Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

Латинский язык для юристов. Светилова Е.И

.pdf
Скачиваний:
2668
Добавлен:
08.06.2015
Размер:
1.92 Mб
Скачать

Примечания:

1.cum se in сausœ ... quod defendant когда они считают, что выступают по делу в защиту справедливости и блага.

2.summo iure contendƱtur спор ведется с точки зрения формального права.

3.«sive, nive» то ли да, то ли нет (насмешка над крючкотворным стилем).

4.calumniatżris, boni iudŭcis — gen. characteristŭcus (§ 217).

De obligationŭbus

Omnis obligatio vel ex contractu nascŭtur vel ex delicto.

Prius videœmus de his, quae ex contractu nascuntur. Harum autem quattuor genśra sunt: aut enim re contrahŭtur obligatio aut verbis aut littśris aut consensu.

Re contrahŭtur obligatio, velut mutui datiżne.

Verbis obligatio fit ex interrogatiżne et responsiżne, velut: dari spondes? Spondeo. Dabis? dabo. Promittis? promitto. Fidepromittis? fidepromitto. Facies? faciam.

Littśris obligatio fit velut nominŭbus transcripticiis. Fit autem nomen transcripticium duplŭci modo: vel a re in persżnam, vel a persżnœ in persżnam. A re in persżnam transcriptio fit, velut si id, quod tu ex emptiżnis causœ, aut, conductiżnis aut societœtis mihi debeas, id expensum tibi tulśro. A persżna in persżnam transcriptio fit, velut si id, quod mihi Titius debet, tibi id expensum tulśro.

Consensu fiunt obligatiżnes in emptionŭbus-venditionŭbus, locationŭbus-conductionŭbus, societatŭbus, mandœtis.

Ideo autem istis modis consensu dicŭmus obligatiżnes contrĆhi, quia neque verbżrum neque scriptƈrae ulla propriśtas1 desiderœtur, sed suffŭcit eos, qui negotium gerunt, consensisse

(Gai.).

Примечание:

1. propriśtas, œtis f — зд. «значение».

De libertƯnis

LibertƯni sunt, qui ex iusta causœ servitƈte manumissi sunt.

Rursus libertinżrum tria sunt genśra: nam aut cives Romœni aut Latūni aut dediticiżrum numśro sunt.

Vocantur autem peregrūni dediticii hi1, qui quondam adversus popƊlum Romœnum, armis susceptis, pugnavřrunt, deinde victi se dedidřrunt.

210

Huius ergo turpitudŭnis servos quocumque modo et cuiuscumque aetœtis manumissos, etsi pleno iure dominżrum2 fuśrint3, nunquam aut cives Romœnos aut Latūnos fiśri dicřmus, sed omni modo dediticiżrum numśro constitui intellegřmus.

Si vero in nulla tali turpitudŭne sit servus, manumissum modo civem Romœnum modo Latūnum fiśri dicřmus.

Iusta autem causa manumissiżnis est, velƊti si quis filium filiamve aut fratrem sororemve naturœlem, aut alumnum, aut paedagżgum, aut servum procuratżris habendi gratiœ, aut ancillam matrimonii causœ, apud consilium manumittat.

Latūni vero multis modis ad civitœtem Romœnam perveniunt

(Gai.).

Примечания:

1.peregrūni dediticii … hi — nom. duplex (§ 225).

2.dominżrum — gen. possessūvus (§ 216).

3.Perf. coni. при союзе etsi (хотя).

Ex lege duodścim tabulœrum

TABƉLA PRIMA

1.Si in ius vocat1, ito. Ni it, antestamŭno2, igŭtur em capŭto3.

2.Si calvŭtur pedemve struit, manum endo iacŭto4.

3.Si morbus aetasve vitium escit5, iumentum dato. Si nolet, arcśram ne sternŭto.

4.Adsiduo vindex adsiduus esto; proletario, iam civi (cui),

quis volet vindex esto.

6.Rem ubi pacunt, orœto6.

7.Ni pacunt, in comitio aut in foro ante meridiem caussam coiciunto7. Com8 peroranto ambo praesentes.

8.Post meridiem praesenti litem addicŭto.

9.Si ambo praesentes, solis occœsus suprřma tempestas esto.

TABƉLA TERTIA

1.Aeris confessi9 rebusque iure iudicœtis XXX (triginta) dies iusti sunto.

2.Post deinde manus iniectio esto; in ius ducito.

3.Ni iudicœtum facit aut quis endo eo in iure vindŭcit10, secum ducŭto, vincūto aut nervo aut compedŭbus XV (quindścim) pondo, ne maiżre, aut si volet minżre vincūto.

4.Si volet, suo vivŭto11. Ni suo vivit, qui eum vinctum habřbit, libras farris, endo dies12 dato. Si volet plus dato.

211

5.Tertiis nundŭnis capŭte poenas dabant13, aut trans Tibśrim perśgre venum ibant14.

6.Tertiis nundŭnis partis15 secanto. Si plus minusve secuřrunt, se16 fraude esto.

TABƉLA QUARTA

2.Si pater filium ter venum duit17, filius a patre liber esto. TABƉLA QUINTA

3.Uti legassit (= legavisset) super18, pecuniœ tutelœve suae rei, ita ius esto.

4.Si intestœto morŭtur, cui suus heres nec escit, adgnœtus (= agnœtus ) proxŭmus familiam habřto.

5.Si adgnœtus nec escit, gentūles familiam habento. TABƉLA SEXTA

1.Cum nexum faciet mancipiumque, uti linguœ nuncupassit, ita ius esto.

3.Usus19 auctorŭtas fundi biennium est, ceterœrum rerum omnium annuus est usus.

4.Adversus hostem aeterna auctorŭtas esto.

5.Tignum iunctum aedŭbus ne solvŭto.

Примечания:

1.= si actor vocat reum ad praetżrem.

2.= nisi reus it, voca testes.

3.= cape eum.

4.Endo iacśre = inicśre (o насильственном приводе).

5.Escit = erit.

6.Пyсть заявит истец.

7.Caussam coicśre (= causam conicśre) — излагать дело.

8.Com = cum; зд. в значении tum.

9.По признанному долгу.

10.Aut ... vindŭcit (= nec quis pro eo debitżre se vindŭcem praestat apud praetżrem) — и никто не выступает поручителем за этого должника.

11.Suo vivśre жить за свой счет.

12.Endo dies ежедневно.

13.Capŭte poenas dare подвергаться смертной казни.

14.Perśgre venum ire быть продаваемым (в рабство) за границу.

15.Partis = partes (acc. pl.); по этому поводу некоторые латинские и греческие авторы пишут, что никогда не слышали, чтобы подобная жестокая мера когда-либо применялась.

16.Se = sine.

17.См. прим. к тексту «De emancipatione».

18.Legœre super alŭquœ rř распорядиться насчет чего-л.

19.Usus, us m давностное владение.

212

Cicerżnis oratio prima in Catilūnam

(excerptum)

1. Quousque tandem abutřre1, Catilūna, patientiœ nostrœ? Quam diu etiam furor iste tuus nos elƈdet? Quem ad finem2 sese3 effrenœta iactœbit audacia? Nihilne te nocturnum praesidium

Palœtii, nihil urbis vigiliae, nihil timor popƊli, nihil concursus bonżrum omnium, nihil hic munitissŭmus habendi senœtus locus, nihil horum ora vultusque4 movřrunt? Patřre tua consilia non sentis? Constrictam iam horum omnium scientiœ tenřri coniuratiżnem tuam non vides? Quid proxŭma, quid superiżre nocte egśris, ubi fuśris, quos convocavśris, quid consilii5 cepśris, quem nostrum ignorœre arbitrœris? 2. O tempžra, o mores!

Senœtus haec intellśgit, consul videt; hic tamen vivit! Vivit? Immo vero etiam in senœtum venit, fit publŭci consilii partŭceps, notat et designat ocƊlis ad caedem unumquemque nostrum, nos autem, fortes viri, satisfacśre rei publŭcae vidřmur, si istūus furżrem ac tela vitřmus. Ad mortem te, Catilūna, duci iussu consƊlis iam pridem oportřbat, in te conferri pestem, quam tu in nos omnes iam diu machinœris... Fuit, fuit ista quondam in hac re publŭca virtus, ut viri fortes acriorŭbus suppliciis civem perniciżsum quam acerbissŭmum hostem coёrcřrent. Habřmus senœtus consultum in te, Catilūna, vehśmens et grave. Non deest rei publŭcae consilium neque auctorŭtas huius ordŭnis; nos, nos, dico aperte, consƊles, desƊmus (Cic.).

Примечания:

1.Abutřre = abutřris.

2.Quem ad finem = ad quem finem.

3.Sese = se.

4.Ora vultusque выражения лиц.

5.consilii — gen. genśris (§ 220).

De furtis

Interdum furti tenřtur, qui ipse furtum non fecśrit, qualis est cuius ope vel consilio furtum factum est: in quo numśro est qui nummos tibi excussit, ut eos alius subripśret, vel obstŭtit tibi, ut alius subripśret, aut oves aut boves tuas fugœvit, ut alius eas excipśret, et hoc vetśres scripsřrunt de eo, qui panno rubro fugœvit armentum.

Furtum autem fit, non solum cum quis intercipiendi causœ rem aliřnam amžvet, sed generalŭter cum quis rem aliřnam, invūto domŭno, contrectat.

213

ItĆque si quis re, quae apud eum deposŭta sit, utœtur, furtum committit; et si quis utendam rem accepśrit, eamque in alium usum transtulśrit, furti obligœtur; velƊti si quis argentum utendum accepśrit, quasi amūcos ad cenam invitatƈrus rogavśrit, et id perśgre secum tulśrit; aut si quis equum gestandi gratiœ commodœtum longius alŭquo duxśrit.

Placuit tamen, eos, qui rebus commodœtis alŭter uterentur quam utendas accepissent, ita furtum committśre, si intellśgant id se invūto domŭno facśre, eumque, si intellexisset, non permissƈrum; et si permissƈrum credśrent, extra furti crimen vidřri: optŭma sane distinctiżne, quia furtum sine dolo malo non committŭtur (Gai.).

De locatiżne et conductiżne1

Locatio et conductio proxŭma est emptiżni et venditiżni et isdemque2 iuris regƊlis constŭtit: nam ut emptio et venditio ita contrahŭtur, si de pretio convenśrit, sic et locatio et conductio contrĆhi intellegŭtur, si de mercřde convenśrit. Adeo autem familiaritœtem alŭquam habřre videntur emptio et venditio, item locatio et conductio, ut in quibusdam quaeri soleat, utrum emptio et venditio an locatio et conductio. Ut ecce si cum aurifŭce mihi3 convenśrit, ut is ex auro suo anƊlos mihi facśret certi pondśris certaeque formae et accepśrit verbi gratiœtrecenta, utrum emptio et venditio sit an locatio et conductio? Sed placet unum esse negotium et magis emptiżnem et venditiżnem esse. Quod si ego aurum dedśro, mercřde pro opśra constitƈta, dubium non est, quin locatio et conductio sit (Gai.).

Примечания:

1.В этом тексте речь идет только об одном виде locatio et conductio, a именно о договоре подряда.

2.Isdemque = isdem + que — abl. pl. fem. oт idem, eadem, idem.

3.Mihi — dat. possessūvus (§ 221).

De iure personœrum (II)1

Videœmus nunc de iis2, quae aliřno iuri subiectae sunt: nam si cognoverŭmus, quae illae persżnae sint, simul intellegřmus, quae sui iuris sint. Ac prius dispiciœmus de iis, qui in aliřna potestœte sunt.

In potestœte itĆque sunt servi dominżrum, quae (= et ea) potestas iuris gentium est: nam apud omnes gentes animadvertśre possƊmus domŭnis3 in servos vitae necisque

214

potestœtem esse, et quodcumque4 per servum adquirŭtur, id domŭno adquūri.

Sed hoc tempžre5 neque civŭbus Romœnis nec ullis aliis hominŭbus, qui sub imperio popƊli Romœni sunt, licet supra modum et sine causa in servos saevūre: male enim nostro iure uti non debřmus (Gai.).

Примечания:

1.Начало текста на с. 120.

2.De iis = de iis persżnis.

3.Domŭnis — dat. possessŭvus (§ 221).

4.См. quicumque.

5.hoc tempžre — abl. tempžris (§ 232).

Permutatio

Orūgo vendendi emendūque a permutationŭbus coepit. Olim enim non ita erat nummus, neque aliud merx, aliud pretium1 vocabœtur, sed unusquisque secundum necessitœtem tempžrum ac rerum utilŭbus inutilia permutœbat. An sine nummis venditio dici hodieque possit, dubitœtur.

Pretium in numerœta pecunia consistśre debet. In cetśris rebus an pretium esse possit, velƊti homo aut toga aut fundus, valde quaerŭtur2. Nostri praeceptżres (Cassius et Sabūnus) putant etiam in alia re posse consistśre pretium. Unde illud est, quod vulgo putant per permutatiżnem rerum emptiżnem et venditiżnem contrĆhi, eamque speciem emptionisque vetustissŭmam esse.

Diversae scholae auctżres (Nerva et ProcƊlus) dissentiunt aliudque esse existŭmant permutatiżnem rerum, aliud emptiżnem et venditiżnem.

Sed verior est Nervae et ProcƊli sententia: nam sicut aliud est vendśre aliud emśre, alius emptor alius vendŭtor, ita aliud pretium aliud merx; at in permutatiżni discerni non potest, uter emptor uter vendŭtor sit.

Aristo ait permutatiżnem vicūnam esse emptiżni (Gai., Paul., Dig.).

Примечания:

1.aliud merx, aliud pretium — nom. duplex (§ 225).

2.Quaerŭtur спрашивается, т. е. спорно.

De agricultƈra

Pater familias, ubi ad villam vřnit, ubi larem familiœrem salutœvit, fundum eżdem die, si potest1, circumeat; si non eżdem

215

die, at postridie. Ubi cognżvit, quo modo fundus cultus siet2 operaque quae facta infectaque sient, postridie eius diři villŭcum vocet, roget, quid opśris3 siet factum, quid restet, satisne tempśri4 opśra sient confecta, possitne, quae reliсta sient, conficśre, et quid factum vini, frumenti aliarumque rerum omnium. Ubi ea cognżvit, ratiżnem inūre oportet operœrum, diřrum. Si ei opus non appœret, dicit villŭcus sedƊlo se fecisse, servos non valuisse, tempestœtes malas fuisse, servos aufugisse, opus publŭcum5 effecisse; ubi eas aliasque causas multas dixit, ad ratiżnem opśrum operarumque6 villŭcum revžca (Cato, libr. II).

Примечания:

1.si potest — безлично: «если возможно»; также в безличном значении ниже: possitne — «возможно ли».

2.siet, sient — архаич. praes. coni. глагола sum (= sit, sint).

3.opśris — gen. genśris (§ 220).

4.tempśri (архаич.) — вовремя, своевременно.

5.opus publŭcum общественные работы (главным образом по прокладке дорог).

6.opśrum operarumque: opus, śris n — результат или цель процесса работы; opśra, ae f — работа как процесс.

КОММЕНТАРИЙ К ЮРИДИЧЕСКИМ ТЕРМИНАМ

Coёmptio — одна из древнейших форм вступления в брак. Некоторые ученые полагают, что в отличие от сonfarreatio (см. ниже), которая практиковалась среди па-

трицианских семей, сoёmptio возникла как способ заключения брака между плебеями. Coёmptio (буквально: «покупка»)

проходила в форме манципации (см. ниже) и напоминала собой процесс приобретения вещи в собственнность. При заключении сoёmptio необходимо было присутствие пяти

свидетелей и весовщика, который взвешивал металл, символически уплачиваемый за невесту женихом.

Comitia — комиции, народное собрание. В Риме суще-

ствовали три разновидности комиций: 1) сomitia curiœta — древнейший вид народного собрания. Эти собрания происходили по куриям — родовым объединениям. Согласно традиции, в Риме насчитывалось 30 курий. Ведущую роль

в этих собраниях играла знать — патриции. После созда-

ния центуриатных комиций эти собрания утратили свое значение; 2) сomitia centuriœta — собрания по центуриям («центурия» от centum — «сто», хотя фактически численность центурии не соответствовала этому количеству).

Центуриатная система была введена Сервием Туллием в

середине VI в. до н. э. Туллий разделил граждан Рима (включая плебеев) на шесть имущественных разрядов, каждый

из которых выставлял в случае войны определенное количество центурий; всего таких центурий было 193. С этого

времени к центуриатным комициям переходит решение важнейших законодательных и судебных вопросов, а также впоследствии избрание высших магистратов. При голосо-

вании каждая центурия подавала один голос. Большинство центурий (98) приходилось на высшие имущественные

217

классы, и если они голосовали единогласно, то принималось

решение, отвечающее интересам зажиточных слоев. Тем не менее центуриатные комиции представляли собой более

демократическую систему по сравнению с собраниями по куриям, поскольку предоставляли право голоса плебеям; 3) сomitia tribƈta — собрания по трибам. Трибами называ-

лись территориальные округа, на которые со времен Сервия Туллия стал делиться город. К III в. до н. э. в Риме было

35 триб. Трибутные комиции ведут свою историю с V в. до н. э. Сначала это были только собрания плебса, но по закону 449 г. до н. э. (подтвержденному в 287 г. до н. э.) решениям

плебса, которые назывались плебисцитами, был придан статус закона. По мере роста значения трибутных комиций

в них стали принимать участие также и патриции. Ко II в. до н. э. трибутные комиции становятся основным видом народных собраний в Риме, к ним переходят главные по-

литические функции.

Condictio — общее название для многочисленной категории личных исков (in persżnаm actiżnes), основанных на нормах гражданского права (ius civūle) и возбуждавшихся

обычно в тех случаях, когда истец требовал возврата своей вещи, незаконно, на его взгляд, удерживаемой ответчиком.

Как полагали римские юристы, глагол condicśre, от кото-

рого происходит название самой процедуры, в древности по значению был тождествен глаголу denuntiœre — «торжественно заявлять». Поэтому condictio первоначально пони-

малась как процедура заявления истцом своего требования

к ответчику, в котором он призывал последнего явиться в назначенный день к судье.

Confarreatio — одна из древнейших форм заключения

брака. Вступление в брак посредством сonfarreatio сопро-

вождалось выполнением ряда торжественных религиозных обрядов. Для совершения брака необходимо было присут-

ствие не менее чем 10 свидетелей. В процедуре заключения

брака центральное место занимало совместное вкушение женихом и невестой полбенного хлеба — panis farreus, от чего получила название и вся процедура. Эта форма бра-

ка продолжала существовать и в эпоху Империи. Еще во времена Гая (II в. н. э.) для того, чтобы занимать некоторые высшие жреческие должности, нужно было родиться в

браке, заключенном посредством сonfarreatio.

218

Constitutiżnes — императорские указы, ставшие, начиная с эпохи ранней Империи, важнейшим источни-

ком права. Выделяют несколько разновидностей конституций: 1) edictum — распоряжение общего характера;

2) decrřtum решение поступившей на рассмотрение императора судебной тяжбы; 3) rescriptum ответ императора на юридический запрос; 4) mandœtum — инструкция долж-

ностным лицам, регламентирующая их деятельность.

Dominium — частная собственность римского гражданина. Древнейшей формой римской частной собственности была так называемая квиритская собственность

(dominium ex iure Quiritium), субъектами которой могли быть только римские граждане (квириты) или позже

иностранцы, получившие ius commercii (право приобретения и продажи имущества, заключения сделок и т. д.). В ранние периоды римской истории квиритская собс-

твенность находилась в более привилегированном положении, чем другие виды собственности. Так, в отличие,

например, от провинциальной собственности квиритская не облагалась налогами. Она защищалась также нормами цивильного права. Со временем важной разновидностью

частной собственности наряду с квиритской становится преторская, или бонитарная, собственность (для определения этого вида собственности употреблялся термин in bonis esse). Бонитарная собственность устанавливалась,

когда добросовестный покупатель приобретал вещь с намерением получить ее в свою собственность, однако вследствие ряда формальных причин собственность над вещью не могла быть установлена (как правило, вина за

это ложилась на недобросовестного продавца). В этом

случае претор давал защиту добросовестному покупателю и над вещью устанавливалась бонитарная собственность приобретателя, хотя бы эта вещь и находилась формально в квиритской собственности другого человека (так называемое «голое квиритское право» — nudum ius Quiritium).

Во времена императора Юстиниана (VI в. н. э.) различие между квиритской и бонитарной собственностью было

ликвидировано и установился единый вид частной собственности — dominium ex iure Quiritium.

Familia Romœna — римская семья. По мнению древних юристов, специфической особенностью римской семьи,

219