, quod et ipsum ius proprium civium Romanżrum est.

EĆque res ita agƱtur: coram non minus quam quinque testŭbus, civŭbus Romœnis puberŭbus, et praeterea alio eiusdem condiciżnis, qui libram ařneam teneat, qui appellœtur librŭpens1, is qui mancipio accŭpit, aes tenet et ita dicit:

HUNC EGO HOMŬNEM EX IURE QUIRITIUM MEUM

ESSE AIO ISQUE MIHI EMPTUS ESTO HOC AERE AŘNEŒQUE LIBRA.

Deinde aere percƊtit libram idque aes dat ei, a quo mancipium accƱpit, quasi pretii loco.

Ideo autem aes et libra adhibřtur, quia olim ařneis tantum nummis utebantur, nec ullus aureus vel argenteus in usu erat, sicut ex lege Duodścim tabulœrum intellegśre possƊmus.

208

Eorumque nummżrum vis et potestas non in numśro erat, sed in pondśre (Gai.).

Примечание:

1. qui … librŭpens — nom. duplex (§ 225).

De emancipatiżne

Emancipatiżne desŭnunt libśri in potestœte parentum esse. Lex Duodścim tabulœrum his verbis iubet:

SI PATER FILIUM TER VENUM DUIT1 (= VENDIT)

FILIUS A PATRE LIBER ESTO.

Cetśri autem libśri praeter filium una mancipatiżne sui iuris fiunt. Eaque res ita agŭtur: mancŭpat pater filium alicui, is eum

(filium) vindictœ manumittit; eo facto, revertŭtur in potestœtem patris; is (pater) eum (filium) itśrum mancŭpat vel eūdem vel alii, sed in usu est eūdem mancipœri. Isque eum (filium) postea vindicta manumittit; eo facto, rursus in potestœtem patris revertŭtur. Tertio pater eum mancŭpat vel eūdem vel alii, sed in usu est eūdem mancipœri, eœque mancipatiżne desŭnit in potestœte patris esse (Gai.).

Примечание:

1.Duim, duis, duit = dem, des, det (apxaич. форма praes. coni.); venum dare = vendśre продавать.

Aequum et bonum

Mihi maxƱme mirum videbœtur te dicśre iurisconsultżrum auctoritœti obtemperœri non oportřre. Quod ego tametsi non nunc primum neque in hac causœ solum audio, tamen admždum mirœbar abs te quam ob rem dicerřtur. Nam cetśri tum ad istam hortatiżnem decurrunt, cum se in causœ putant habřre aequum et bonum quod defendant1. Si contra verbis et littśris et, ut dici solet, summo iure contendŭtur2, solent eiusmždi iniquitœti boni et aequi nomen dignitatemque opponśre. Tum illud, quod dicŭtur «sive, nive»3, irrūdent, tum aucupia verbżrum et litterœrum tendicƊlas in invidiam vocant; tum vociferantur, ex aequo et bono, non ex callŭdo versutżque iure rem iudicœri oportřre; scriptum sequi calumniatżris4 esse, boni iudŭcis4 voluntœtem scriptżris auctoritatemque defendśre (Cic.).

209